بخشی از مقاله
چکیده:
مدیریت ریسک مجموعه فرآیندهای مورد نیاز برای شناسایی و تجزیه و تحلیل و واکنش در مقابل ریسک پروژه، به منظور بیشینه نمودن نتایج وقایع مثبت و کمینه نمودن پیامدهای وقایع ناگوار است. در محیط های پروژه، مدیران پروژه باید از مفهوم و طبیعت ریسک، درک کاملی داشته باشند. در فاز اجرای پروژه های ساخت و ساز، ریسک می تواند روی زمان، بهره وری، کیفیت و بودجه لازم برای پروژه اثر بگذارد.
ریسکهای متعددی در حوزه مدیریت پروژه های ساخت و ساز وجود دارند، بیشترین ریسکها عبارتند از: عدم موفقیت در تکمیل پروژه با بودجه تعیین شده و یا در زمان تعیین شده و در نهایت عدم دستیابی به کیفیت مورد نیاز. تاخیرات در پروژه های سه عاملی ناشی از عوامل متعددی است که هر یک از طرفهای درگیر پروژه ها در آن نقش دارند.
وظیفه مدیریت اینگونه پروژه ها، شناسایی، بررسی و اولویت بندی اینگونه ریسکهای زمانی یا اصطلاحاً تاخیرات و اثرات آنها میباشد. با توجه به اهمیت موضوع در این تحقیق بررسی کمی مهمترین عوامل ایجاد کننده تاخیر در فاز اجرا و بهره برداری از پروژه های عمرانی راهسازی انجام میگردد؛ و در پایان جهت کاهش زمان تاخیر راهکارهای مناسب جهت جلوگیری از انها و عدم تکرار موارد مشابه ارایه می گردد و نقش عوامل مختلف پروژه - کارفرما-مشاور -پیمانکار - در ایجاد تاخیر مورد بررسی قرار می گیرد.
-1 مقدمه:
در صنعت راهسازی تاخیر به معنای فراتر رفتن از تاریخ مقرر در قرارداد یا فراتر رفتن از تاریخی که دستگاه های درگیر پروژه همه بر سر آن توافق دارند. در اکثر موارد، تاخیر برای پیمانکاران به معنای افزایش هزینه بالاسری و تحت تاثیر تورم موجود قرار گرفتن می باشد؛ و برای کارفرمایان به معنای افزایش هزینه ها و تلف شدن وقت گرانبهاء و عقب افتادن از بهره برداری به موقع از پروژه در موعد مقرر است.
حتی با تکنولوژی مدرن امروزی، هنوز تاریخ اتمام پروژه ها بدلیل وجود تاخیرات عقب می افتد .لذا این امر ایجاب می کند تا همه گروه های درگیر در پروژه های راهسازی از قبیل کارفرما، پیمانکار، مشاور و حتی نیروهای جزء مربوط به هر کدام از عوامل درگیر در پروژه مسئله تاخیر در بهره برداری را جدی گرفته و در این خصوص آموزش های لازم را ببینند تا جلوگیری از هر گونه تاخیر در این صنعت و به عنوان یک فرهنگ در میان همه اقشار فعال در زمینه ساخت و ساز نهادینه شود. بنابراین ضرورت دارد در این خصوص تحقیقات و مطالعات گسترده ای صورت پذیرد تا با سرعت بیشتری به سوی کاهش هرگونه تاخیر در ساخت و ساز کشور پیش برویم.
-1-1 آشنایی با طرح های عمرانی
طرح عمرانی مجموعه عملیات و خدمات مشخصی است که بر اساس مطالعات توجیهی فنی و اقتصادی و اجتماعی، در یک موقعیت جغرافیایی معلوم و در یک دوره زمانی از قبل تعیین شده، با اعتبار معین، برای اجرای یک قسمت مشخص از فعالیتهای یک بخش اقتصادی در قالب برنامه عمرانی، به مرحله اجرا درآید. در کلی ترین حالت می توان گفت یک طرح عمرانی از لحظه پیدایش تا اتمام، مراحل چهارگانه زیر را طی می کند.
- 1 فاز برنامه ریزی و تأمین اعتبار
- تعیین سیاستهای کلی و اقتصادی
- تهیه برنامه ها و تعیین اولویتها
- تأمین و تنظیم اعتبارات در قالب طرحها
- تفکیک اعتبارات و تنظیم برنامه اعتباری در قالب پروژه ها و زمان
- 2 فاز طراحی
- شناسائی
- مطالعات و طراحی اولیه
- تهیه طرح تفصیلی و اجرایی و برآورد مقادیر و هزینه ها
- 3 فاز اجرا
فاز اجرای پروژه شامل فعالیتهای هماهنگسازی و راهبری تیم پروژه بهسوی انجام موثر فعالیتهای پروژه، مطابق برنامه بهدستآمده در فاز پیشین است. در این بخش، بر روی انجام درست کار توسط منابع تاکید می گردد.
- 4 فاز بهره برداری
طرح عمرانی طبق تعریف باید در مدت معین و با اعتبار معین پایان یابد اما در عمل و در بیشتر موارد مدت بسیار بیش از پیش بینی اولیه و مکررا تغیر می یابد و هزینه نیز افزایش داده می شود.
-2-1 ماهیت پروژه های عمرانی
پروژه های عمرانی دارای طبیعت فیزیکی و ملموس هستند و فعالیتهای مرتبط به این صنعت بصورت کارهای مهارتی می باشند. ویژگی کارهای مهارتی این است که فعالیتها در این نوع کارها بصورت تکرار فعالیتهای انجام شده پیشین هستند و با تکرار و آموزش ارتفا می یابند. از آنجایی که پروژه به کارفرما تعلق دارد کارفرما تمایل دارد که پروژه را با کمترین قیمت تمام شده به اتمام برساند و تمایل دارد که بیشترین تاثیر را در حین انجام کار در پروژه بگذارد، ولی اگر کارفرما از ابتدا بداند که پروژه های عمرانی ماهیتا هزینه بر هستند و محدوده کارها از ابتدا باید کاملا مشخص باشند، دخالتهای خود را در پروژه کاهش خواهد داد و در مرحله تعریف پروژه به تامین مالی پروژه بیشتر توجه خواهد کرد. پیمانکار نیز به دلیل عدم آگاهی بودنی کارهای پروژه، به مساله آموزش کمتر اهمیت می دهد.
-2 انواع تاخیر در اجرای پروژه ها
انواع تاخیرها و دلایل ان در طول حیات پروژه را میتوان بر اساس پرسشنامه به چهار گروه زیر تقسیم کرد.
-1 تاخیرهای حاصل از اقدامات پیمانکار یا کارگزاران پیمانکار
-2 تاخیرهای حاصل از اقدامات کارفرما یا کارگزاران کارفرما
-3 تاخیرهای حاصل از اقدامات مشاور یا کارگزاران مشاور
-4 تاخیرهای حاصل از عوامل خارجی یا عوامل خارج از کنترل طرفهای پیمان
-3 پیشینه تحقیق
در اغلب پروژههای مشابه علل تأخیر بهصورت کلی شناساییشده اما باید این نکته را مدنظر قرارداد که صرف مدیریت زمان لزوماً باعث کاهش تا خیرات نمیشود بلکه مسائل دیگری از قبیل مدیریت هزینهها و کیفیت نیز بهگونهیا مستقیم و گاهاً حاشیهای در تا خیرات مؤثر هستند. در غالب پژوهشهای انجامگرفته پیرامون موضوع تأخیر پروژهها، مشاهده می گردد که علل بروز تأخیرات در یک منطقه خاص با استفاده از مطالعات کتابخانهای وبعضاً میدانی شناساییشدهاند و مهمترین این عوامل با استفاده از روشهای آماری رتبهبندی گردیده است. به طور کلی دلایل تاخیرات در پروژه های عمرانی شامل تحقیقات داخلی و تحقیقات خارجی میشود؛ که خلاصه ای از پیشینه تحقیقات انجام شده تاکنون در جدول شماره 1 آمده است.
