بخشی از مقاله
خلاصه
Chenopodium botrys از خانواده Chenopodiaceae و یکی از گیاهان داروئی مهم در دنیا و ایران است، که دارای مقادیر قابل توجهی روغن های اسانسی می باشد. مواد موثره این گیاه استفاده فراوانی در طب و در صنایع داروئی، آرایشی و بهداشتی می شود. در این پژوهش، ترکیب های شیمیایی و مقدار اسانس اندام هوایی گیاه Chenopodium botrys جمع آوری شده از شهرستان زنجان مورد بررسی قرار گرفت.
نمونه ها پس از جمع آوری و خشک شدن، به روش تقطیر با آب، بوسیله دستگاه کلونجر اسانس گیری شد و برای شناسایی ترکیب های تشکیل دهنده و مقدار اسانس هر ترکیب از دستگاه های GC و GC/Mass استفاده شد. در این تحقیق ترکیبات متشکله در اسانس موجود در اندام هوایی گیاه Chenopodium botrys شامل 66 ماده شناسایی شده که عمده آنها عبارتند از: المول استات - 15/29 درصد - ، ژرماکرن دی- -4 ال 10/16 - درصد - ، المول 7/47 - درصد - ، بتا- مایرسن 7/23 - درصد - ، اینتر مدول- نئو 3/98 - درصد - ، سلینا 11-،-3 دی ان- -6 آلفا - ال 3/24 - درصد - و دلتا- کادینن 3 - درصد - .
.1 مقدمه
جنس Chenopodium به تیره Chenopodiaceae تعلق دارد، که بیش از 120 گونه گیاه یکساله از این جنس در دنیا شناسایی شده است. چندگونه از این جنس مانند C. album، C. rubrum، C. anthelminthicum، C. hybridum و C. valvaria موجود می باشد.[ 1] گیاه چنوپودیوم بوتریس - - Chenopodium botrys گیاهی علفی است، که به صورت یکساله و دارای ساقه و شاخه های راست و به ارتفاع 15 تا 60 سانتی متر و به صورت بوته ای می روید.
از ویژگی های آن این است که برگهایی با بریدگی های عمیق و به رنگ سبز مایل به زرد با دمبرگی دراز دارد و گلهای آن به رنگ سبز مایل به زرد به صورت خوشه دراز در کناره برگهاست. دانه اش تقریبا کروی و صاف است. در کلیه قسمتهای این گیاه بوی نافذ استشمام می گردد و اگر شاخه گلدار و یا ساقه گلدار آن در بین انگشتان فشرده شود، به علت آزاد شدن اسانس، بوی آن به طور محسوس حس خواهد شد.
گیاه درمنه ترکی با نام علمی Chenopodium botrys جزو گیاهان خودرو بوده و گاهی در مزارع چغندر و .... استان خراسان می روید. این گیاه علاوه بر ایران در قسمتهای جنوبی کشورهای اروپایی، شوروی، عربستان، قزاقستان و آمریکای شمالی می روید.[2] در شوروی سابق به عنوان داروهای ضد اسپاسم، سرما خوردگی، میگرن، گلو درد، دندان درد، بیماری های پوستی و .... کاربرد دارند .[3] گیاه Chenopodium botrys دارای آلکالوئید، فلانوئید و اسیدهای چرب می باشد5]و.[4 متاسفانه این گیاه هنوز به صورت تجاری در مزارع ایران کشت نمی شود.
در بررسی بر روی اسانس گیاه Chenopodium botrys جمع آوری شده از دو نقطه مختلف ایران مانند خلخال و تهران 44 ترکیب شناسایی گردید که ترکیبات اصلی آنها شامل: کامفور 25/7 - درصد و 16/5درصد - و المول - 13/4درصد و 14درصد - و آلفا- کادینول 11/6 - درصد و 8/2 درصد - بودند.[6] و همچنین در بررسی دیگر بر روی اسانس گیاه Chenopodium botrys جمع آوری شده از کاشمر 29 ترکیب شناسایی گردید که ترکیبات اصلی آنها شامل: آلفا-اویدسیمول 15/2 - درصد - و اپی- آلفا- مورولول - 11/1 درصد - و کوبنول 10/2 - درصد - بودند .[7]
امروزه استفاده از کروماتوگرافی گازی جفت شده با طیف نگار جرمی - GC-MS - ، به عنوان یک روش مطمئن برای جداسازی، شناسایی و تعیین درصد ترکیب های شیمیایی، اسانس های فرار با منشا طبیعی و سنتزی می باشد. هدف این تحقیق جداسازی و شناسایی ترکیبات شیمیایی در اسانس تهیه شده از این گیاه بوده است.
.2 مواد و روش ها
1,2 تهیه گیاه و استخراج اسانس
اندام های هوایی گیاه Chenopodium botrys در تیر ماه 1395 از شهرستان زنجان در40 کیلومتری طارم به طرف زنجان جمع آوری گردید. شناسایی گیاه توسط گروه فارماکوگنوزی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی انجام پذیرفت. پس از انتقال گیاه به آزمایشگاه شیمی واحد یادگار امام خمینی - ره - شهرری و خشک کردن، مقدار 100 گرم از آن خرد شده و در دستگاه کلونجر با روش تقطیر با آب به مدت 3-4 ساعت اسانس گیری شد. سپس با استفاده از سولفات سدیم خشک، آبگیری شد و در یک شیشه درپوش دار و تیره و دور از نور نگهداری گردید. و در نهایت جهت تزریق به دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف نگار جرمی بکار برده شد.
2,2 تفکیک و شناسایی مواد متشکله اسانس ها
30 mm برای تفکیک و شناسایی مواد موجود در اسانس این گیاه، از دستگاه GC و GC/Mass استفاده گردید. شناسایی اجزا اسانس با استفاده از بانک اطلاعات جرمی، زمان بازداری، محاسبه اندیس کواتس، مطالعه طیفهای جرمی هر یک از اجزای اسانس ها و مقایسه آنها با طیفهای مرجع انجام شد. جهت محاسبه اندیس کواتس از هیدرو کربن های اشباع خطی به عنوان استاندارد استفاده گردید. همچنین درصد نسبی اجزا متشکله اسانس ها با توجه به سطح زیر منحنی پیک های کروماتوگرام مربوط به اجزا تشکیل دهنده اسانس ها محاسبه و ارائه گردید.[8 -10]
.3 مشخصات دستگاه آنالیز GC/Mass
دستگاه کروماتوگرافی گازی - - GC به کار رفته در این روش از نوع TRACE GC با ستون DB-5 به طول 30 متر، قطر داخلی 0/25 میلی متر و ضخامت لایه 0/25 میکرومتر بود.
1,3 برنامه حرارتی
دمای ابتدایی آون به مدت 1 دقیقه در60 درجه سانتی گراد نگه داشته شد و سپس در هر دقیقه 5 درجه سانتی گراد تا دمای انتهایی 250 درجه سانتی گراد افزایش داده شد. دمای اتاقک تزریق، 250 درجه سانتی گراد به نسبت 1Split به 100 بود و از گاز هلیوم به عنوان گاز حامل با سرعت جریان 1 میلی لیتر در دقیقه استفاده گردید.
2,3 طیف نگار جرمی
طیف نگار جرمی مورد استفاده مدل TRACE MS با ولتاژ یونیزاسیون 70 الکترون ولت، روش یونیزاسیون EI و دمای منبع یونیزاسیون 200 درجه سانتی گراد بود.
.4 نتایج و بحث
1,4 آنالیز و شناسایی عناصر موجود در اندام هوایی گیاه
اندام هوایی گیاه Chenopodium botrys دارای 0/45 درصد اسانس به رنگ سبز متمایل به زرد با بوی مطبوع می باشد. همچنین چگالی اسانس گیاه 0/9 گرم بر سانتی متر مکعب است. در اثر تزریق اسانس حاصل از اندام هوایی این گیاه به دستگاه کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف نگار جرمی، اجزا متشکله اسانس ها جداسازی شدند.
در شکل شماره 1 کروماتوگرام گازی مربوط به اسانس گیاه Chenopodium botrys مشاهده می گردد. در جدول شماره 1 ترکیبات شناسایی شده به همراه درصد و اندیس بازاداری کواتس آنها گزارش شده است. در طی این بررسی 66 ترکیب از گیاه Chenopodium botrys جمع آوری شده از شهرستان زنجان مورد شناسایی قرار گرفت، که از بین آنها المول استات 15/29 - درصد - ، ژرماکرن دی- -4 ال 10/16 - درصد - ، المول 7/47 - درصد - ، بتا- مایرسن 7/23 - درصد - ، اینتر مدول- نئو 3/98 - درصد - ، سلینا- 3، -11 دی ان- -6 آلفا- ال 3/24 - درصد - و دلتا- کادینن 3 - درصد - ترکیبات عمده موجود در اسانس را شامل می شود.
