بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه بخشهای صنعتی مسیری را طی می کنند که مملو از تغییرات و چالشهای وسیع می باشد و همچنین شیوه تعاملات شرکتها با تامین کنندگان و مشتریان بسیار پیچیده و رقابتی شده است. بنابراین شناخت زنجیره تامین و ارزیابی عملکرد آن از اهمیت خاصی برخوردار است. در این مقاله بهترین و برجسته ترین شاخص ها در صنعت لبنی، با کمک کارشناسان کارآمد این صنعت در استان مازندران مشخص شد و به 25 شاخص تقلیل یافت که زیر مجموعه پنج دیدگاه اصلی برنامه ریزی، ساخت و تولید، تحویل، منابع و کارکرد می باشند. در ادامه با نظرسنجی از پنج واحد موفق در صنعت لبنی استان - کاله، دوشه هراز، صالح، پاکسار و بهارستان - شاخص های منتخب با روش تاپسیس فازی رتبه بندی شدند و در پایان رتبه های اول هر دیدگاه بررسی و استراتژیهایی که در این پنج واحد، جهت ارتقاء و بهبود آن استفاده می گردد بیان شده است.
واژههای کلیدی: ارزیابی عملکرد، زنجیره تامین، تاپسیس فازی، محصولات لبنی
-1 مقدمه
امروزه کارخانجات تولیدی در محیطی کاملا تغییر یافته قرار گرفته اند که می بایست با توجه به ویژگی های این محیط جدید بتوانند با سازمان های در کلاس جهانی و مشتری مدار که دارای فرایندهای ناب و چابک هستند رقابت نمایند. بدین منظور لازم است که ویژگی هایی نظیر انعطاف پذیری، سرعت، کیفیت را سرلوحه توجهات خود قرار دهند. برای رسیدن به چنین اهدافی لازم است تا یکپارچگی مناسبی بین فرایندها و سیستم های آنها برقرار گردد تا بتوانند هماهنگی مورد نیاز را فراهم آورند. مدیریت زنجیره تامین به عنوان یک رویکرد یکپارچه فرایندگرا می تواند در این جهت کمک نماید. - سوهانیان، - 1387 همزمان با گسترش مفهوم مدیریت زنجیره تامین در صنایع گوناگون، موضوع ارزیابی عملکرد زنجیره تامین نیز مورد توجه قرار گرفت.
درمحیط تجارتی جدید، تولیدکنندگان با فشارهای روزافزون خواسته های مشتریان در بهبود کیفیت و پاسخگویی سریع به نیازهای آنان روبرو هستند. در دهه 90 ، مدیران بسیاری از صنایع دریافتند که برای ادامه حضور در بازار تنها بهبود فرآیندهای داخلی و انعطاف پذیری در توانایی های شرکت کافی نیست، بلکه تامین کنندگان و توزیع کنندگان باید ارتباط نزدیکی با سیاستهای توسعه بازار تولید کننده داشته باشد. - Ross,1997 - صنعت شیر در ایران در سال 1326 همگام با توجه و تمایل روزافزون مردم به مصرف شیر و فرآورده های لبنی بهداشتی پایه گذاری شد و فکر ایجاد واحد تهیه و توزیع شیر به شکل نسبتاً بهداشتی تر و صنعتی به تحقق پیوست، و اکنون به عنوان یکی از کالاهای استراتژیک جایگاه خاصی را در مباحث اقتصادی و اجتماعی دارد. صنعت لبنیات یکی از صنایعی است که سهم عمده ای از بازار را دارا می باشد. به همین جهت ارزیابی عملکرد این صنعت از اهمیت خاصی برخوردار است.
در این تحقیق در نظر داریم که به منظور طراحی الگوی ارزیابی عملکرد زنجیره تامین از تئوری تصمیم گیری چند معیاره فازی استفاده کنیم و متد تاپسیس فازی را به کار بگیریم. تئوری تصمیم گیری چند معیاره فازی می تواند جامعیت و معقول بودن فرایند تصمیم گیری را تقویت کند - . - Shen et al, 2013 با این تحقیق می توان شاخصهای اصلی و مهمتر را در این صنعت تشخیص داد و با کمک واحدهای برتر این صنعت در استان مازندران بتوان شاخصها را اولویت بندی کرد و از استراتژی آنها در شاخصهایی که بالاترین امتیاز را کسب کردند به عنوان تجربه تحقیق در واحدهای مشابه بکاربرد. و با استفاده از این تجربیات می توان باعث پیشرفت و بالابردن عملکرد در این صنعت شد.
- 2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
ارزیابی عملکرد و بطور کلی تر مدیریت عملکرد فرآیندی است که از طریق آن می توان اطلاعات مفید و سودمندی در خصوص چگونگی انجام موثر کارها برای تقویت رفتارهای مثبت و حذف رفتارهای نامناسب و غیر ضروری بدست آورد. این فرآیند به سنجش و اندازه گیری، ارزش گذاری و قضاوت درباره عملکرد طی دوره ای معین می پردازدارزیابی. عملکرد در بعد سازمانی معمولاً مترادف اثربخشی فعالیت هاست. منظور از اثر بخشی میزان دستیابی به اهداف و برنامه ها با ویژگی کارا بودن فعالیت ها و عملیات است. - مدهوشی و همکاران، - 1384 عموماً ارزیابی عملکرد زنجیره تأمین یک عنصر ضروری و اساسی در برنامهریزی، کنترل و تصمیمگیری اثربخش به شمار میرود و بازخورد واطلاعاتی را برای مدیران در رابطه با فعالیتهای زنجیره تأمین از حیث برآورده کردن انتظارات مشتریان و میزان تحقق اهداف استراتژیک فراهم مینماید. - آقاجانی، - 1391
شبکه زنجیره تامین متشکل از تامین کنندگان، تولید کنندگان و توزیع کنندگانی است که از طریق آن مواد خام به محصولات نهایی تبدیل و به مشتری تحویل داده می شود. - - Tavana et al, 2013 بنا به تعریفی دیگر زنجیره تامین مجموعه ای از امکانات ، منابع ، مشتریان، محصولات و روشهای کنترل موجودی ، خرید و توزیع است. در بازار رقابتی، امروزه تولیدکنندگان تنها درصدد بهبود وضع داخلی نیستند ، بلکه انتخاب بهترین بازارها - با توجه به پدیده جهانی شدن - و بهترین تامین کنندگان درصدر برنامه های آنان قرارگرفته است - Klimberg et al, 2008 - یکی از مشخصه های کلیدی جهان کسب و کار امروز این است که به جای رقابت شرکت ها، زنجیره های تامین با هم به رقابت می پردازند. - - Kisperska , Haan, 2010
با چنین نگرشی ، رویکردهای زنجیره تامین و مدیریت آن توسعه یافت . در کشور علی رغم اهمیت بالای این مفهوم و استفاده های گسترده از آن در سطح دنیا، نوشته های اندکی در این زمینه در دسترس است و در این میان موضوع ارزیابی عملکرد زنجیره های تامین به طریق اولی مورد غفلت واقع شده است - فرجی خورشیدی وحدادی، . - 1387 در ادامه به برخی از پژوهش هایی که در داخل و خارج از کشور به بحث ارزیابی عملکرد زنجیره تامین پرداخته اند، اشاره خواهیم کرد.علی بیات و همکاران - 1387 - در مقاله ای با عنوان ارائه تکنیک برای ارزیابی عملکرد زنجیره های تامین با رویکرد فازی و کاربرد آن در شرکتهای عمل آوری میگو در استان بوشهر انجام شده که به این منظور بر اساس مدل کارت امتیازی متوازن شاخصهای عملکردی زنجیرههای تامین استخراج شده و سپس تکنیک شش مرحله ای برای ارزیابی عملکرد زنجیره های تامین با منطق فازی - تکنیک پیشنهادی - ارائه شد.
در این مقاله پس از استخراج شاخصهای تاثیرگذار بر روی ارزیابی عملکرد زنجیره تامین از مدل کارت امتیازی متوازن، با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی فازی، تاپسیس فازی و نظریه مجموعه های فازی، روشی جهت ارزیابی عملکرد زنجیره تامین ارائه شد . برای آزمون تکنیک ، تکنیک ارائه شده بر روی زنجیره تامین سه شرکت عمل آوری میگو در استان بوشهر پیاده سازی و اجرا گردیده و در پایان وضعیت عملکردی زنجیره های تامین مورد بررسی بر روی نمودار چهاروجهی به تصویر کشیده شد.دکتر عزیزاالله جعفری و همکاران - 1390 - در تحقیقی با عنوان ارزیابی عملکرد زنجیره تامین با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی به دسته بندی جامعی از معیارهای عملکردی به منظور ارزیابی کل اجزای زنجیره تامین پرداختند.
آنها برای اولویت بندی معیارها و تعیین درجه اهمیت - تاثیر - هریک از آنها از روش AHP بهره بردند. این پژوهش در صنایع غذایی صورت گرفت و پنج شاخص برنامه ریزی، تامین منابع، تولید، تحویل و کارکرد به عنوان معیارهای اصلی ارزیابی مورد استفاده قرار گرفتند. و در پایان بیان نمودند که غیراز معیارهای هزینه ای باید معیارهای بلند مدت و استراتژیک نیز مورد توجه قرارگیرد و همچنین حرکت باید در جهت استفاده از معیارهایی باشد که با دیدگاه زنجیره تامین در سازمان مرتبط هستند.توانا و همکاران - 2013 - در تحقیقی با عنوان ارزیابی عملکرد زنجیره تامین مبتنی بر مدل DEA ، عملکرد زنجیره تامین ده مورد از واحد هایی که در صنعت نیمه هادی فعالیت دارند را مورد ارزیابی قراردادند و از روش DEA جهت تعیین کارایی نسبی زنجیره تامین استفاده نمودند و در میان از شاخص هایی نظیر کیفیت، انعطاف پذیری و تحویل به موقع بهره بردند.
در پایان آنها به این نتیجه رسیدند که یکی از عناصر مهم در عرصه اندازه گیری عملکرد زنجیره تامین با استفاده از این روش عدم قطعیت در ورودی و خروجی داده هاست. آنها در این مقاله اطلاعات و داده ها را بصورت کمی درآورده و محاسبه نموده اند. مدل پیشنهادی آنها در این تحقیق برای مقابله با داده های احتمالی است.تینگویی و گنگ - 2013 - به ارزیابی شبکه زنجیره تامین پرداختند و آن را در مدیریت زنجیره تامین بسیار مهم و حیاتی دانستند. آنان برای ارزیابی عملکرد زنجیره تامین از شاخص هزینه استفاده نمودند که شامل چهار دسته بود که عبارتند از: هزینه های تولید، هزینه های شکست، هزینه های هماهنگی و هزینه های آسیب پذیری.
ساکامانو و همکاران - 2009 - در تحقیقی با عنوان اندازه گیری عملکرد زنجیره تامین به بررسی و ارزیابی عملکرد زنجیره تامین در صنعت خودرو پرداختند، آنان برای ارزیابی از شاخصهای استراتژیک ، بازار ، کیفیت، تولیدو تحویل استفاده نمودند.سروش و همکاران - 2008 - در تحقیقی با عنوان ارائه یک الگوریتم جدید برای ارزیابی عملکرد زنجیره تامین با استفاده از رویکرد تصمیم گیری چند شاخصه فازی، رویکرد جدیدی از ارزیابی عملکرد با استفاده از روش FMADM ارائه دادند. در همین راستا آنها از مدل BSC استفاده کرده و برای هر کدام از چشم اندازهای مدل معیارهایی را با توجه به ادبیات شناسایی کردند. رویکرد پیشنهاد شده شامل سه گام می باشد که عبارتند از: - 1 انتخاب بهترین معیار برای ارزیابی عملکرد زنجیره تامین - 2 تعیین وزن نسبی معیارهای انتخاب شده از گام اول با استفاده از - 3 FAHP رتبه بندی زنجیره های تامین با استفاده از تاپسیس فازی.
-3 مواد و روش ها
جهان همواره در تمامی مسائل و موضوعات پیش رو با پدیده ی تصمیم گیری مواجه است. تصمیم گیری در واقع فرآیندی است که طی آن، در جهت یافتن بهترین گزینه از میان تمامی گزینه های موجود حرکت می کنیم. تئوری مجموعه فازی به عنوان یک ابزار قوی برای نشان دادن کمی و تصحیح ابهاماتی که گاهی اوقات بر فرآیند تصمیم گیری حاکم می شود پدیدار شده است - قوی جربزه و همکاران، . - 1391 امروزه علم مدیریت فازی با استفاده از نظریه سیستمهای فازی می تواند رویکردی نوین برای حل مشکلات و پاسخ به ابهامات مطرح شده در سیستمهای مدیریتی باشد - بیات و همکاران، . - 1387 یکی از روش های تصمیم گیری فازی، روش TOPSIS فازی است. در این حالت ، عناصر ماتریس تصمیم گیری، یا وزنهای شاخص ها، ویا هردوی آنها بصورت فازی و با اعداد فازی بیان می گردند . روشهای متعددی برای TOPSIS فازی ارائه شده است. در این تحقیق ، روش TOPSIS فازی ، Chen & Hwang ارائه شده و در ادامه به اعداد فازی مثلثی نیز، بسط داده میشود.مراحل کلی روش فازی Chen & Hwang بصورت زیر ارائه میشود:
قبل از شروع الگوریتم این روش، باید ماتریس تصمیم D که یک ماتریس m*n است و بردار وزن شاخصها نسبت به هدف W ، به عنوان ورودی الگوریتم تشکیل گردد:
