بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری یکی از پویاترین فعالیت های اقتصادی عصرحاضر است، که نقش مهمی در توسعهی پایدار محلی ایفا می کند. این صنعت از طریق ترکیب و به کارگیری همزمان منابع داخلی و خارجی منافع اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی زیادی را به دنبال دارد. این در حالی است که واحدهای اقامتی و رفاهی ازجمله کمپینگهای اسکان موقت گردشگران یکی از مهمترین عناصر در توسعه این صنعت محسوب میشوند. بنابراین کمپینگهای گردشگری درصورتیکه در مکانهای مناسب و با استانداردها و ضوابط اصولی مکانیابی گردند از اهمیت اجتماعی و اقتصادی قابل ملاحظهای برخوردار خواهند بود.
بر این اساس هدف از انجام این پژوهش شناسایی معیارهای آمایش سرزمین به منظور مکانیابی صحیح کمپینگهای گردشگری در جزیره قشم میباشد. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش ضمن بررسی مطالعات صورت گرفته در سطح جهان و ایران و توجه به نتایج آنها، معیارهای موثر آمایش سرزمین شناسایی و در یک چارچوب جدید جمع بندی شد. که در مجموع 3 معیار و 21 زیرمعیار برای فرایند مکانیابی کمپینگهای گردشگری شناسایی شد، سپس معیارها و زیرمعیارهای شناسایی شده بر اساس روش دلفی غربال گردید. درنهایت نتایج نشان داد که تمامی معیارها و زیرمعیارهای مشخص شده جهت مکانیابی کمپینگهای اسکان موقت گردشگران مورد تأیید متخصصان قرارگرفته است و هیچکدام از معیارها و زیرمعیارهای مشخصشده حذف نگردیدهاند.
.1 مقدمه
امروزه گردشگری در حال تبدیلشدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است و بسیاری از برنامه ریزان از آن بهعنوان رکن اصلی توسعه یاد میکنند. بهگونهای که اغلب بهمثابه کلیدی برای رشد اقتصادی هم در کشورهای توسعهیافته و هم درحالتوسعه به کاررفته است.[1] بنابراین رشد صنعت گردشگری در کشورهای درحال توسعه مانند ایران میتواند در بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی در سطح ملی، ناحیهای و محلی و توزیع مجدد و عادلانه درآمد سرانه ملی، ابزار مؤثری باشد .[2]
از طرف دیگر تجربه نشان داده است که هرکجا گردشگری بهطور اتفاقی و بدون وجود برنامهریزی و استراتژی مشخص توسعه یابد مشکلات زیستمحیطی و اجتماعی متعددی ظهور پیداکرده و در درازمدت مشکلات گردشگری بیشتر از فوائدآن خواهد شد .[3] بنابراین یکی از راهکارهای اساسی برای به حداقل رساندن آثار منفی حاصل از گردشگری و تقویت آثار مثبت آن برنامهریزی استفاده از سرزمین با در نظر گرفتن استعدادهای طبیعی منطقه برای کاربری مربوطه است .[4]
آمایش سرزمین یک امر علمی با رویکردی فضایی و منطقه ای در شناخت توانمندی های توسعه با توجه به قابلیت های مکانی می باشد . . از این رو در آمایش سرزمین یکی از قابلیت های فضایی مورد بررسی قابلیت گردشگری هر منطقه است تا با شناسایی آن و در چارچوب بستری برای توسعه فضایی فراهم آید.[5]اما درصورتی که انتخاب کاربردی و مدیریت زمین بدون توجه به قابلیت و توان سرزمین انجام شود می تواند سبب اتلاف سرمایه و کاهش ظرفیت محیطی گردد .[6]
پس بهمنظور استفاده از توانهای محیطی و ظرفیتهای بدون استفاده مناطق گردشگری لازم است با ایجاد زیرساختهای مناسب، تأسیسات رفاهی موردنیاز گردشگران، ایجاد انگیزه برای بازید از منطقه و تعیین اولویتهای توسعه، محرکهای لازم جهت ایجاد انگیزه بازدیدکنندگان از مقصد را فراهم آورد.[7] بدین جهت یکی از تاسیسات رفاهی مورد نیاز گردشگران مراکز اقامتی از جمله کمپینگ های اسکان موقت گردشگران می باشد. در واقع مراکز اقامتی بهعنوان مبدأ و مقصد گردشهای روزانه از اهمیت بسیاری برخوردار هستند.[8]
اگرچه، اسکان در اقامتگاهها، هدف اصلی یک گردشگر نیست، اما بدون فراهم بودن امکانات اقامتی، رغبتی برای دیدار از یک جاذبه ایجاد نمی شود[9] ؛ بنابراین بهمنظور توسعه سفرهای ارزانقیمت و ارائه خدمات به طیف وسیعتری از گردشگران و اقامت موقت آنان باقیمت مناسب در اوقات اوج سفر لزوم ایجاد کمپینگهای گردشگری در مکانهای مناسب و با استانداردها و ضوابط اصولی از اهمیت اجتماعی و اقتصادی قابلملاحظهای برخوردار گردیده است.
جزیره قشم بهعنوان بزرگترین جزیره خلیجفارس دارای پتانسیلهای طبیعی، فرهنگی و مردم شناختی باارزشی است که از آن جمله میتوان به جنگلهای حرا، ژئوپارک قشم، گونههای منحصربه فرد جانوری، چشماندازهای زیبای ساحلی و آثار تاریخی باارزشی همچون قلعه پرتغالیها، قلعه نادری، غار خربس و آثار بهجامانده زیادی از دورههای صفوی، ساسانی و سامانی و فرهنگ خاص مردم بومی، پوشش، زبان، آدابورسوم و معماری خانهها اشاره کرد.[10]
با توجه به اینکه جزیره قشم سالانه پذیرای هزاران نفر گردشگر است ولی متأسفانه ازلحاظ زیرساختهای اقامتی و رفاهی در وضعیت مطلوبی قرار ندارد ازاینرو در صورت بسترسازی، تقویت زیرساختهای گردشگری و برنامهریزی های تعاملی گردشگری میتوانیم شاهد رونق روزافزون گردشگری و ساماندهی نظام اسکان گردشگران و درنهایت توسعه همهجانبه این جزیره را شاهد باشیم؛ بنابراین هدف اصلی این پژوهش شناسایی معیارهای آمایش سرزمین به منظور مکان یابی کمپینگهای اسکان موقت گردشگران در جزیره قشم می باشد .
.2 مبانی نظری
.1-2 آمایش سرزمین
اصول برنامهریزی برای برقراری نظمی پایدار میان عناصر موجود در جهان است. با در نظر گرفتن این موضوع و نیازهای بشری که همانا کنترل محیط طبیعی و ارتقاء میزان بهرهمندی از آن است؛ طی قرون گذشته انواعی از برنامهریزی شکلگرفته که برنامه ریزی آمایشسرزمین یکی از آنها است.[11] در بحث واژه شناختی در فرهنگهای مختلف مترادفهای ذیل برای واژه آمایش ارائهشده است.
فرهنگ معین: آمیختن، آراستن، زینت کردن، مهیاکردن، به سلک درآوردن، در نشاندن. فرهنگ آنندراج: حاضر کردن، تهیه و تدارک دیدن، حاضر و مستعد کردن. برهان قاطع: آراستن، مهیاکردن و مستعد کردن .[12] مرکز ملی آمایش سرزمین نیز آمایش سرزمین را به شرح زیر توصیف نموده است: تنظیم کنش متقابل بین عوامل انسانی و عوامل محیطی بهمنظور ایجاد سازمان سرزمینی مبتنی بر بهرهگیری بهینه از استعدادهای انسانی و محیطی آمایش سرزمین نامیده میشود.
آمایش سرزمین در چارچوب اصول مصوب از طریق افزایش کارایی و بازدهی اقتصادی، گسترش عدالت اجتماعی، رفع فقر و محرومیت و برقراری تعادل و توازن در برخورداری از سطح معقول توسعه و رفاه در نقاط و مناطق جغرافیایی، ایجاد نظام کاربری اراضی متناسب با اهداف توسعه متعادل و حفظ محیطزیست، ایجاد و تحکیم پیوندهای اقتصادی درون و برون منطقهای و هماهنگسازی تأثیرات فضایی- مکانی سیاستهای بخشی و سیاستهای توسعه مناطق و محورهای خاص بهگونه ای عمل می کند که بتواند اهداف چشمانداز بلندمدت توسعه کشور و مدیریت یکپارچه سرزمینی را محقق سازد .[13]
آمایش سرزمین طبق ضوابطی با نگرش بازده پایدار و درخور، برحسب توان و استعداد کیفی و کمی سرزمین برای استفادههای مختلف انسان در سرزمین، به تعیین نوع کاربری از سرزمین میپردازد. آمایش سرزمین تنظیم رابطه بین انسان، سرزمین و فعالیتهای انسان در سرزمین بهمنظور بهرهبرداری از جمیع امکانات انسانی و فضایی در جهت بهبود وضعیت مادی و معنوی در طول زمان است .[14]
.2-2 مکانیابی
مکانیابی به معنای انتخاب یک مکان مناسب جهت اجرای پروژههای مهندسی نظیر احداث سد، نیروگاه، پایگاههای نظامی، مراکز توریستی، خطوط لوله، مسیر راهآهن، پیست اسکی، بررسی میزان آلودگی آبوهوا، تعیین مناطق مناسب کشاورزی و بسیاری از تحلیلهای دیگر میباشد.[15] همچنین به روند فعالیتی گفته می شود که منابع طبیعی و انسانی یک منطقه را جهت انتخاب بهترین محل براساس داده و روش درست برای کاربری خاص مورد ارزیابی و تحلیل قرار می دهد.[16] بنابراین مکانیابی یک نوع برنامه ریزی فضایی است که طی آن محل استقرار فعالیت های معینی مشخص می گردد.[ 17]
.3-2 کمپینگهای گردشگری
استراحتگاههایی هستند که در بین راه و یا در مناطق دیدنی و خوش آبوهوا احداث میگردند. معمولاً دارای سرویسهای بهداشتی و استراحتگاههای سرپوشیده هستند. مسافران میتوانند با استفاده از محوطههای ایجادشده، چادر خود را بنانهاده و یا ماشین واگندار خود را پارک نمایند و شب را در همان منطقه سپری نمایند. گاه تسهیلاتی برای روشن کردن آتش و پختوپز نیز تدارک دیدهشدهاست. معمولاً بهتبع رفتوآمد مسافر و استقرار آنها در این استراحت گاه فروشگاه هایی نیز در کنار آن ایجاد میشود .
