بخشی از مقاله
چکیده
ایجاد شهرکها و نواحی صنعتی و پیاده سازی و اجرای پروژه های بزرگ زیربنایی و توسعه ای در آن از جمله مهمترین ابزارهای دولتی برای رسیدن به رشد و توسعه پایدار به حساب می آید. ویژگی اصلی که این پروژه ها را از سایر انواع پروژه ها جدا می نماید، نیازهای مالی هنگفت، سطح علمی و تکنولوژی بالا، نیاز به دانش فنی گسترده، حجم کاری بالا و زمانبری آنهاست که باعث تاثیرگذاری قابل توجه بر و ضعیت اقتصادی، تکنولوژی و حتی سیاسی و اجتماعی کشورها می گردد.
لذا با توجه به این ویژگیها، انتخاب روش مناسب برای فراهم سازی و اجرای این دسته از پروژه ها بسیار حائز اهمیت بوده و اشتباه در این زمینه هزینه ها و زیانهای گاه غیر قابل جبرانی را به بار خواهد آورد. از این رو اتخاذ سیاست مناسب در فرآیند تصمیم گیری در خصوص روش اجرای پروژه های زیربنایی حیاتی بوده و توسعه سیستم ها و ابزارهای پشتیبانی برای تصمیم گیری می تواند به کارفرمایان کمک شایانی نماید.
در این پایان نامه که بر اساس یک پروژه تحقیقاتی دانشگاهی بر روی پروژه های اجرایی شرکت شهرکهای صنعتی تهیه شده است، بر اساس شناسائی و مقایسه روش های مختلف اجراء استفاده از نظرات خبرگان در این حوزه برای تعیین اهمیت عوامل موثر در فرایند تصمیم گیری و نهایتا استفاده از فرایند تحلیل سلسه مراتبی، نرم افزای برای تصمیم گیری در مورد روش مناسب اجرای پروژه ها ارائه داده شده است. با توجه به اینکه انتخاب نهایی روش اجرا توسط کارفرمایان صورت می گیرد، رویکرد این تحقیق دیدگاه کارفرمائی خواهد داشت.
- 1 مقدمه
سه مسئولیت و اقدام اصلی در هر پروژه عبارتند از: تأمین مالی، طراحی و ساخت که طرفهای درگیر در یک پروژه با توجه به نوع روش اجرای پروژه، مسئولیت یک، دو و یا حتی هر سه اقدام بر عهده می گیرند. در واقع روش قراردادی واژهای است که چگونگی و نحوه انجام فرآیند پروژه، ارتباطات طرفین، مسئولیتها و تعهدات عوامل اصلی در پروژه را مشخص می کند. بنابراین انتخاب نوع خاص روش قرادادی برای یک پروژه مهمترین تاثیر را بر عملکرد وظایف افراد درگیر در پروژه خواهد داشت.
برای نیل به اهداف پروژه، با توجه به طبیعت پروژه و نوع و حجم فعالیتها، لازم است با شناخت درست نقش و وظایف طرفهای درگیر و ارزیابی درست آن در هر یک از انواع روشها، روش اجرایی و قراردادی کارآمدی را برگزید. در هر پروژه، تصمیم استراتژیک در خصوص تعیین نوع روش اجرا توسط کارفرما گرفته می شود. کارفرما زمانی که بخواهد نوع قرارداد مورد استفاده در پروژه را مورد بررسی قرار دهد باید تواناییها و ضعفهای سازمانی خود - از لحاظ مدیریت و فنی - را ارزیابی نماید.
کارفرما همچنین برای انتخاب روش مناسب باید وضع موجود اجرای پروژهها را بدقت مورد بررسی قرار دهد و روشی را انتخاب کند که حداکثر مطلوبیت را از دید تمام عوامل یک پروژه کسب نماید. از جمله مواردی که از دید کافرما می تواند در انتخاب روش مؤثر باشد، انتخاب روشی است که در کاهش زمان و هزینه و افزایش کیفیت انجام پروژه کمک کند.
معمولاً با مراجعه به مراجع مختلف مشاهده می کنیم که طبقه بندیهای ارائه شده بر این اساس، یکسان نیستند و اختلافاتی در آنها وجود دارد. در بررسیهای اولیه شاید اینطور به نظر آید که روشهای بسیار متفاوتی در اجرای پروژههای زیربنایی وجود دارد؛ ولی دقت در هر یک از آنها، نشان خواهد داد که روش های محدود و مشترکی در مراجع معرفی شده است که به دلیل عدم وجود استاندارد ثابت در نامگذاری و طبقه بندی آنها این شبهه را به وجود آورده است.
در این تحقیق سعی شده است با مطالعه مراجع مختلف، رایجترین نوع طبقهبندی روشهای قرارداد و شاخصهای مقایسهای آنها معرفی و مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. همچنین هر یک از روشها با نامهای مختلفی که معمولاً در مراجع آمده معرفی می شوند تا شناخت طبقهبندیهای مختلف را آسان نماید. روش هایی که در اینجا به آنها اشاره خواهد شد روشهای رایج در قراداد پروژههای زیربنایی در نقاط مختلف جهان هستند که در هر کشوری با توجه به شرایط موجود در اجرای پروژهها و مقررات موجود در این زمینه میزان استفاده از هر یک متفاوت خواهد بود.
-2 انواع مدل ها و طبقه بندی رو ش های قرادادی
انتخاب روش قرارداد مناسب پروژه یکی از مهمترین تصمیمات استراتژیک پروژه می باشد. در این بخش به بررسی نظریات و مدلهای ارائه شده در انتخاب نوع قرارداد پرداخته و پس از آن شاخصهای پیشنهاد شده جهت انتخاب روش مناسب مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد.
-1-2 امام جمعه زاده انواع روشهای انجام پروژه را به شرح زیر بیان می نماید:
-1 روش خوداجرا: انجام هر سه اقدام در درون سازمان کارفرما
-2 روش طرح و ساخت: تامین مالی توسط کارفرما و انجام طرح و ساخت توسط منبع واحد خارج از کارفرما
-3 روش متعارف: تامین منبع مالی توسط کارفرما، طراحی و ساخت به صورت منفک توسط منابع مجزا خارج از کارفرما
-4 روش مدیریت اجرا: تامین مالی توسط کارفرما، طراحی و ساخت توسط منبع مجزای خارجی، هماهنگی فیما بین طرح و ساخت توسط منبع خارجی دیگر
-5 روش طرح و ساخت و تامین مالی: تامین هر سه اقدام اصلی از منبع واحد خارج از کارفرما [1]
-2-2 الهزمی روش های مختلف اجرایی را با توجه به میزان یکپارچگی کارهای طراحی، ساخت و مدیریت پروژه به شرح زیر تقسیم می کند:
-1 روشهایی که کارهای طراحی و ساخت پروژه از هم جدا هستند.
- روش متعارف یا سنتی
- روش قراردادی متوالی
- روش قراردادهای دستمزدی
- روش مناقصه دو مرحلهای
- روش مذاکرهای
-2 روشهایی که در آن کارهای طراحی و ساخت پروژه با هم یکی هستند.
- طراحی و ساخت - کلید در دست
- - Turn-Key - ساخت و بهره برداری
-3 روشهای مبتنی بر مدیریت پروژه
- پیمانکاری مدیریت - مدیریت ساخت - طراحی و مدیریت الزهمی معتقد است »نیاز فزاینده به روشهای پیشرفته مدیریتی و قرارداد ساخت، لزوم یک روش مشاورهای را که بر اساس اطلاعات موجود و با توجه به متغیرهای چندگانه پروژه قادر به ارائه خدمات لازم جهت تصمیم گیری در مورد انتخاب نوع پروژه باشد به اثبات می رساند. تخمین زده شده است که انتخاب روش مناسب قراردادی می تواند هزینه را به طور متوسط %5 کاهش دهد. از طرف دیگر هر پروژه خصوصیات و نیازهای خاصی را دارد و برای یک انتخاب صحیح باید ویژگیهای فنی پروژه و نیز نیازها و مطالبات کارفرما و پیمانکار را در نظر گرفت.>4] «
-3-2 در سال 2003میلادی کمیسیون مالی و سرمایه گذاری ایالات متحده راهنمایی را جهت انتخاب نوع قرارداد ارائه کرده است. در این راهنما انواع موجود برای اجرا بر اساس دو عامل اصلی دستهبندی می شوند:
- 1 بر اساس ادغام یا عدم ادغام مسئولیت طراحی و ساخت
- 2 بر اساس نحوهی انتخاب پیمانکار که شامل دو حالت زیر است:
