بخشی از مقاله
چکیده
تغییر اقلیم و افزایش درجه حرارت یکی از مسایل مهم زیست محیطی محسوب می شود که در سالهای اخیر افکار بسیاری از محققان علوم محیطی را مشغول و مطالعات زیادی را به خود اختصاص داده است . پژوهش حاضر با هدف بررسی و شناسایی روند تغییرات ماهانه دمای حداقل حوضه آبریز گاوخونی طی نیم قرن گذشته صورت پذیرفته است.
در این راستا از آمار ماهانه متوسط دمای حداقل 8 ایستگاه سینوپتیک و کلیماتولوژی در سطح حوضه مذکور طی دوره آماری 1961-2010 استفاده به عمل آمد. با حصول اطمینان از همگن و غیرنرمال بودن داده ها توسط آزمون های کالموگورف اسمیرنوف و رایان جوینر، آزمون ناپارامتری من - کندال جهت محاسبه و تحلیل روند انتخاب گردید. بررسی های انجام شده بیانگر آن است که روندهای افزایشی بیشتر در مناطق شرق، جنوب و قسمت هایی از مرکز حوضه به وقوع پیوسته و طی ماه های آوریل تا سپتامبر از نمود بیشتری برخوردار می باشد.
روندهای کاهشی نیز در مناطق شمالی و غربی حوضه مشاهده شده و در ماه های مارس، مه و ژوئن بیشتر جلب توجه می کند. بررسی های تغییرات کوتاه مدت نیز نشان دهنده این مطلب است که طی دوره آماری مورد مطالعه 56/25 درصد تغییرات تصادفی افزایشی، 22/91 درصد تغییرات تصادفی کاهشی، 16/6 درصد روند افزایشی و 3/12 درصد روند کاهشی در سطح حوضه مورد مطالعه به وقوع پیوسته است.
-1 مقدمه
یکی از مهمترین پیامدهای محیطی گرمایش جهانی، تغییر در آستانه های حداقل و حداکثر دما است - شائمی، :1388 . - 28 به همین دلیل در دهه های اخیر روند تغییرات دمایی در مقیاس های زمانی مختلف مورد توجه محققان علوم محیطی بوده و زمینه غالب مطالعات اقلیمی را نیز به خود اختصاص داده است. در این میان دمای حداقل از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد زیرا اکثر تحقیقات صورت گرفته در جهان حاکی از غلبه روند افزایش دمای حداقل بر دمای حداکثر می باشد.
et al - 740 :2010 - Shatilina، روند دما در نواحی شمالی خاور دور را طی دوره آماری 1976-2005 بررسی و نتیجه گرفتند که در نواحی جنوبی افزایش معنی داری مشاهده شده و تنها ماه های ژانویه و فوریه با کاهش دما روبرو بوده اند.
Reiter et al - 2011 - ، تغییرات دما و بارش 88 ایستگاه در حوضه دانوب را طی دوره آماری 1960-2006 بررسی و نشان دادند دماهای فصول تابستان و پاییز افزایش قابل توجهی داشته اما در فصول زمستان و بهار میزان افزایش آن چشمگیر نبوده است.
et al - 2011 - Shen، به بررسی نوسانات دمای حداقل و حداکثر ایالات متحده طی دوره 1901-2000 پرداختند و نتیجه گرفتند که هر دو پارامتر بین سال های 1930-1960 روند کاهشی و بین سال های 1970-2000 روند افزایشی داشته اند. نتایج بررسی های 2011 - Todisco Vergni، - 301، در بررسی تغییرات بارش و دما در ایتالیای مرکزی نشان داد روند های معنی داری در دمای حداقل و حداکثر و روندهای افزایشی در میانگین دما مشاهده شده است.
- 132 :2011 - Tabari et al ، در بررسی روندهای بلند مدت پارامترهای اقلیمی ایران به این نتیجه رسیدند که روندهای افزایشی در میانگین دما، حداکثر دما و حداقل دما در اکثر ایستگاه ها مشاهده و از سال 1970 بیشتر شروع شده است
نتایج تحقیق طبری و حسین زاده - 1 :2011 - ، در تحلیل روندهای دما در نواحی خشک و نیمه خشک ایران نشان داد دماهای حداقل و حداکثر در ماه های تابستان و زمستان بیشتر از پاییز و بهار افزایش داشته و در هر دهه 0/827 تا 1/585 درجه افزایش داشته اند که در ناحیه شمال شرق و به ترتیب در ماه های ژانویه و سپتامبر بیشتر بوده است.
- 326 :2012 - Yu et al، با استفاده از اطلاعات دما و بارش روزانه حوضه هیلونگ جیانگ و آزمون من کندال و روش رگرسیون خطی حداقل مربعات و تجزیه و تحلیل آماری هیدورولوژیکی به بررسی تغییرات دما و بارش در این حوضه پرداختند. نتایج تحقیق آنان نشان داد که روندهای معنی دار دما افزایش داشته و بارش تنها در قسمت کمی از حوضه افزایش داشته است.
مسعودیان - 89 :1383 - ، روند دمای ایران را در نیم سده گذشته بررسی و به این نتیجه دست یافت که در نیم سده گذشته دمای شبانه، روزانه و شبانه روزی ایران به ترتیب با آهنگ حدود سه، یک و دو درجه در هر صد سال افزایش داشته است.
موحدی و همکاران - 13 :1384 - ، روند دمای شبانه، شبانه روزی و روزانه در حوضه مارون طی دوره آماری 1951-1999 به بررسی و این نتیجه دست یافتند که دمای ماه های گرم سال از بخش های گرم حوضه روند افزایشی داشته است. همچنین روند افزایش دمای شبانه نسبت به دمای روزانه قوی تر بوده است .
فرج زاده و همکاران - 1389 - ، در مطالعه تغییر اقلیم در شمال غرب ایران به این نتیجه رسیدند که زمان شروع بیشتر تغییرات ناگهانی، و از هر دو نوع روند و نوسان بوده است.
ورشاویان و همکاران - 179 :1390 - ، روند تغییرات دمای حداقل، حداکثر و میانگین روزانه در ایران را بررسی و نشان دادند اغلب ایستگاه ها روند معنی دار افزایشی در مقادیر حدی دما و به خصوص دمای حداقل دارند.
نتایج تحقیق خوش اخلاق و همکاران - - 199 :1390، در بررسی تغییرات حداقل های مطلق ایران حاکی از یکسان نبودن تغییرات حداقل مطلق ها در طول دوره و تغییرات مکانی و زمانی ایستگاه های شمال غرب و نواحی کوهستانی دارد.
عطایی و فنایی :1392 - 167 - ، در بررسی تغییرات زمانی- مکانی دمای شبانه استان اصفهان دریافتند طی دوره آماری مورد مطالعه در تمام ماههای سال روند افزایشی بر روند کاهشی غلیه داشته و دمای شبانه این استان 2/6 درجه سانتی گراد افزایش داشته است. عطایی و فنایی 1393 - ، - 105 ، در بررسی روند دمای روزانه استان اصفهان دریافتند طی نیم قرن گذشته ماه آوریل از بیشترین روند کاهشی و ماه ژوئن از بیشترین روند افزایشی برخوردار بوده است.
-2 داده ها و روش ها
حوضه آبریز گاوخونی با مساحت 4134 کیلومتر مربع در50 درجه و2 دقیقه تا 53 درجه و 24 دقیقه طول شرقی و31 درجه و11 دقیقه تا 33درجه و 42 دقیقه عرض شمالی در منطقه مرکزی ایران قرارگرفته است - شکل . - 1
شکل-1 موقعیت جغرافیایی حوضه آبریز گاوخونی
در این پژوهش آمار متوسط دمای حداقل 8 ایستگاه سینوپتیک و کلیماتولوژی در حوضه آبریز گاوخونی طی دوره آماری 1961-2010 مورد استفاده قرار گرفت. در ابتدا همگنی داده ها توسط آزمون کلموگورف اسمیرنوف و سنجش بهنجاری داده ها توسط آزمون رایان جوینر - شکل - 2 بررسی گردید.
با توجه به غیر نرمال بودن داده ها، ضرورت ایجاب می کرد از آزمون های ناپارامتری استفاده گردد، لذا آزمون ناپارامتری من - کندال جهت محاسبه و تحلیل روند انتحاب گردید. پس از محاسبه روند، جهت شناسایی روندهای جزیی و کوتاه مدت از آزمون گرافیکی من-کندال استفاده و نوع و زمان تغییرات هر یک از ایستگاه ها مشخص گردید. در نهایت روندهای به دست آمده توسط نرم افزار Arc Gis پهنه بندی و مورد تفسیر و تحلیل قرار گرفت.
