بخشی از مقاله
چکیده
پدیده گرد و غبار به عنوان نتیجه اصلی فرسایش بادی، یکی از زیان بارترین بلایای طبیعی مناطق خشک و نیمه خشک جهان است که مشکلات زیست محیطی و انسانی را در این نواحی به وجود میآورد. علت اصلی وقوع پدیدهی گرد و غبار، تغییر اقلیم، تخریب عرصههای طبیعی و نابودی پوشش گیاهی اعم از جنگلها و مراتع و گسترش بیابان در کشور و نیز در کشورهای همسایه به ویژه عراق میباشد.
استان ایلام به دلیل همجواری با پهنههای وسیع بیابانی نظیر صحرای عراق به طور مکرر در معرض گرد و غبارهای شدید قرار میگیرد. هدف از این پژوهش شناسایی کانونها و نقاط بحرانی تولید ریزگرد در استان ایلام میباشد. به همین خاطر برای انجام این پژوهش اقدام به جمعآوری دادهای بلند مدت اقلیمی،از 8 ایستگاه هواشناسی سینوپتیک، پوشش گیاهی، فیزیوگرافی و جمع آوری نمونههای خاک از عمق 0-30 سانتیمتری از مناطق مختلف استان ایلام گردید.
پس از انجام آزمایشات فیزیکوشیمیایی نمونه های خاک و انطباق دادههای حاصل و پارامترهای جغرافیایی، خاکشناسی و اقلیمی نتایج نشان داد منطقه بهرام آباد بخش مرکزی شهرستان مهران ومناطق ابوقریب و ابوغویر از بخش موسیان شهرستان دهلران به دلیل بیشترین مطابقت با معیارهای شناسایی کانون گرد و خاک، به عنوان کانونهای خیلی بحرانی منشاء گرد و خاک در استان ایلام معرفی شدند. این تحقیق با شناسایی و تهیه نقشه کانونهای مولد گرد و غبار میتواند کمک قابل توجهی در زمینههای راهبردی، ساختاری و کاربردی پیشگیری و مهار این پدیده نماید.
.1 مقدمه
پدیدههای گردوغبار در ردیف بزرگترین مشکلات جدی محیطی در نواحی مشخصی از جهان هستند. یکی از پدیدههایی که هر ساله و به خصوص در دوره گرم سال بخشهایی از کشور ایران را به شدت متأثر و موجب بروز خسارات فراوان در ابعاد و زمینههای گوناگون میشود، پدیده نا مطلوب گرد و غبار بوده که در مواردی نیز با غلظت قابل ملاحظهای همراه است. فراگیر شدن پدیده گرد و غبار در برخی از استانها و گسترش آن به بخش وسیعی از کشور نگرانیهای موجود را افزایش داده است.
هرچند گرد و غبار در مناطق جنوب غربی و غرب کشور به دلیل همجواری با بیابانهای بزرگی همچون عراق، عربستان، سوریه و دیگر کشورها امری طبیعی میباشد، اما گسترش آن بر بخش وسیعی از کشور قابل توجه است - گوهردوست و همکاران، . - 1388 ذرات ریز در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از فراوانی بالاتری برخوردار میباشند.
در واقع گردوغبار می تواند نوعی واکنش به تغییرات پوشش گیاهی زمین باشد که در این رابطه نقش فعالیتهای انسانی را در کنار شرایط طبیعی محیط-های جغرافیایی باید در نظر گرفت 2000 - ، . - Arimoto همچنین این پدیده متأثر از شرایط جوی خاصی است که همه ساله خسارت جبران ناپذیری را به مزارع، تاسیسات، جادهها، ترافیک و حمل و نقل وارد نموده و با آلودگی هوا باعث بروز مشکلات تنفسی میگردد - لشکری و کیخسروی، . - 1387
از مهمترین شرایط ایجاد گردوغبار در کنار هوای ناپایدار، وجود یا عدم وجود رطوبت است و به طوری که اگر هوای ناپایدار رطوبت داشته باشد، بارش و طوفان رعد و برق، و اگر فاقد رطوبت باشد طوفان گردوغبار ایجاد میکند - طاووسی و همکاران، . - 1389 کشور ایران علاوه بر داشتن مناطق بیابانی زیاد، در مجاورت کانونهای اصلی گرد وغبار نیز قرار گرفته که از مهمترین آنها بیابانها و صحراهای عراق، اردن و عربستان میباشند. مشاهدات سالهای اخیر نشان دهنده افزایش وقوع این پدیده در کشور میباشد و با توجه به عواقب این پدیده در سلامت و بهداشت مردم، کشاورزی و هوانوردی، مطالعات دقیقتری در مورد یافتن مناطق منشاء گرد و غبار، شدت، تکرار و اثرات محیط زیستی این پدیده ضروری است.
بنابراین با توجه به قرارگیری ایران در منطقه برون حاره و وجود جریانات غالب غربی، انتقال گرد و غبار از منابع ذکر شده غربی در مسیر امری بدیهی است. لذا مدیریت صحیح زمینهای خشک و نیمه خشک که منبع اصلی تولید کننده گرد و غبار هستند و همچنین پیشیابی این پدیده دارای اهمیت میباشد. طوفانهای گرد و غبار یکی از پدیدههای جوی هستند که در بسیاری از عرصههای بیابانی و مناطق خشک دنیا گسترش دارند و در سالهای اخیر توجه فزایندهای را به خود معطوف داشتهاند. همه ساله شاهد آن هستیم که این حوادث خسارات و تلفات فراوانی، در تمام دنیا به وجود میآورند. بخش زیادی از کشور در مناطق خشک و نیمه خشک میباشد و در طول سال با پدیده گرد و غبار مواجه است - طائی سمیرمی و همکاران، . - 1392
.2 مواد و روشها
در این تحقیق با استفاده از تجزیه و تحلیل داده های هواشناسی 8 ایستگاه سینوپتیک موجود در استان و داده های گرد و غبار اداره کل حفاظت محیط زیست استان و خصوصیات خاک نقاط مختلف استان ایلام از عمق 0 -30 سانتی متری - شکل - 1 مراحل ذیل اجرا گردید.
-2 شناسایی مناطق مولد گرد و غبار در استان ایلام با استفاده از معیارهای 5 گانه :
الف- تعیین مقدار انتشار سالانه تولید گرد و خاک،
ب - تعیین میانگین سالانه فراوانی طوفان گرد و غبار،
ج- تعیین میانگین سالانه سرعت باد،
د- تعیین میانگین سالانه خشکی، بارندگی و پوشش گیاهی،
ه- تعیین بافت سطحی، مورفولوژی و توپوگرافی
.3 یافتهها و بحث
در این تحقیق با استفاده از دادهها، پوشش گیاهی، فیزیوگرافی، خاک و اقلیم ابتدا اقدام به برآورد تولید گردو خاک استان ایلام بر اساس فرمول - 1 - نموده که نتایج در جدول - 1 - بیان شده است که بیشترین مقدار گردو خاک تولید شده در منطقه بهرام آباد بخش مرکزی شهرستان مهران با مقدار 43/83 تن در هکتار در سال و کمترین مربوط به منطقه هلشی ایوان با مقدار 0/11 تن در هکتار در سال میباشد.
