بخشی از مقاله
چکیده
رخداد گردوغبار یکی از مهمترین پدیدههاي جوي مخرب در مناطق خشک و نیمه خش ک است. بهطوريکه، شناخت ویژگیهاي این پدیده از نظر فراوانی،مکان وزمان رخداد، ضروري و داراي اهمیت است. این پژوهش، بهمنظور تعیین عوامل مؤثر بر ایجاد و تشدید پدیدة گردوغبار و دستیابی به راهکارهاي مناسب جهت کاهش معضلات محیطزیستی ناشی از آن، با تکیهبر جم ع آوري اطلاعات و تکمیل پرسشنامه در ده شهرستان استان یزد انجام ومجموعدر بالغ بر 300 پرسشنامه توسط خبرگان تکمیل و اطلاعات آنها استخراج و مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفت .
نتایج توصیفی تحقیق نشان داد که بهطور معمول بیشتر طوفانهاي گردوغبار در استان یزد در فصل بهار و در ساعات 15 الی 18 به بیشترین حد میرسد. کاهش دید افقی در شدیدترین طوفان-هاي گردوغبار استان یزد بین 10 تا 100 متر از بیشترین فراوانی برخوردار و جهت اصلی طوفان - هاي گردوغبار در استان غرب و جنوبغرب است.
همچنین تأثیر صنایع بهخصوص معادن شن و ماسه، تغییرات کاربري اراضی، زمینهاي بایر و رهاشده، خشکسالیهاي مکرر و کاهش پوشش - گیاهی مهمترین عوامل تشدید کنندة طوفانهاي گردو غبار در استان یزد میباشند. با استفاده از نتایج بهدست آمده، واحدهاي برنامهریزي و اجرایی بهتر قادر خواهند بود که در جهت کاهش معضلات محیطزیستی هر منطقه، برنامههاي خود را طراحی و به اجرا درآورند.
-1 مقدمه
گردوغبار یکی از پدیدههاي جوي است که در بسیاري از عرصههاي بیابانی و مناطق خشک دنیا گسترش دارد و در سالهاي اخیر توجه فزایندهاي را به خود معطوف داشته است. پدیده گردوغبار علاوه بر این که عامل مهمی در هدر رفت خاك، خسارات اقتصادي به بخشهاي صنعتی، کشاورزي و شریانهاي ارتباطی در اکثر مناطق ایران محسوب می گردد، می تواند باعث تهدید حیات انسان هم از نظر سلامتی و هم تولید مواد غذایی باشد. طوفان گردوغبار از خطرات طبیعی است که هر ساله تقریبا 2000 میلیون تن خاك به اتمسفر وارد میکند که 75 درصد آن درزمین و 25 درصد آن در اﻗﯿﺎﻧﻮسﻫﺎ ترسیب میشود .
- Shao et al., 2011 - این ذرات بر روي شرایط جوي، تولیدات کشاورزي، سلامت انسان و اکوسیستم تاثیرگذار است page11 - ; Hahnenberger & Nicoll, 2012Akhlaq et al., 2012 - ﮔﺮدوﻏﺒﺎر ﺣﺎﺻﻞ از دو ﻣﻨﺒﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ، بیشترین مقدار ریزگرد در جو است - Choobari et al., . - ; Tan et al., 20142014 دادههاي تاریخی طوفان ﮔﺮدوﻏﺒﺎر در اﯾﺮان ﻧﺸﺎن می-_ دهد که تقریبا از سال 2000 تا کنون فراوانی و شدت طوفانها در کشور افزایش یافته، بطوري که در 13 سال گذشته 12 درصد بر حجم گردوغبار افزوده شده است.
از عوامل تشدید ایجاد گردوغبار در مناطق خشک و نیمه خشک شرایط اقلیمی خاص این مناطق، ویژگی هاي سطح زمین همانند فقر پوشش گیاهی، بافت و ترکیب خاك، توپوگرافی منطقه، وزش بادهاي شدید بر روي سطوح حساس به فرسایش، میباشند. نتایج تحقیقی با عنوان بررسی شدت توفان گردوغبار در چین از سال 1980 تا 2007 نشان داد که بیشترین رخداد گردوغبار در سال 1983 اتفاق افتاده است.
همچنین از سال 1984 تا 1999 وقوع گردوغبار روند کاهشی و از سال 2000 تا 2007 روند افزایشی داشته اﺳﺖ . - Tan et al., 2014 - در پژوهشی از روشهاي مدلسازي عددي براي بررسی مسیرها و منشأ آلودگی گردوغبار معلق و طوفان گردوغبار استفاده شد. نتایج نشان داد که منشأ اصلی ذرات گرد و خاك در شهر اهواز ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻋﺮاق و ﺷﺮق ﺳﻮرﯾﻪ است - Broomandi & Bakhtiar Pour,
. - 2017 بروغنی و همکاران - 1394 - وقوع گردوغبار و پهنهبندي آن در اﺳﺘﺎن خراسان رضوي تجزیه و تحلیل کردند. در این تحقیق، تغییرات تعداد رخداد گردوغبار در ماه، فصل و سال در دوره زمانی - 2010-2004 - براي 10 ایستگاه هواشناسی استان خراسان رضوي تحلیل و ارتباط آن با خشکسالی بررسی شد. در این میان، سرخس و قوچان، به ترتیب بیشترین و کمترین تعداد وقوع گردوغبار را در سال داشتند.
همچنین اردیبهشت ماه و فصل بهار بیشترین تعداد وقوع گردوغبار را نسبت به ماهها و فصلهاي دیگر سال دارا بود. نتایج نشان داد که بین وقوع گردوغبار با خشکسالی ارتباط مستقیمی وجود دارد و در سالهایی که شدت خشکسالی زیاد بوده بر تعداد رخداد گردوغبار نیز افزوده شد. نتایج پهنهبندي نشان داد که از مرکز و شمال به سمت مرزهاي استان خراسان رضوي بر تعداد وقوع گردوغبار افزوده می-شود - بروغنی و همکاران، . - 1394
در پژوهشی دیگر، منشأ یابی ذرات گردوغبار با بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آنها و مدل سازي عددي در شهرستان مسجد سلیمان انجام شد و بررسی تغییرات سالیانه و فصلی متغیرهاي هواشناسی و ارتباط آنها با رخداد طوفان هاي گردوغبار بیانگر تطابق بین رخداد روزهاي همراه با گردوغبار و درجه حرارت و میزان بارش در فصل تابستان است.
منشأ اصلی طوفان-هاي گردوغبار در شهرستان مسجد سلیمان، مناطق شمال غرب کشور عراق و شرق کشور سوریه است - برومندي وهمکاران، . - 1395 مطالعات زیادي در زمینه پدیده طوفان گردوغبار انجام شده است عوامل مؤثر در ایجاد این پدیده کم و بیش شناسایی و معرفی شده اند اما سهم و نقش آنها مشخص نشده است .
به نظر میرسد که قبل از هر اقدام اجرایی بایستی برنامهاي راهبردي براي کاهش معضلات آن تنظیم شود. از آنجا که اقدامهاي مناسب مستلزم شناخت دقیق این عوامل و تعیین سهم هریک از آنها در این مسئله است، ضرورت انجام این بررسی بیشتر روشن می-شود . در این پژوهش جهت شناسایی دقیقتر عوامل و اولویتبندي آنها، تعدادي سؤال در قالب پرسشنامه تهیه شد. قابل ذکر است که دریافت پاسخهاي لازم براي هر یک از سوالها براي برنامه ریزي و انتخاب راهکارهاي مناسب کنترل ریزگردها ضروري بوده و میتواند مورد استفاده قرار گیرد.
