بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این مطالعه کیفی شناسایی راهکارهای توسعه کارآفرینی روستایی در بخش گردشگری در شهرستان کرمانشاه بوده است. این پژوهش از نوع کاربردی می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل اساتید دانشگاه رازی و صاحبان کسب و کار در زمینه گردشگری بودند و اطلاعات مورد نیاز از طریق مصاحبه نیمه ساختارمند از این افراد صورت گرفت. که در نهایت با استفاده از نمونه گیری هدفمند از 9 نفر مصاحبه به عمل آمد.
با تحلیل محتوای متن مصاحبه ها49 گویه مشخص شدند که نشان دهنده راهکارهای توسعه کارآفرینی روستایی در بخش گردشگری در شهرستان کرمانشاه بود که در نهایت در 6 دسته اصلی طبقه بندی شدند که شامل: عوامل جاذبه، عوامل مدیریتی، عوامل فردی، عوامل اقتصادی و حمایتی، عوامل فرهنگی و عوامل سازمانی بود.
مقدمه
مناطق روستایی در حاشیه مانده در کشورهای درحال توسعه برای بقای خود با محدودیت های متعددی بویژه در توسعه اقتصادی مواجه اند؛ زیرا که اشتغال و درآمدهای حاصل از فعالیت های کشاورزی به تنهایی توانایی نگهداشت جمعیت در حال رشد آنها را نداشته و همین امر منجر به آسیب پذیری و شکننده بودن شرایط اقتصادی، کیفیت پائین سطح زندگی، نارسایی های زیرساختی-خدماتی و نظایر آن می شود. به همین دلیل بایستی گزینه های جدیدی با استفاده از منابع محلی و ظرفیت های موجود این مناطق مورد توجه قرار گیرد.[1] امروزه توسعه روستایی جایگاه ویژه ای در کشورهای غیر صنعتی ، محور توسعه اقتصاد ملی به شمار می آید
. در ایران نیز مسائلی مانند بیکاری، مهاجرت های روستایی - شهری، حاشیه نشینی و فقر، همچون سایر کشورهای در حال توسعه وجود دارد که ریشه همه این ها در توسعه نیافتگی روستایی و نرخ بالای بیکاری در روستاهاست.
از طرفی دیگر، بیشتر محققان توسعه روستایی معتقدند که راهبردهای گذشته توسعه بدلیل دارابودن تعصب شهری و تکنوکراتیک خود نتوانسته اند نقش مؤثری در توزیع منافع حاصل از رشد و توسعه در مناطق روستایی داشته باشند؛ که همین مسئله به بروز و تشدید چالش های توسعه نیافتگی مناطق روستایی دامن زده است. بروز این گونه مسائل و عدم توانایی رویکردهای گذشته باعث شده که برنامه ریزان و تصمیم گیران با اتخاذ رویکردهای جدید در صدد ارائه راهکارهایی مؤثر در فرآیند توسعه روستایی به عنوان یکی از راهبردهای توسعه منطقه ای از معضلات و مسائلی که این نواحی گریبان گیر آن هستند، بکاهند
در واقع صاحب نظران توسعه روستایی با درنظر گرفتن مزیت ها و اثرات مثبت فعالیت های گردشگری در ایجاد درآمد و فرصت های شغلی به عنوان یک گزینه جدید، معتقدند که گردشگری روستایی توانایی بالایی برای ارتقای شیوه های زندگی روستایی داشته و به ایجاد تغییرات مثبت در توزیع درآمد در این مناطق می انجامد و به عنوان ابزاری کارآمد، نقش ویژه ای در ایجاد ارزش افزوده تجاری برای تولیدکنندگان محلی مهمی ایفا می کند
علاوه بر این، بررسی ادبیات مرتبط با گردشگری روستایی نشان دهنده تأثیرگذاری این فعالیت ها به عنوان یک بخش اقتصادی کارآفرین است که می تواند محرک توسعه اجتماعی- اقتصادی بخش روستایی به شمار آید.[7] در شهرستان کرمانشاه نیز روستاهایی وجود دارند که از آنها می توان با مقاصد گردشگری روستایی استفاده کرد و بدین ترتیب شاهد پیامدهای مثبت آن در روستاها بود. با توجه به آنچه گفته شد این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که راهکارهای توسعه کارآفرینی روستایی در بخش گرشگری در شهرستان کرمانشاه کدامند؟
ادبیات و پیشینه پژوهش کارآفرینی روستایی
امروزه توسعه روستاها در مقایسه با گذشته، پیوند گسترده تری با مفهوم کارآفرینی یافته است.[8] همان گونه که نیازکار و همکاران بیان می کنند در واقع این کارآفرینیو کارآفرینان هستند که منشا تحولات بزرگی در زمینه های صنعتی، تولیدی و خدماتی شده اند و چرخه ی توسعه اقتصادی، همواره با توسعه کارآفرینی به حرکت در می آید.
در حال حاضر موسسات و اشخاص صاحب نظر توسعه روستایی ایجاد کارآفرینی را به عنوان شیوه ای مداخله جویانه در توسعه می دانند که قادر است روند توسعه روستاها را تسریع کند.[8] در واقع کارآفرینان روستایی کسانی هستند که توانایی انطباق با هر گونه تغییر محیط و جو اجتماعی- اقتصادی را داشته باشد[10] و اصول اساسی کارآفرینی روستایی هم عبارتست از:
- 1استفاده بهینه از منابع محلی در سرمایه گذاری، ترکیب فعالیت های صنعتی و بهره برداری از محیط، توزیع بهتر محصولات کشاورزی و در نتیجه رفاه روستایی
- 2کاهش تبعیض و فراهم کردن شغل جایگزین در مقابل مهاجرت از روستا، که برای فعال سازی چنین سیستمی بایستی6M از قبیل نیروی انسانی، پول، مواد، ماشین آلات، مدیریت و بازار برای جمعیت روستایی وجود داشته باشد
گردشگری روستایی :
به منظور توسعه فعالیت های گردشگری در روستاها و ضرورت تقویت زیرساختهای عمومی و افزایش آن، کمیته راهبردی گردشگری روستایی و عشایری در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تشکیل شد. این کمیته بر آن شد تا با توجه به وجود قابلیت های فراوان گردشگری در روستاهای مختلف کشور به رفاه اجتماعی و توسعه فعالیت های اقتصادی و خدماتی در مناط مختلف بپردازد. ازاین رو روستاهایی که توانمندی و قابلیت جذب گردشگری بیشتری داشتند، به عنوان روستاهای هدف گردشگری انتخاب شدند. بررسی و شناخت جاذبه ها و ارائه خدمات در هر برنامه ریزی و طرح گردشگری، از مطالعات پایه و اساسی است که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با انتخاب روستاهای هدف گردشگری گامی مهم در این مسیر برداشت
از گردشگری تعاریف بسیاری وجود دارد که ازجمله می توان به تعریف سازمان جهانی گردشگری در سال 1991 اشاره کرد. این سازمان، گردشگری را این گونه تعریف کرده است: گردشگری عبارتست از تمامی فعالیت های شخصی که مسافرت کرده و در یک مکانی خارج از محیط معمول به مد ت کمتر از یک سال متوالی، به منظور استراحت، تجارت یا اهداف دیگر اقامت کند.
گردشگری ممکن است شامل تعطیلات، سفرهای تجاری، دیدار از دوستان و آشنایان، مسافرت آموزشی - سفر علمی - ، ورزشی، درمان و سلامتی یا سفرمذهبی باشد.[13] در سال1986 کمیسیون جوامع اروپایی، نه تنها گردشگری مزرعه یا گردشگری کشاورزی، بلکه تمامی فعالیتهای گردشگری روستایی را در نواحی روستایی، گردشگری روستایی تعریف نمود . [14] بنابراین، "گردشگر خاص و اصیل روستایی" را می توان به عنوان بخش ویژه ای از بازار بزرگ گردشگری دانست که بسیاری از نویسندگان آن را"گردشگری در نواحی روستایی" می نامند
در واقعگردشگری روستایی عبارت است از فعالیت گونه ها و محیط های مختلف گردشگری در محیط های روستایی و پیرامون آنها که دربردارنده آثار مثبت / منفی برای محیط زیست روستا، انسان و طبیعت است.
اساسا توریسم روستایی را هر شکلی از توریسم که نشان دهنده نوعی از زندگی روستایی، هنر، فرهنگ و میراث فرهنگی در مکان های روستایی باشد و به موجب آن سودآوری برای جوامع محلی هم به
لحاظ اقتصادی و هم اجتماعی به همراه داشته باشد و نیز تعاملاتی را بین گردشگران و افراد محلی به منظور توسعه تجربه بیشتر و تبادلات فرهنگی و اجتماعی ایجاد نماید تعریف نمود. گرشگری روستایی باید به عنوان بخشی از فرآیند توسعه روستایی که یکی از مفاهیم و اشکال توسعه پایدار است، مورد توجه قرار گیرد.
توسعه گردشگری روستایی اقدامی مناسب در راستای حمایت و تحریک کارآفرینی از طریق بهره برداری از پتانسیل های محلی و سرمایه روستایی به جای تامین آنها در فرآیند توسعه درونزا مطرح می شود.
تنوع بخشی به اقتصاد روستایی و افزایش جذب سرمایه های کوچک دارد، که بر اساس تجارب کشورهای در حال توسعه، پیامد آن در مناطق روستایی دارای جاذبه های گردشگری را در قالب توسعه فعالیت های زیرساختی توسط دولت و به تبع آن شتاب بخشیدن به توسعه اشتغال و درآمد جایگزین و ارتقای سطح رفا و استانداردهای زندگی می باشد
فعالیت های مرتبط با گردشگری در روستا، در مقایسه با سایر بخش های اقتصاد روستایی توانایی بالایی در گردشگری روستایی، نوعی تنوع درآمد برای خانوارهای روستایی، برای مقابله با فشارهای مالی فراهم می کند . بسیاری از زمین ها نمی توانند برای مدت طولانی برای تولیدات کشاورزی مناسب باشند. در سالهایگذشته، گردشگری روستایی همانند یک عامل اقتصادی عمده و بسیار مؤثر، مورد توجه قرار گرفته است و گسترش آن می تواند فعالیت های اقتصادی اقتصادی و مشاغل گوناگونی را در مناطق روستایی به وجود که آورد که بیشتر شامل فرصت ها ی شغلی، خدماتی هستند
صنعت گردشگری به گونه ای است که نیروی کار غیرماهر - کارگران ساده - و ماهر را به کار گردشگری بگیرد و با رونق گردشگری، درآمد خانوارهای روستایی نیز افزایش می یابد. گسترش گردشگری روستایی باعث روی آوردن مردم به فعالیت های سازنده و رونق اقتصادی و کاهش فقر می شود که گسترش خدمات اجتماعی و رشد سرمایه گذاری در مناطق روستایی را در پی خواهد داشت
از آن جایی که توسعه گردشگری و کارآفرینی در حال حاضر یکی از ابعاد توسعه ی روستایی محسوب می شود، ارتباط گردشگری و توسعه کارآفرینی نیازمند مطالعات عمیقی است که در حال حاضر در مطالعاتی به آن پرداخته شده است. و از آن جایی که دستیابی به توسعه پایدار روستایی در گرو توجه به ابعاد اقتصادی، اجتماعی، نهادی و محیطی است، ضرورت توجه به این ابعاد در مباحث کارآفرینی و گردشگری روستایی نیز از اهمیت به درباره سزایی برخوردار بوده و لازم است در تحقیقات به آن پرداخته شود . از جمله تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده اند به شرح زیر است:
عبدی و همکاران - - 1393 در پژوهشی با عنوان تحلیل عوامل موثر بر توسعه کارآفرینی گردشگری روستایی به این نتیجه رسیدند که عامل اقتصادی از نظر صاحبان کسب و کار با میانگین3/7132 می تواند بالاترین اثر را در توسعه کارآفرینی گردشگری روستایی داشته باشد. ودر رتبه دوم عوامل اجتماعی با میانگین 3/3233 قرار دارد و عوامل محیطی و نهادی در رتبه های بعدی قرار دارند.
لورد کیپانیدزه در مطالعه ای ضمن اشاره به کاهش اشتغال در بخش کشاورزی، افزایش مهاجرت هایروستایی را یادآوری می کند. ایشان نشان می دهد که توسعه ی روستایی به طور روزافزونی با کارآفرینی در ارتباط است وکارآفرینی را بهعنوان نیرویی برای رشد اقتصادی روستا معرّفی میکند و بر ایجاد کارآفرینی و توسعه ی روستایی از راه توسعه ی گردشگری تأکید می کند.
طیب زاده و لشگرآرا - 1393 - در مطالعه ای با شناسایی الزامات توسعه مهارت های کارآفرینانه زنان روستایی استان قم نشان دادن که وضعیت مهارت های کارآفرینانه اکثر زنان روستایی در حد مطلوبی قرار دارد.
تتسنر و هرلاو - 2003 - پژوهشی را با عنوان "نوآوری و کارآفرینی اجتماعی در گردشگری، پتانسیلی مناسب برای توسعه ی کسب وکارهایمحلّی" انجام داده اند. در این پژوهش به پتانسیل های موجود برای توسعه ی کارآفرینی اجتماعی در زمینه ی گردشگری اشاره شده و برای این کار، به بهره گیری از سازمان های غیردولتی و نیمه دولتی تأکید شده است.
همچنین می توان به گزارش 15 - اکتبر، سال - 2007 سازمان همکاری و توسعه ی اقتصادی - OECD - در صوفیا بلغارستان اشاره کرد که با عنوان "مروری جامع بر تقویت SME ها و توسعه ی کارآفرینی در بخش گردشگری بلغارستان" منتشر شده است و در آن به تقویت کسب وکارهای کوچک ومتوسط توسعه ی کارآفرینی روستایی از راه بخش گردشگری تأکید شده است.
-3روش پژوهش
این پژوهش با هدف شناسایی راهکارهای توسعه کارآفرینی روستایی در بخش گردشگری در شهرستان کرمانشاه انجام شده است. این پژوهش دارای رویکردکیفی است و جز تحقیقات توصیفی می باشد. از لحاظ نوع هدف نیز کاربردی می باشد، چرا که نتایج حاصل از آن می تواند راهنمای برنامه ریزان در زمینه امور گردشگری و کارآفرینی باشد. در این پژوهش برای گردآوری داده ها از دو روش اسنادی و میدانی استفاده شد که در بخش میدانی برای جمع آوری داده های مورد نیاز از مصاحبه های عمیق و سوالات نیمه ساختارمند استفاده شد. سوالاتی از قبل مشخص شدند و متناسب با جریان مصاحبه پژوهشگر سوالات دیگری را مطرح می کرد. و در بخش اسنادی نیز از مقالات علمی، نشریات، کتاب ها و مجلات استفاده شد.
در این پژوهش از تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است که یکی از روش های پژوهشی است که به منطور توصیف منظم و عینی محتوای بدست آمده از ارتباطات به کار به کار می رود.[22] در واقع تحلیل محتوا فرایند درک، تفسیر، و مفهوم سازی معانی درونی داده های کیفی می دانند
بعد از گردآوری داده ها و در اولین گام تحلیل با استفاده از شیوه تحلیل محتوای کیفی به تجزیه و تحلیل دادهها پرداخته شد. در ای مرحله تمام اطلاعات ثبت شده از طریق کد گذاری باز و محوری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای روایی و پایایی پژوهش از روش بازنگری مشارکت کنندگان و کارشناسان استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش شامل اساتید دانشگاه رازی کرمانشاه و صاحبان کسب و کار در زمینه گردشگری در شهرستان کرمانشاه بودند و از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شد و نمونه گیری تا زمان رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. در نهایت با 9 نفر مصاحبه گرفت. البته بعد از هفتمین مصاحبه به اشباع نظری رسید اما برای اطمینان بیشتر با دو نفر دیگر مصاحبه صورت گرفت. برای انجام مصاحبه پروتکل مصاحبه تدوین گردید و بعد از تعین وقت قبلی به انجام مصاحبه ها پرداخته شد و تمام مصاحبه ها ضبط می شدند ودر پایان همان روز مصاحبه نیز به صورت نوشتاری ثبت می شدند.
-4یافته ها
داده ها با استفاده از تحلیل محتوای کیفی، ابتدا به صورت کدگذاری باز مفهوم سازی شدند و کل محتوای پیام های حاصل شده از مصاحبه ها، پس از دست نویس کردن مصاحبه ها، بارها و بارها مورد بازخوانی و بررسی دقیق قرار گرفتند. واحدهای معنایی به صورت جملاتی از بیانات و متون مصاحبه ها مشخص شدندو کدهای اولیه و کدهای باز از متن مصاحبه ها استخراج شدند. در مرحله بعد با استفاده از کد گذاری محوری داده های کدگذاری شده با یکدیگر مقایسه شدند و موارد مشابه در طبقاتی با مفاهیم جدید دسته بندی شدند
جدول:1-1 کد گذاری باز و کد گذاری محوری حاصل از داده های پژوهش
