بخشی از مقاله
چکیده
روند رو به رشد و شتابان جمعیت شهری لزوم توجه هرچه بیشتر به مقوله کیفیت زندگی شهری را پیش روی مدیران شهری قرار داده است. براین اساس در بسیاری از کشورهای دنیا تلاش برای دست یابی به این مهم همچنان ادامه دارد. امروزه این مفهوم از دو بعد ذهنی و عینی قابل بررسی می باشد. ابعاد عینی قابل سنجش و اندازه گیری بوده، اما ابعاد ذهنی همانگونه که از نام آن پیداست بیشتر به ادراک شخص از محیط زندگی خود و اطرافیان توجه دارد.در این پژوهش سنجش کیفیت زندگی مردم شهر خرم آباد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
بنابراین روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و بر حسب تحقیق کاربردی محسوب می گردد. در راستای بعد ذهنی کیفیت زندگی از طریق حجم نمونه کوکران 324 پرسشنامه تهیه و اطلاعات جمع آوری گردید. روش های آماری از قبیل تحلیل رگرسیون چندگانه وتحلیل عاملی برای سنجش کیفیت زندگی و ارزیابی روابط آن با برخی خصوصیات فردی مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج بدست آمده از پرسشنامه نشان دهنده رابطه بین وضعیت اقتصادی - اجتماعی شهروندان ومیزان رضایت مندی آنها از مولفه های ذهنی کیفیت زندگی می باشد.
-1 مقدمه
کیّفت زندگی، واژه ای پیچیده، چندبعدی وکیفی دررابطه با شرایط و وضعیّت جمعیّت، در یک مقیاس جغرافیایی خاص - شهر، منطقه، محله و... - است که هم متکی به شاخص های ذهنی یا کیفی و هم متکی به شاخص های عینی یا کمی است. یکی از ضرورت های توسعه پایدار شهر و محلات شهری تامین نیاز های توسعه و عمران شهر و نیز ارتقای سطح رضایت شهروندان از کیفیت زندگی مبتنی بربهبود شاخص های کمی و کیفی توسعه شهر و محلات شهری است. در این راستا سنجش و اندازه گیری شاخص های عینی و ذهنی کیفیت زندگی محله های شهری با چارچوب شناخت شناسی علمی می تواند به ارائه طرح و پروژهای اصلاحی و ارتقای سطوح خدمات شهری و تسهیلات عمومی منجر شود.
نتایج حاصل از مطالعه منجر به ارائه الگویی کاربردی برای توسعه و عمران شهر و محلات شهری می شود. لذا کیفیت زندگی شهری یکی از مهمترین حوزه های اساسی و کاربردی مطالعات شهری و برنامه ریزی شهری به شمار می آید. این مهم به دلیل اهمیت روزافزون مطالعات کیفیت زندگی در پایش سیاست های عمومی و نقش آن به عنوان ابزاری کارآمد در مدیریت و برنامه ریزی شهری است.
از طرفی با توجه به رشد سریع شهرنشینی که بسیاری از فرصت ها را برای ارتقای کیفیت زندگی محدود ساخته، ارزیابی کیفیت زندگی شهری یکی از مهم ترین ضرورت های مطالعه شهری کشور است. به منظور تخصیص موثر منابع محدود، برنامه ریزان باید بهینه ترین راه را برای توزیع منابع در راستای نیازها و اولویت های مردم بیابند.
پژوهشگران و برنامه ریزان می بایست قبل از ارزیابی کیفیت زندگی و ارائه راهکارهای بهینه به منظور توزیع عادلانه منابع و ارتقاء سطح کیفیت زندگی، ابعاد دوگانه - کمی و کیفی - و عوامل و شاخص های موثر بر آن را بشناسند، تا در نهایت بتوانند بر اساس آن، الگوی پیشنهادی موثری به عنوان سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی مطرح واز آن در سنجش کیفیت زندگی محدوده مورد مطالعه بهره بگیرند. با این حال به نظر می رسد یک تعریف عمومی پذیرفته شده از کیفیت زندگی در ادبیات گسترده آن که بیش از سی سال گذشته در مورد این موضوع ایجاد شده، وجود نداشته باشد.
تعریف کیفیت زندگی شهری اگرچه در کشورهای مختلف، حتی در نواحی یک کشور، نیز متفاوت است ولی جوهر مشترک آن معطوف به تامین نیازهای اساسی مادی و معنوی در دو وجه ذهنی و عینی به طور توامان است. در سال های اخیر مطالعات پیرامون کیفیت زندگی به طور عمده بر ماهیت شهری تمرکز کرده و کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه زیادی سعی در بررسی و مطالعه کیفیت زندگی در شهرها و محلات مختلف نموده اند و هر کدام سعی نموده اند شاخص ها و روش تعریف کیفیت زندگی شهروندان خود را توسعه دهند.
-2 بیان مساله
اگر رشد شهرنشینی با رشد امکانات و خدمات شهری توام و همزمان باشد کیفیت زندگی ارتقاء خواهد یافت. اما ملاحظه می کنیم رشد شتابان جمعیت ساکن مراکز شهری باعث شده افزایش کمی و کیفی سطح خدمات و امکانات شهری نیز نتواند جوابگوی نیازهای شهروندان باشد وحتی در بسیاری از موارد باعث کاهش سرانه برخورداری از امکانات و خدمات عمومی ویا ثابت ماندن و یا اینکه کاهش سطح کیفیت زندگی شود.
بنابراین از مهم ترین مباحث ضروری دربرنامه ریزی برای شهرها، تبیین وارزیابی کیفیت زندگی شهری به ویژه در محلات شهری است که در این پژوهش به آن پرداخته می شود. کیفیت زندگی، واژه ای پیچیده، چند بعدی و کیفی در رابطه با شرایط و وضعیت جمعیت، در یک محدوده جغرافیایی مثل شهر، منطقه، محله، بخش و... است که بایستی با بهره جستن ازداده ها در حوزه شناختی شاخص های ذهنی - کیفی - و نیز شاخص های عینی - کمی - مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
شاید بتوان تعریف زیر از کیفیت زندگی شهری را مبنای مطالعه و استنتاج قرار داد : منظور از کیفیت زندگی توجه به شاخص های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، محیطی، روانی و... دربرنامه ریزی شهری است. - مثل شرایط تحصیل بهتر، کیفیت دسترسی، کیفیت مسکن، کیفیت فضاهای گذران اوقات فراغت، ایجاد فرصت هایی برای واکنش متقابل اجتماعی، فرصت های اجتماعی، اشتغال، رفاه، مشارکت اجتماعی و... - تدوین برنامه های کارآمد نیازمند شناخت شرایط موجود است.
جمعیت شهر خرمآباد طبق سرشماری سال 1390 مرکز آمار ایران برابر با 216،348 نفر و مساحت محدوده شهری 4232 هکتار است. نرخ رشد جمعیت شهر در سالهای 1335 تا 1345 خورشیدی 4 4 درصد و به جمعیت شهر 20902 نفر افزوده شد، طی سالهای 1345 تا 1355 تعداد 45334 نفر به جمعیت شهر اضافه شد و در سال 1355 جمعیت شهر به 104912 نفر رسید. در این دوره جمعیت خرمآباد دارای رشد متوسطی برابر 8 5 درصد بوده است. در سال 1365 جمعیت شهر بالغ بر 213960 نفر بود.
یکی دیگر از عوامل رشد جمعیت قرارگیری روستاهای اطراف در محدوده شهر است. خرمآباد در مسیر توسعه فیزیکی، روستاهای متعددی را در خود جذب کرده به گونهای که اکنون بخشی از شهر محسوب می شوند. روستاهای پشته سپهوند و پشته حسینآباد از دهستان کرگاه شرقی در سال 1355 به خرمآباد پیوستند این روند با پیوستن اسبستان، دره گرم و فلک الدین به محدوده قانونی شهر ادامه یافت روستاهای مذکور در هنگام الحاق حدود 20000 نفر به جمعیت شهر افزودهاند که هم اکنون با توجه به توسعه این محله ها جمعیت بیشتری را در خود جای دادهاند.
-3 پیشینه پژوهش
عمر مطالعات علمی و منظم کیفیت محیط زندگی، چندان طولانی نمیباشد و تقریباً به نیمه ی دوم قرن بیستم برمی گردد. این مطالعات عمدتاً درکشورهای غربی صورت گرفته است و تئوریها و نظریه های آنها با آن جوامع سنخیت بیشتری دارد. در جوامعیهمچون ایران این نوع مطالعات جدید بوده و عمدتاً از روشهای مطالعاتی غربی استفاده می شود.
- قالیباف،. - 1390: 34 پیشینه ی تحقیق در مورد میزان کیفیت محیط زندگی در بخش پژوهش های صورت گرفته به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم میشود. در بخش خارجی میتوان به موارد فوق اشاره کرد: دیوید اسمیت اولین جغرافیدانی بودکه درباره کیفیت زندگی با بررسی رفاه وعدالت اجتماعی از شاخص های ذهنی ومقایسه عینی استفاده می کند. شاخص های مورد تاکید اسمیت را بهداشت، مسکن، خدمات عمومی، شادمانی خانوادگی، تعلیم وتربیت، حقوق ومزد تشکیل می دهد.
بنایتو و همکاران - 2003 - در بررسی با عنوان شاخصهای کیفیت محیطی ادراکی سکونتی و وابستگی محلهای در محیطهای شهری دو ابزار اندازه گیری کیفیت روابط ساکنان با محیط سکونتی شهری را ارائه می دهند. در بخش پژوهشهای داخلی، تحقیقات متعددی طی چند سال اخیر صورت پذیرفته است که می توان به موارد زیر اشاره کرد: مولودی - 1388 - در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به شناخت مؤلفه های مؤثر بر کیفیت محیط و ارزیابی آن پرداخته است و به نتیجه رسیده که کیفیت زندگی شهر جدید "هشتگرد" از سطح پایینی برخوردار است و به طور کلی رضایت از کیفیت محیط سکونتی وجود دارد ولی در مورد کیفیت محیط شهری این صدق نمی کند.
حریرچی و همکاران - 1388 - در پژوهش خود با استفاده از پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، رابطه بین متغیرهای مستقل - سرمایه اجتماعی، ارزیابی خدمات شهری، رضایتمندی از محله، ویژگیهای فردی و خانوادگی - را با متغیر وابسته - کیفیت زندگی - سنجیده است که معنادار بودن روابط بین متغیرها را نشان می دهد . خادم الحسینی و همکاران - 1389 - در تحقیق خود از شاخصهای ذهنی برای بخش کیفیت زندگی و تحلیل و ارزیابی روابط آن با برخی
از خصوصیات فردی استفاده کرده است.
فرجی ملایی و همکاران - 1389 - با استفاده از الگوی موریس، دریافتند که نواحی مختلف شهری ایران دارای شکاف بارزی از منظر شاخصهای کیفیت زندگی است. قالیباف و همکاران - 1390 - در پژوهشی، شاخص های مرتبط با کیفیت زندگی را از دید شهروندان مورد بررسی قرار داده اند، که نتایج تحقیق نشان میدهد وضعیت کیفیت زندگی در منطقه یافت آباد در زمینه های محیطی، اجتماعی و اقتصادی ازدید جامعه نمونه مطلوب نبوده و تنها وضعیت حمل و نقل و ارتباطات در حد متوسطی ارزیابی شده است.
-4 پرسشها ی اصلی تحقیق:
الف- کیفیت زندگی در شهر خرم آباد چگونه است؟
ب- شاخص های عینی و ذهنی کیفیت زندگی در شهر در چه خرم آباد در چه وضعیتی است؟
ج- چه عواملی موجب تنزل کیفیت زندگی در شهر خرم آباد بوده است؟
