بخشی از مقاله
چکیده
مهم ترین جریانات دایمی آب در استان مرکزی رودخانه های قمرود و قره چای می باشند و سایر رودخانه های استان به صورت سرشاخه های این رودخانه ها یا به صورت جریانهای فصلی و سیلابی جاری می باشند. در این تحقیق از19 ایستگاه هیدرومتری موجود در سطح استان مرکزی که پراکنش خوب و جامعی در سطح استان داشته اند نمونه برداری آب شده است. آنالیز کیفیت آب رودخانه های مذکور نشان می دهد که میزان EC از 220 میکروموس در رودخانه شراء تا 29770 میکروموس در رودخانه شور متغیر بوده است. میزان املاح محلول - TDS - نیز در
ایستگاههای منتخب بررسی گردیده است که میزان تغییرات آن از 130 در ایستگاه شراء – پل دوآب تا 23700 درایستگاه شور- هستیجان متغیر بوده است. تغییرات سایر خصوصیات کیفی آبهای سطحی ایستگاهها همانند PH، Ca2+,Mg2+,Na+ ,Co3-, Hco3-,So42-, Cl- و SAR نیز بررسی گردیده اند.
بحرانی ترین وضعیت کیفی و شوری آب در ایستگاههای شور- پیک زرند و شور – پل هستیجان دیده شده که از نظر طبقه بندی در کلاس C5S4 - خیلی بد - قرار می گیرند و لازم است توجه زیادی به مصارف آب این رودخانه ها گردد. تجمع نمکهای محلول در آب - عمدتاً کلرورها - با بحث کاهش قدرت باردهی خاک، ممانعت از رشد گیاه و توقف فعالیت های بیولوژیکی موجودات زنده زیر خاک و کویرزایی همراه می گردد. در مجموع وضعیت رودخانه شور و حوضه آن بحرانی وبیابانی تشخیص داده شده است. بررسی حوضه آبخیز مذکور نیز نشان داد که در این حوضه سازندهای تبخیری،تخریبی و مارنی فراوان بوده و کاربری های نادرست اراضی، تخریب پوشش گیاهی و آبیاریهای غیراصولی نیز مکمل عوامل طبیعی در بیابانزائی موجود در منطقه می باشند.
واژه های کلیدی: کیفیت آب، آبهای سطحی، استان مرکزی، شوری آب
مقدمه
ایران به عنوان یکی از کشورهای واقع در کمربند خشک کره زمین با مشکل کمبود منابع آبی مناسب مواجه می باشد . رشد فزاینده جمعیت و نیاز به محصولات کشاورزی و دامی و محدودیت منابع آب و خاک بعنوان بستر اصلی تولیدات کشاورزی مسئله کم آبی را بگونه ای بسیار جدی فراروی ایران قرار داده است. آمار و ارقام گویای آن است که میزان آب در این کشور در طول سالیان اخیر مستمرا رو به کاهش بوده است به گونه ای که سرانه آب از4000 تا 5000 متر مکعب در دهه 30 شمسی به حدود 2000 متر مکعب در شرایط حاضر رسیده است و درصورت تداوم روند کنونی به کمتر از 1000 متر مکعب در سال 1400 شمسی خواهد رسید - . - 8 بسیاری از این منابع آب سطحی به علت عبور از اراضی شور و دارای محدودیت کیفیت خاک و منابع اراضی کیفیت خود را از دست داده و باعث شور شدن اراضی پایین دست خود می شوند. شور شدن اراضی مذکور زمینه تخریب سایر منابع سرزمین و در نهایت بیابانزائی را فراهم می سازد. هدف از طرح حاضر بررسی کیفیت آبهای سطحی استان مرکزی و تعیین نقش آنها در تشکیل یا تشدید بیابانزائی و ایجاد بیابانها می باشد.
مواد و روش ها
استان مرکزی در ناحیه مرکزی ایران و در موقعیت جغرافیایی َ58 ْ-48 تاَ05 ْ-51 طول شرقی وَ23 ْ-33 َتا34ْ-35 عرض شمالی واقع شده و سطحی معادل 2940000 هکتار را در بر گرفته است. 735000 هکتار سطح استان را مناطق دشتی و 2205000 هکتار آن را اراضی کوهستانی وکوهپایه ای تشکیل داده اند. این استان %1/8 از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است - . - 4در محدوده سیاسی استان مرکزی چندین جریان سطحی دایمی و فصلی وجود دارد. مهم ترین جریانات دایمی جاری در استان مرکزی رود خانه های قمرود و قره چای می باشد. سایر رودخانه های استان به صورت سرشاخه های این رودخانه ها و یا به صورت جریانهای فصلی و سیلابی می باشند.
در استان مرکزی 19 واحد هیدرولوژیک دارای ایستگاه هیدرومتری انتخاب گردیده و نمونه های آب از ایستگاههای مذکور جمع آوری گردیده است - شکل 1 نقشه شبکه زهکشی استان مرکزی و شکل 2 نقشه پراکنش واحدهایهیدرولوژیک و ایستگاههای منتخب را نشان می دهد - . نمونه های آب به آزمایشگاه فرستاده شده و از لحاظTDS،EC، PH ، Ca2+,Mg2+,Na+ ,Co3-,Hco3-,So42-, Cl- و SAR مورد آزمایش قرار گرفته اند. سپس با تجزیه و تحلیل داده های حاصل از نمونه ها و استفاده از دیاگرام ویلکوکس وضعیت کیفی آب ایستگاههایهیدرومتری بررسی گردیده است. در ادامه نسبت به تفکیک ایستگاههای دارای وضعیت آب بحرانی و نهایتا مناطق بیابانی اقدام شده است.
