بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این مقاله بررسی و شناسایی عوامل موثر در ارزشیابی عملکردیادگیریالکترونیکیدر سطح آموزش عالی ایران می باشد. برای این منظور مجموعه ای از عوامل مستخرج از مطالعات پیشین در قالب پرسشنامه طی دو مرحله مورد اعتبارسنجی قرار گرفت. مرحله اول که بر اساس نظرسنجی از خبرگان انجام گرفت اعتبار و پایایی عوامل شناسایی شده را در حد خوب و بالایی نشان داد. در مرحله دوم ،پرسشنامه طراحی شده روی نمونه آماری متشکل از 70 نفر استاد و 702 نفرازدانشجویان چهاردانشگاه ارائه دهنده آموزش الکترونیکی درکشوراجراگردیدوداده های گردآوری شده بااستفاده ازروش تحلیل عامل تاییدی مورد تحلیل قرارگرفت.
یافته های این مطالعه نشان دادکه عامل های هشتگانه: »سازمان، مدیریت، فناوری، جنبه های آموزشی، طراحی محیط ارائه، خدمات پشتیبانی، ارزشیابی، و ملاحظات اخلاقی و حقوقی« به عنوان عوامل موثر در ارزشیابی عملکرد یادگیری الکترونیکی درایرانمحسوب می شوند. ضمن اینکه عوامل »خدمات پشتیبانی«، »فناوری«و »جنبه های آموزشی« در این زمینه از اهمیت بیشتری برخوردار می باشند.
-1 مقدمه
امروزه آموزش از راه دور بوسیله اینترنت به سرعت در حال تبدیل شدن به فناوری برجسته و غالب در آموزش از راه دور است، همچنانکه گزارش مرکز ملی آمار آموزشی در ایالات متحده نیز حدود یک دهه پیش این مطلب را خاطر نشان ساخت که آموزش از راه دور اینترنتی نه تنها رایج ترین فناوری، بلکه دارای سریعترین رشد در این زمینه است و در سالهای آتی یک شاهراه در حال رشد برای یادگیری از طریق فناوری خواهد بود - Lewis et al. 1999 - ؛ بطوریکه میزان ثبت نام در آموزش برخط1 نسبت به کل ثبت نام ها در آموزش عالی ایالات متحده طی سالهای 2002 تا 2007 از 9,6 درصد به 21,9 درصد رسیده است.
در همین زمینه، آمارها حاکی از آن است که در بیش از 96 درصد موسسات آموزش عالی خصوصی و دولتی آمریکا دوره های یادگیری الکترونیکی ارائه می گردد - Allen & . - Seaman 2006, 2008, 2010 در طی سالیان اخیر یادگیری الکترونیکی به طور گسترده ای به عنوان یک ابزار در فرایند یادگیری در بسیاری از دانشگاهها و مراکز آموزشی در سراسر جهان استفاده مورد استفاده قرار گرفته و محیط یادگیری را برای دانش آموزان و معلمان تغییر داده است.
El-Seoud et al. 2013 همچنانکه بسیاری از محققان و صاحبنظران معتقدند یادگیری الکترونیکی بر بسیاری از اشکالات و محدودیت های آموزش کلاس درس سنتی - مانند محدودیت زمان و مکان، عدم انعطاف پذیری در استفاده از منابع و ... - ، غلبه کرده است - . - Bentley et al. 2012 در ایران نیز طی چند سال اخیر بسیاری از دانشگاهها و موسسات آموزش عالی توجه خود را به آموزش از راه دور مبتنی بر اینترنت معطوف کرده اند و در حال اجرا و یا تدارک و آماده سازی دوره ها و برنامه های یادگیری الکترونیکی می باشند.
لیکن باید توجه داشت که توسعه و گسترش موثر برنامه های یادگیری الکترونیکی مستلزم بررسی مستمر و تجزیه و تحلیل اجزا و نتایج این نوع برنامه های آموزشی است و از جمله فرایندهای ضروری برای موفقیت هر برنامه، سنجش و ارزشیابی آن برنامه می باشد. یکی از مهمترین چالش ها در ارزشیابی نظام یادگیری الکترونیکی تعدد عوامل و متغیرهای موثر و دخیل در این زمینه و دسته بندی های مختلف و متنوعی است که از زوایای گوناگون و بنا به موقعیت های فرهنگی و بومی متفاوت از این عوامل صورت گرفته است.
برای ارزشیابی یک محیط یادگیری الکترونیکی لازم است عوامل اصلی و کلیدی موثر در انجام موفقیت آمیز برنامه های یادگیری الکترونیکی شامل عناصر و ابعاد زیربنایی آن شناسایی گردد. در این زمینه عوامل اصلی موفقیت می توانند فعالیت ها و اجزایی باشند که باید به منظور اطمینان از انجام موفقیت آمیز برنامه ها مورد تاکید قرارگیرند - اناری نژاد و دیگران . - 1391
در همین راستا بسیاری از محققان و متخصصان از جمله طراحان آموزشی، متخصصان فناوری و مشارکت کنندگان در توسعه منابع انسانی به طراحی و توسعه سیستم های ارزشیابی یادگیری الکترونیکی پرداخته اند و ارزشیابی های متعدد با رویکردهای مختلفی پیرامون یادگیری الکترونیکی به مرحله اجرا در آمده است. از جمله - - Sims 2001 با هدف ارائه الگویی مناسب برای ارزشیابی ساختار یادگیری الکترونیکی؛ ابعاد و عناصر زیر را به عنوان مولفه های مهمی که باید در ارزشیابی یادگیری الکترونیکی مطمح نظر قرار گیرند معرفی می کند:
مقاصد و اهداف برنامه، محتوای دوره، چگونگی طراحی محیط ارائه، میزان تعامل، سنجش و ارزشیابی، میزان حمایت و پشتیبانی از دانشجویان، و پیامدها - زارعی زوارکی . - 1387 در تلاشی که توسط - - Wentling & Johnson 2004 به منظور تلفیق و همراه ساختن فناوری با فرایند ارزشیابی صورت گرفت؛ آنها موفق به طراحی و توسعه یک سیستم ارزشیابی برای یادگیری الکترونیکی به شیوه برخط شدند. عناصر اصلی طراحی سیستم ارزشیابی در این مطالعه شامل نیازسنجی، رضایت دانشجویان، رضایت اساتید، حفظ و نگهداری دانشجو، یادگیری دانشجو، و بازده مالی می باشد.
- Seok et al. 2006 - با هدف شناسایی و اعتبارسنجی شاخص های نمایانگر ابعاد اصلی یادگیری الکترونیکی تحقیقی را طی چهار مرحله انجام دادند که تدوین یک سیاهه و ابزار ارزشیابی یادگیری الکترونیکی را بهمراه داشت. این مطالعه بدنبال این بود تا عناصر اساسی یادگیری الکترونیکی را به عنوان شاخص هایی که می بایست هنگام ارزشیابی یادگیری الکترونیکی مورد توجه قرار گیرند، شناسایی نماید.
نتایج حاصل از این پژوهش شاخص هایی را بدست داد که در هفت طبقه زیر دسته بندی می گردد: اثربخشی تدریس؛ اثربخشی یادگیری؛ تعامل؛ طراحی آموزشی؛ منابع اطلاعاتی؛ ارزشیابی؛ پشتیبانی فناوری بر اساس یک بررسی که توسط مرکز فناوری های آموزشی و تدریس در دانشگاه رویال رودز2 به منظور برقرار ساختن استانداردهای کیفیت برای ارزشیابی دوره های برخط انجام گرفت، از جمع بندی نتایج تحقیقات انجام شده در این زمینه هشت عامل به عنوان معیارهای مورد نظر در این حوزه معرفی گردیده است که عبارتند از:
پشتیبانی سازمانی، توسعه دوره و طراحی آموزشی، فرایند یاددهی و یادگیری، منابع و ساختار دوره، پشتیبانی دانشجو و استاد، سنجش و - 2006، با انجام یک مطالعه به شیوه ترازیابی در سیاهه ای برای خودارزیابی موسسات عرضه کننده آموزش الکترونیکی ارائه نموده است که هر موسسه می تواند با استفاده از آن وضعیت فعلی خود را با وضعیت مطلوب و مورد انتظار مقایسه نماید.
ابعاد مختلف مورد نظر در این خودارزیابی که در واقع عناصر اصلی برای یادگیری الکترونیکی بحساب می آیند، عبارتند از: راهبرد توسعه، مدیریت یادگیری الکترونیکی، منابع مالی، یادگیری الکترونیکی و دانشجویان، یادگیری الکترونیکی و کارکنان، همکاری و مشارکت، ارتباطات، ارزشیابی و بازنگری. دانشگاه تامز والی - Thames Valley University 2006 - پروژه ای را به انجام رساند که هدف از آن ارائه یک برنامه عملیاتی برای سالهای 2007 تا 2010 بود تا از طریق تغییر و دگرگونی سازمانی سطح بالاتری از توسعه یادگیری الکترونیکی روی دهد.
این مطالعه که با رویکرد ترازیابی انجام گرفت از شش عنصر به عنوان مبنایی برای تحلیل و اندازه گیری موفقیت استفاده نمود که عبارتند از: سازمان، مدیریت، فناوری، افراد و نقشها، راهبردها و محیط خارجی. مرکز آموزش مجازی دانشگاه ایلینویز - Illinois Online - Network University of Illinois 2007 نیز با هدف کمک به دانشکده ها و دانشگاهها به منظور بهبود وضعیت دوره های برخط خود ابزاری را طراحی نموده است که می تواند در طراحی، بازنگری و یا ارزشیابی دوره های برخط مورد استفاده قرار گیرد.
