بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق به منظور تبیین علل وقوع توفان گرد و غباری 16 و 17 تیرماه 1388 در شهرستان اصفهان و منابع اصلی گرد و غبار آنها، ساختار گردش منطقه ای جو مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا با بهره گیری از داده های ساعتی نوع هوای حاضر و میزان دید در ایستگاه اصفهان در 16 و 17 تیرماه1388 استخراج شد. سپس با بهره گیری از داده های شبکه بندی شده - NCEP/NCAR - ویژگی همدیدی این طوفان گرد و غباری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق بیانگر آن است که پرارتفاع جنب حاره آزور و زبانه کم فشار پاکستان در شکل گیری توفان گرد و غباری در شهرستان اصفهان نقش اصلی را دارند.
در بررسی نقشه های همدیدی توفان گرد و غباری، در سطح دریا نفوذ سامانه کم فشار حرارتی روی پاکستان از سمت جنوب شرق کشور که با نفوذ خود نیمه جنوبی ایران، عربستان و عراق را در بر گرفته بود که با گسترش همزمان پرفشار شمال دریای خزر تا مرکز ایران همراه بود و با وزش باد شدید و مکش هوای گرم و خشک غباری از سرزمین های عربستان، عراق و سوریه به سمت شهر اصفهان مواجه بوده است. در تراز 850 هکتوپاسکال نقش کم ارتفاع واقع بر روی پاکستان بیشتر شده و با حضور پرارتفاع بسته دریای خزر و نفوذ آن تا مرکز ایران، یک شیو فشاری شدید را ایجاد کرده که موجب وزش بادهای شدید شده است.
در تراز 500 هکتوپاسکال نیز استقرار پرفشار جنب حاره آزور بر جانب جنوبی کم فشار گرمایی سطح زمین، یک شیو افقی شدید باد ایجاد کرده و با همگرایی و نزول جریانات شرق سو از جانب عربستان، عراق و سوریه به سمت منطقه مورد مطالعه همراه می گردد. و تصاویر ماهواره ای منابع عمده ورود گرد و غبار به ایستگاه اصفهان را از سرزمین های جنوب عراق، صحرای شمال عربستان و جنوب شرق سوریه نشان می دهد.
-1مقدمه
پدیده های گرد و غباری در ردیف بزرگترین مشکلات جدی محیطی در نواحی مشخصی از جهان هستند. این در حالی است که بیشترین گرد و غبار موجود در جو با منشأ ذرات ریزدانه اتفاق می افتد و این ذرات ریز در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از فراوانی بالاتری برخوردار می باشند. در واقع ایجاد گردو غبار می تواند نوعی واکنش به تغییر پوشش گیاهی زمین باشد که در این رابطه نقش فعالیت های انسانی را در کنار شرایط طبیعی محیط های جغرافیایی باید در نظر گرفت .
- Arimoto,2000 - این پدیده متأثر از شرایط جوی خاصی است که همه ساله خسارات جبران ناپذیری را به مزارع، تأسیسات، جاده ها، ترافیک و حمل و نقل وارد نموده و با آلودگی هوا باعث بروز مشکلات تنفسی و.... می گردد - لشکری،. - 1387 از مهمترین شرایط ایجاد گرد و غبار در کنار هوای ناپایدار، وجود یا عدم وجود رطوبت است به طوری که اگر هوای ناپایدار رطوبت داشته باشد، بارش و طوفان رعد وبرق، و اگر فاقد رطوبت باشد طوفان گرد و غبار ایجاد می کند.
از دیدگاه هواشناسی سینوپتیکی طوفان یک پدیدهی مخرب منحصر به فرد بوده که در مقیاس های ترنادو، طوفان رعد و برق، طوفان گرد و خاک و مانند آن ظاهر می شوند - حسینی،. - 1379 مطالعاتی که در ارتباط با فراوانی روزهای گرد و غباری کشور انجام گرفته است نشان می دهد که چاله های مرکزی ایران بیشترین تعداد روزهای گرد و غباری را دارند، به طور مثال در مناطق وزش بادهای 120 روزه ی سیستان فراونی روزهای گرد و غباری به بیش از 150 روز در سال می رسد در مناطق جنوب غربی و غرب کشور که در مجاورت بیابان های بزرگی همچون عراق، عربستان، سوریه و.... می باشند.
میانگین روزهای گرد و غباری نیز قابل توجه است که فراونی وقوع آن در مرداد ماه بیش از ماههای دیگر است - علیجانی،. - 1376 در زمینهی شناسایی و تحلیل همدیدی سامانه های گرد و غباری در ایران به جز چند مطالعهی محدود تحقیقات چندانی صورت نگرفته است، اما بیشینهی مطالعات در جهان به بیش از سه قرن پیش می رسد. رو مانوف با بررسی طوفان های خاک در آسیای مرکزی و قزاقستان نشان داد که بیشتر این طوفان ها در دوره ی گرم سال روی می دهد - Romanof, . - 1961 در سال 1979 اداره هواشناسی مرکزی چین و همچنین - midelton,1997 - چهار طبقه برای طوفان های گرد و غبار معرفی نمودند که در جدول 1 آمده است - . - wang et al.,1979
- Kim,2008 - در بررسی مسیر های انتقال و نواحی منشأ گرد و غبار آسیایی موثر در کره جنوبی، با استفاده از داده های اقلیمی ایستگاههای همدید، و تصاویر ماهواره ای - MODIS - ، مشخص شد که 87 درصد از رخدادهای گرد و غبار در فصل بهار رخ داده اند که بعد از سال 1980 روند افزایشی داشته اند و طی سالهای 2000 تا 2002 این روند شدت بیشتری داشته است. دلیل این موضوع تغییر الگوهای انتقال در سطوح بالایی جو بیان شده است. در وضعیت همدیدی موثر در انتقال گرد و غبار شمال آفریقا از روی دریای مدیترانه به جنوب و مرکز اروپا، ناوهی منشأ گرفته از کم فشار ایسلند و پرفشار نیمه استوایی دو عامل عمده در انتقال غبار آفریقا به اروپا و به خصوص ایتالیا می باشد . - Barkan et al.,2005 -
در ایران - ذولفقاری، - 1384 سامانه های گرد و غبار در غرب ایران را با نگرش همدیدی در یک دوره زمانی 5 ساله بررسی کرد. وی پرفشار آزور همراه با سیستم های مهاجر غربی را مهمترین عوامل همدید تأثیر گذار بر سامانه های گرد و غبار بیان می کند ؛ همچنین مهمترین منبع گرد و غبارهای وارد شده به غرب ایران، صحرای سوریه، صحرای نفود در شمال شبه جزیره عربستان وش مال صحرای بزرگ آفریقا می داند.
بررسی عوامل ژنتیکی بادهای 120 روزه سیستان نشان داده است که طوفان های سریع با سرعت حدود 80 نات در ثانیه هنگامی رخ می دهد که منطقه ی چرخندگی مثبت بادهای غربی در مجاورت زبانه کم فشار فرعی موسمی قرار گیرد - خسروی و سلیقه،. - 1384 با استفاده از اطلاعات آماری 16 ایستگاه سینوپتیک در سالهای - 1981-1990 - در جنوب غرب کشور، علت طوفان های گرد و خاک شدید این نواحی حضور سیستم های چرخندی می باشد که از نواحی شمال عراق و مرکز عربستان منشأ می گیرند - همتی،. - 1374 - براتی و همکاران، - 1390 در بررسی نقش سامانه های فشار در رخداد طوفان های غباری استان خوزستان به این نتیجه رسیدند که وقوع جریان های شمال غربی از شرق عراق و جریان های غربی از شمال عربستان باعث انتقال گرد و غبار به این استان می شود.
- مفیدی و جعفری، - 1390 در بررسی علت وقوع طوفان های گرد و غبار تابستانه در جنوب غرب ایران به این نتیجه رسیدند که پرفشار عربستان و زبانه کم فشار زاگرس بیش از هر مولفه دیگری در شکل گیری طوفن های مقیاس منطقه ای در خلیج فارس و جنوب غرب ایران نقش دارند. شناخت چگونگی پیدایش و وزش توفان های گرد و خاک می تواند در یافتن راهکارهایی جهت کاهش اثرات زیانبار این پدیده در شهرستان اصفهان موثر واقع شود. بنابراین هدف اساسی این مطالعه شناخت الگوهای سینوپتیک منجر به ایجاد طوفان گرد و غبار در 16 و 17 تیر 1388 در شهرستان اصفهان است.
