بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از مهمترین مشکلات بهداشتی کشور، بیماریهای دهان و دندان میباشد، لذا تربیت دندانپزشکانی کارآمد، متعهد و علاقمنداز اولویتهای آموزشی وزارت بهداشت و درمان آموزشپزشکی میباشد. توجه به چگونگی تربیت نیروی انسانی مورد نیاز جهت ادراه و انجام خدمات بهداشتی- درمانی در جامعه از اهمیت ویژه ای برخوردار میباشد. هدف این مطالعه این استکه با تعیین میزان رضایتمندی دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نسبت به عملکرد آموزش عالی رشته خود، استراتژیهایی را جهت بهبود نظام آموز ش عالی معرفی نماید. در تمام جوامع، نظام آموزش عالی تامین کننده نیازهای جامعه و دانشجویان در عرصه کسب، اشاعه، تولید دانش و توسعه فناوری است. این پژوهش کاربردی از نوع توصیفی پیمایشی می باشدو ازپرسش نامه محقق ساخته که روایی و پایایی آن تایید شد استفاده گردید تجزیه و تحلیل داد ه ها با استفاده از شاخصهای آمار توصیفی توسط نرم افزارspss انجام شدکه در این مطالعه نشان دهنده رضایت دانشجویان از عملکرد دانشگاه و آموزش عالی می باشدبنابراین ،استراتژیهایی جهت بهینه سازی در انتهای مقاله آورده شده است.
کلید واژه ها: استراتژی، نظام آموزش عالی، رضایت، ارزیابی عملکرد، دانشجویان دندان پزشکی
مقدمه
در عصرحاضر سرعت و پیوستگی تحولات در دانش دندان پزشکی به نحوی است که ضرورت بازبینی مستمر برنامه های آموزشی جهت انتظارات جدید نظام آموزشی باید مورد توجه مسئولین قرار گیرد. ارزشیابی مناسب و پژوهش در آموزش، ابزارهای علمی جهت حرکت همگام با این تحولات به منظور ارتقای کیفیت درآموزش، بهداشت و درمان محسوب می گردد. لذا آموزش عالی نقش غیر قابل انکاری در پیشرفت جوامع و به خصوص سازمان ها دارد و خدمات آموزشی باید به گونه ای ارائه شود تا فراگیران احساس کنند که در یک محیط امن قرار دارند و بدین گونه آمادگی روانی آنها برای یادگیری بیشتر فراهم گردد با توجه به اینکه دانشجویان بعنوان عناصر اصلی آموزش بهترین منبع اطلاعات مورد نیاز جهت تعیین کیفیت تدریس و آموزش به شمار میروند، لذا بررسی کیفیت آموزش های ارائه شده جهت دستیابی به اهداف آموزشی مصوب از دیدگاه دانشجویان دندان پزشکی سال های دوم تا ششم ضروری به نظر می رسد به این امید که نتایج حاصل از آن توسط مدیران و تصمیم گیرندگان آموزشی مورد استفاده قرار گیرد.
مراکز آموزش عالی در راستای سیاست های کلان کشوری تاسیس می شوند و برای توسعه کمی و کیفی آنها براساس همین سیاست ها، که با درنظرگرفتن مصالح همه جانبه اتخاذشده اند، برنامه ریزی می شود و بعد از تائید، راه اندازی یا ادامه فعالیت این مراکز آموزشی برای ارتقای آنها اقدام می گردد. طی سالهای گذشته، ارتقای سطح کیفی مراکز آموزش عالی، بخصوص در مورد رشته های علوم پزشکی که به طور مستقیم با سطح سلامت مردم و جامعه در ارتباط است، مورد توجه قرار گرفته است، بطوری که مراکز متعددی به طور دوره ای با استفاده از سیستم های مختلف، ارزشیابی را انجام داده و با توجه به نتایج آنها تصمیم گیری می کنند.
همچنین فعالیت های آموزشی هر کشور را می توان سرمایه گذاری یک نسل برای نسل دیگر دانست. هدف اصلی این سرمایه گذاری توسعه انسانی است. به عبارت دیگر هدف فعالیت های آموزشی رشد آگاهی و توانایی بالقوه انسان است. ارزشیابی آموزش فرایندی برای تعیین و گردآوری داده های لازم برای قضاوت درباره موارد تصمیم گیری در نظام آموزشی به منظور بهبود فعالیت ها است. کاربرد ارزشیابی آموزشی در نظام آموزش پزشکی از اهمیت ویژه ای برخوردار است به این علت که این نظام باید نیروی انسانی کار آزموده با کیفیت مطلوب را برای ارائه مراقبت های بهداشتی و درمانی تربیت کند. از این رو کیفیت آموزش و پژوهش به ویژه در این نظام که به طور مستقیم با سلامتی انسان ها سروکار دارد باید مورد ارزشیابی قرار گرفته و به طور مستمر ارتقا یابد.
همچنین سهم قابل توجهی از منابع هر کشور صرف تربیت نیروی انسانی می گردد و از دست دادن نیروی متخصص برای هر سیستم به معنی وارد شدن زیان های جبران ناپذیر می باشد. دنیا شاهد کمبود بحرانی نیروی متخصص برای رویارویی با نیازهای رو به رشد سلامت جوامع است - - Gullatte, Jirasahhiran,2005در سال 2006 میلادی سازمان جهانی بهداشت دهه نیروی انسانی سلامت را اعلام کرد و کشورها را ترغیب نمود تا استراتژی های اختصاصی خود را برای مدیریت بهتر منابع انسانی طراحی و به اجرا درآورند - - World health organization,2006 .به عنوان مثال عملکرد ضعیف نظام آموزشی عالی، پیامدهایی همچون افت تحصیلی، وابستگی علمی، فرار مغزها، عدم کارآفرینی، ضعف تولید دانش و تغییر رشته را به همراه خواهد داشت.
به عنوان مثال تعدادی از دانشجویان علی رغم وقت، هزینه و تلاشی که در انتخاب رشته دندانپزشکی داشته اند، اقدام به تغییر رشته می کنند. تغییر رشته حتی در کشورهایی مثل امریکا در حال افزایش است. بدین ترتیب اهمیت و ضرورت تحقیق به روشنی مشخص است که اگر دانشجویان علوم پزشکی که از هوش منحصر به فردی برخوردارند از عملکرد نظام آموزشی خود ناراضی باشند، عواقب بدی را به همراه خواهد داشت؛ به گونه ای که طبق آمارها و بررسی هایی که توسط صندوق بین المللی پول در سال 1990 انجام شده، در میان 61 کشور جهان ایران بالاترین میزان فرار مغزها را داشته است به طوری که تخمین زده شده سالانه بیش از 150000 ایرانی تحصیل کرده کشور خود را ترک نمودند - Carrington,detragiache,1998 -
طبق پژوهش های صورت گرفته هزینه سرانه آموزشی که خود متشکل از 4 قسمت می باشد که در مجموع 268.3 میلیون ریال به ازای هر دانشجوی پزشکی عمومی درسال هرینه می شود. لذا این مساله به نوبه خود اهمیت حفظ نیروهای حرفه ای و جلب رضایت آنها را بیش از پیش نمایان می سازد.دلیل وجودی هر سیستم آموزش تحقق بخشیدن به هدف های آن نظام است.اگر هدف های مورد نظر به درستی تحلیل نشوند و اولویت های آنها به روشنی تعیین و تصریح نشده باشد، امکان حرکت و فعالیت صحیح و در نهایت تحقق هدفهای آموزشی در درون آن نظام غیر ممکن خواهد بود زیرا براساس هدف های آموشی است که برنامه ریزی آموزشی و برنامه ریزی درسی و ارزشیابی و فعالیت های درون سیستم آموزشی شکل می گیرد.
برنامه آموزشی مانند هر برنامه دیگری نیاز به تفکر و طرح ریزی قبلی دارد، زیرا آموزش بدون مشخص کردن هدف و منظور ممکن نیست که موفق و اثر بخش از کار درآید. از آنجاییکه در طول سالهای آموزش بالینی دانشجویان دندان پزشکی در بخش های مختلف به کسب تجربه می پردازند، جهت یادگیری بیشترفراگیران، باید محیط آموزشی به نحوی مطلوب طراحی شده و این امر با تدوین اهداف روشن آموزشی و ارزشیابی مستمر از نظر میزان دستیابی به اهداف فوق تحقق می یابد. منظور از هدف های آموزشی تعیین راه های دقیق و روشنی است که انتظار می رود فراگیران به وسیله آموزش تغییر یابند.
همچنین با توجه به اینکه در سال 2012 براساس رتبه بندی سایت وبومتریک، دانشگاه علوم پزشکی تهران با رتبه جهانی1037 ، دانشگاه علوم پزشکی شیراز با رتبه 1295 و دانشگاه علوم پزشکی مشهد با رتبه جهانی1404 ، به ترتیب در مقام های 1 و 2 و 3 کشوری جای گرفته اند، ضمن اینکه به طور اخص در رتبه بندی دانشکده های دندانپزشکی ایران نیز به ترتیب دانشکده دندانپزشکی شهید بهشتی با امتیاز 70,12دانشکده دندانپزشکی تهران 66,13 و مشهد 65,23مشترکاً - - و دانشکده دندان پزشکی اصفهان با امتیاز63,71 به ترتیب در رتبه های اول تا سوم کشوری قرار گرفته اند و با عنایت به اینکه وزارت بهداشت در گزارشی مبنی بر تشریح عملکرد خود در مدت دولت دهم، این گونه عنوان کرده است که رتبه ایران در تولید علم در بخش علوم پزشکی از رتبه 37 در سال 2009 به رتبه 32 در سال 2011 بهبود یافته است لذا بر خود دانستیم تا با این پزوهش به برنامه ریزان و سیاست گذاران دانشگاه علوم پزشکی بخش دندانپزشکی کمکی نمائیم تا بتوانند رتبه جهانی و کشوری خود را ارتقا دهند.
دانشگاه ها از پرارزش ترین نهادهایی هستند که جامعه برای پیشرفت و توسعه در اختیار دارد از یک سو حافظ و انتقال دهنده میراث فرهنگی و ارزش های حاکم بر جامعه اند و از سوی دیگر پاسخگوی نیازهای اجتماعی برای کسب اشاعه و توسعه دانش و فناوری می باشند. برای دستیابی به چشم اندازی مناسب از موقعیت کنونی و مسائلی که دانشگاه های کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه پیش رو دارند باید نظام آموزش عالی بصورت دقیق مورد بررسی قرار گیرد و مؤلفه ها، عناصر و عوامل تأثیرگذار بر آن و سهم هریک از آنها در این عرصه مشخص شود. از طرفی به آموزش عالی به عنوان یکی از عوامل مؤثر در تحقیق سیاست های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نگاه می شود، زیرا شالوده توسعه سیاسی و اقتصادی در دانشگاه ریخته می شود. بنابراین اگر رسالت اصلی آموزش عالی را تربیت و تأمین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز کشور بدانیم، این رسالت یکی از اهداف کیفی به حساب می آید، کهمستقیماً به کیفیت نظام آموزش عالی ارتباط پیدا می کند.
ادبیات و پیشینه پژوهش نظام آموزشی
آموزش عالی نیروی محرکه ای برای توسعه اقتصادی، اجتماعی به حساب می آید و شکل گیری سرمایه انسانی، خلق دانش از راه تحقیقات علمی، ظرفیت سازی بواسطه آموزش و تدریس و ارائه خدمات به گروه ها و انجمن ها برخی از مهمترین کارکرد های آموزش عالی است که انتظار می رود به منظور تقویت توسعه اقتصادی اجتماعی صورت پذیرد. دانشگاه ها نقش اصلی و محوری در پیشرفت جوامع ایفا می کنند. وظایفی مانند تربیت نیروی کار جامعه ترویج و بازنگری قوانین علمی اجتماعی و زیستی پرورش معلمان نسل بعد و شکلدهی نگرشها و جهت گیری های سیاسی و اجتماعی افراد، حساسیت و اهمیت ویژه ای را برای عملکرد نظام های آموزش عالی ایجاد کرده اند.
توجه به 2کارکرد اصلی دانشگاه یعنی حفظ و انتقال میراث فرهنگی و علمی پیشینیان و پاسخ گویی به نیاز جامعه عصر خود به تولید و گسترش دانش و فناوری نشان میدهد که برخورداری از دانشگاه های پیشرفته و تربیت دانش آموختگانی آگاه به علم روز جهان به عنوان مقدمه ای ضروری برای داشتن کشوری پیشرو و جامعه ای متعالی قابل پیگیری است. به علاوه انتظاراتی که جوامع کنونی از آموزش عالی دارند نیز با گذشته متفاوت است. امروزه این انتظارات تا مرزهای کمک به تحقق سیاست های توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی کشورها و نهایتاً پیشرفت ملت ها جلو رفته اند. این بدان خاطر است که در عصر حاضر آموزش عالی و دانشگاه ها به عنوان زیرمجموعه های عمده ی این نظام مسئول تربیت نیروی انسانی کارآمد و ماهری می باشند که بتوانند نیازهای واقعی جامعه را پاسخگو بوده و آینده ی آن را تضمین کند؛ آینده ای که تحت تاثیر کمیت و کیفیت این دانش آموختگان قرار دارد.
بنابراین می توان گفت دستیابی به دانش و قابلیتی که بتواند کشور را با شتاب رشد و پیشرفت جهانی هماهنگ کند و آن را به مزیت رقابتی مجهز نماید، در گرو کیفیت نظام آموزش عالی آن کشور است.سازمان همکاری و توسعه اقتصادی 1997 آموزش عالی را این گونه تعریف می کند: این سطح آموزشی برای دانشجویانی درنظر گرفته شده که برنامههای درسی لازم را در دبیرستان با موفقیت پشت سر گذاشته وتحصیلات خود را در جریانی ادامه می دهند که عموما آنها را به سمت نخستین مدرک یا رتبه ی دانشگاهی سوق خواهد داد. - مورکانی، میرزاپور، 23-7، - 1391
