بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت تحلیل ریسک در صنایع هوایی بر کسی پوشیده نیست. چرا که درصورت بروز حادثه ای حتی نه چندان بزرگ، هزینه های جانی و مالی گزاف و گاهی جبران ناپذیر بوجود خواهد آمد. امروزه بیشتر سازمان ها به اهمیت فزاینده مدیریت ریسک پی برده اند، اما متاسفانه با وجود این مسئله، در زمینه تحلیل خطرات موجود در صنایع هوایی تاکنون مطالعات بخصوصی صورت نگرفته است.
هر ساله تعدادی از افراد جهت آموزش مهارت های خلبانی وارد دانشگاه ها و سازمان های هوایی می شوند که برای حفظ جان آنها در هنگام تعلیم باید تدابیری صورت پذیرد. از طرفی با توجه به پرهزینه، زمان بر و محدود بودن منابع موجود در ساخت، خرید و تعمیر یک هواپیما مسئله شناسایی و کاهش ریسک های پروازی در حین آموزش از اهمیت بالایی برخوردار است.
این مقاله درصدد شناسایی، مستند سازی و رتبه بندی انواع ریسکهای موجود در آموزش خلبانی و در حین پرواز می باشد تا با راهکاری مناسب از هر نوع خطر در هنگام آموزش جلوگیری شود. در این مقاله، از روش آنالیز ایمنی شغلی - JSA - برای شناسایی و ارزیابی ریسکهای موجود یا بالقوه در آموزش خلبانی استفاده می شود و با استفاده از تکنیک پرسشنامه، خطرات شناسایی شده رتبه بندی می شوند و در پایان، راهکارهایی برای مقابله با این ریسک ها و کاهش آن ها ارائه می گردد.
-1 مقدمه
از زمان پیدایش تمدن، انسانها با احتمال وقوع حادثه و محیطهای پرخطر مواجه بوده اند. به تدریج انسانها آموختند که باید به صورت جمعی و فردی، اتفاقات ناخوشایند را پیش بینی و خود را برای مقابله با آن آماده کنند. این تدابیر اگرچه پوششی در مقابل عناصر و وحشی-گریهای طبیعت ایجاد کرد، اما ریسکهای جدیدی را نیز خلق کرد. چالش مقابله با ریسک در روندی رو به رشد ادامه دارد. اگرچه روشهای جدیدی برای مقابله با ریسک کشف می شوند، با پیشرفت های روزافزون، ریسکهای جدیدی نیز پدیدار می شوند.
از کلمه ریسک، بر حسب مواردی که در زمینه های مختلف از آن استفاده شده، تعبیرات متفاوتی می شود و نویسندگان، تعاریف متعددی از آن را بیان نموده اند. در بدو امر چنین به نظر می رسد که لغت "ریسک" مفهوم روشنی به ذهن متبادر می کند. زمانی که گفته می شود، در یک عمل و یا وضعیت خاص ریسک وجود دارد، شنونده در می یابد که عدم اطمینانی در رابطه با نتایج حاصل از آن عمل وجود داشته و این امکان می رود که حداقل یکی از نتایج محتمل نامطلوب باشد.[1] بنابراین در تعریف ریسک می توان گفت که به احتمال بوجود آمدن آسیب و صدمه از یک خطر معین، ریسک می گویند. در واقع به احتمال اینکه کسی از خطر آسیب ببیند یا اموالی دچار صدمه گردد، ریسک اطلاق میشود.[2]
نخستین بار، بررسی خطرات و ایمنی کاری در صنعت ساختمان سازی توسط رینجن و سیگان، در سال 1995 میلادی، مورد مطالعه قرار گرفت. آنها خطرات شغلی کارگران را در صنعت ساخت و ساز ساختمانی بررسی کردند و پس از شناسایی این خطرات، ثابت کردند که، با راهکارهایی در جهت افزایش ایمنی و سلامت، نظیر آموزش، افزایش اطلاعات و تجهیزات حفاظتی کارکنان، راهکارهای مدیریتی و... تقریبا تمامی این جراحات و مرگ و میرها قابل پیشگیری است. [3] لازم به ذکر است که در قرن اخیر در کشورهای صنعتی، کاهش آشکاری درحوادث ناشی از کار به دلیل پیشرفت در بهبود بخشیدن به سلامت و شرایط فیزیکی و ایمنی محل کار به چشم می خورد و دعوت به بهبود بخشیدن به سلامت و شرایط فیزیکی و ایمنی محل کار درسراسر جهان ادامه دارد.[4]
ارزیابی ریسک یک روش منطقی برای تعیین اندازه کمی و کیفی خطرات و بررسی پیامدهای بالقوه ناشی از حوادث احتمالی بر روی افراد، مواد، تجهیزات و محیط است .[1] به بیانی دیگر ارزیابی ریسک یک روش سازمان یافته و سیستماتیک برای شناسایی خطرات و برآورد ریسک برای رتبه بندی تصمیمات، جهت کاهش ریسک به یک سطح قابل قبول است .[5] همچنین می توان گفت، ارزیابی ریسک یکی از ارکان اصلی سیستم مدیریت است که ایمنی کارکنان را بهبود می بخشد. لذا اهمیت این نقش در تعداد زیادی از صنایع، امری بسیار روشن است.[6]
امروزه استفاده از روشهای ارزیابی ریسک در صنایع مختلف رو به گسترش است به طوری که در حال حاضر بیش از 70 نوع مختلف کیفی و کمی روش ارزیابی ریسک در دنیا وجود دارد این روش ها معمولا برای شناسایی ،کنترل و کاهش پیامدهای خطرات به کار می رود. یکی از روش هایی که می توان با استفاده از آن، ارزیابی ریسک را انجام داد، روش آنالیز ایمنی شغلی - JSA - ، است که سابقه اجرای آن در کشورهای صنعتی به سال های قبل از 1930 میلادی می رسد.[7,8] روش آنالیز ایمنی شغلی یک روش مطالعه دقیق و سیستماتیک در جهت شناسایی و ارزیابی ریسک های موجود در هر شغل است.
در این روش، حرفه مورد نظر، به مراحل پی در پی شکسته می شود ، سپس خطرات هر مرحله شناسایی و عدد ریسک آنها به دست می آید و در نهایت راه حلهای کنترلی ارائه می گردد. این روش به نام های JHA ، SJA،THA نیز معروف است. [5,14] می توان گفت - Job Safety Analysis - JSA، یکی از ابزارهای مهندسی صنایع است که می توان از آن برای نیازهای آموزش ایمنی کارکنان و تدوین یک برنامه مدیریت ایمنی و پیشگیری از حوادث استفاده کرد.[9]
روزن فلد و همکاران از روش آنالیز ایمنی شغلی برای حداقل کردن خطرات ناشی از ساخت و سازهای ساختمانی و با نام " آنالیز ایمنی شغلی ساختمانی" - CJSA - استفاده کردند. آنها از این روش برای شناسایی 14 فعالیت اصلی اولیه بهره بردند و پس از مصاحبه با بیش از صد مهندس و سرپرست، راهکارهای ارائه کرده را روی یک کارگاه آزمایشی پیاده سازی کردند. [10]
کوما و همکاران پس از بررسی مشکلات موجود در صنعت در بهره وری پایین و آسیب های بالا، از یک روش ترکیبی برای بهبود این مشکل استفاده کردند. آنها برای حل این مسئله، از ترکیب استراتژی های تولید ناب و JSA استفاده کردند. این روش ترکیبی - - SLIK ، تجزیه و تحلیل روند فعلی، تعیین و اجرای راهکاری در جهت پپیشرفت و تجزیه و تحلیل روند بهبود یافته است. تغییرات انجام شده، منجر به افزایش 16% نرخ ارزش افزوده و 55% کل تولیدات کارکنان شد.[11]
از آنجایی که تحلیل ریسک در صنایع هوایی بسیار حائز اهمیت است و هر ساله تعدادی از افراد جهت آموختن مهارت های خلبانی وارد دانشگاه ها و سازمان های هوایی می شوند، برای حفظ جان آنها در هنگام آموزش باید تدابیری صورت بگیرد . از طرفی با توجه به پرهزینه، زمان بر و محدود بودن منابع موجود در ساخت و تعمیر یک هواپیما، مسئله شناسایی و کاهش ریسک های پروازی در حین آموزش از اهمیت بالایی برخوردار است.
در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از روش آنالیز ایمنی شغلی، به شناسایی ریسک های موجود و بالقوه در امر آموزش پرواز به کارآموز نظیر آموزش در شرایط جوی نامساعد، تغییر وضعیت جسمانی و روحی کارآموز در ابتدای پرواز بدون آماده سازی وی و گوشزد کردن نکات ضروری، پرواز با هواپیمای آموزشی بدون بازرسیهای پیش از پرواز هواپیما از قبیل سوخت و... پرداخته شود و با استفاده از تکنیک مصاحبه از اساتید و کارآموزهای خلبانی از طریق پرسشنامههای طراحی شده، مرتبه و احتمالات وقوع هریک از ریسک های شناسایی شده را بدست آورده و با ارائه ی راهکارهای مناسب در جهت کاهش حداکثری این خطرات گام بردارد.
-2 تشریح پروازهای آموزشی
آموزش خلبانی دارای دو حوزه تئوری و عملی می باشد که در حوزه تئوری، مفاهیم و تواناییهای اولیه مورد نیاز یک خلبان آموزش داده می شود و کارآموز باید تمامی اطلاعات عمومی در زمینه پرواز را به دلیل اهمیت بالای آن، فرا بگیرد. اما حوزه عملی، شامل آموزش های عملیاتی خلبانی است که در این مرحله، پس از انتخاب نوع هواپیما توسط کارآموز، این دورهها گذرانده می شوند.
در این مقاله، آن دسته از پروازهای پایه که کارآموزان در ابتدای دوره آموزش، باید آنها را انجام دهند تا به سطح مهارت مطلوب یک خلبان برسند، به طور مفصل تشریح می شوند. آموزشهای پایه یک کارآموز خلبانی در حوزه ی عملی، شامل پنج نوع پرواز است که به صورت زیر شرح داده شده است و آموزش این پروازها به ترتیب گفته شده انجام می شوند.
-1-2 پروازهای Training
در این نوع از پروازها که اولین پرواز عملی یک کارآموز برای آموزش می باشد، انواع مانورهای پرواز جهت آماده شدن کارآموز برای پروازهای بین شهری تمرین می شود. در این پرواز، کارآموز ابتدا توسط استاد خلبان به تمرین انواع مانورها پرداخته و سپس باید به تنهایی آن ها را انجام دهد. به پروازی که در آن استاد خلبان، در حین پرواز کارآموز را همراهی می کند Dual و به پروازی که در آن کارآموز به تنهایی در هواپیما حضور پیدا می کند، Solo گفته می شود. مانورهای موجود در پرواز Training شامل مانور های Slow flight، Coordination exercise، Power on stall ،Power off stall، Steep turn، Vertical recovery، High speed dive recovery، Lazy eight، Chandle و Traffic pattern stall می باشند.
-2-2 پروازهای Navigation
از لحاظ اقدامات ضروری قبل از پرواز و آنچه که قبل از بلند شدن، و در الگوی عبور و مرور - TP - اتفاق می افتد، پروازهای Navigation مانند سایر پروازها است. ابتدا فرم های قبل از پرواز توسط کارآموز امضا شده و برای پرواز آماده می شود. این نوع پرواز در خارج از محیط آموزشی بوده و کارآموز ابتدا همراه استاد خلبان و سپس به تنهایی وارد محیط های جدید پروازی می شود. مسئله ای که این پرواز را از سایر پرواز ها متمایز می کند این است که، در این پرواز، تعدادی نقطه روی نقشه مشخص شده اند که کارآموز باید به این نقاط برسد و از مسیر دیگری برگردد.
در پرواز Navigation، کارآموز موظف است قبل از پرواز، جدولی را مطالعه کند که شامل نقاط قابل بررسی، زاویه های پرواز، ترتیب نقاطی که باید دیده شوند و ... است. کارآموز باید با استفاده از این اطلاعات، زمان مورد نیاز خود را در پروازی که پیش رو دارد تخمین بزند و اطلاعاتی نظیر زمان مسافت بین نقاط، زمان رفت و برگشت، سرعت مورد نیاز و ... را با انجام برخی محاسبات پیش بینی کند.
از آنجایی که اغلب پروازهای Navigation طولانی هستند، مسئله شرایط بدنی خلبان مطرح می شود. در این نوع پروازها، آگاهی خلبان از وضعیت جوی و آب و هوایی، بسته و یا باز بودن مسیرها در ساعات مختلف، از جمله ضرورت های اصلی است. چرا که در صورت بارندگیهای شدید، بسته بودن مسیر و یا شرایط جوی نامناسب در فرودگاهها، احتمال بروز مشکل در پرواز افزایش خواهد یافت.
