بخشی از مقاله
چکیده
بررسی وظایف دولت در صدر اسلام و مقایسه آن با وظایف دولت امروزی نشانگر رشد وظایف دولت در عصر حاضر بویژه بر اساس دیدگاه دولت رفاه را دارد و محاسبه منابع مالی دولت اسلامی، نشان از کمبود منابع با مشکلات مبتنی بر آن دارد. لذا دولت ها از گذشته تا کنون در جهت رسیدگی به امور کشور از مالیات ها به عنوان منبعی در جهت تامین هزینه های خود استفاده کرده اند. لذا مالیاتها همیشه از منابع مالی مهم دولتها بوده و بر حسب نوع دولت و نیاز آن نرخ مالیات تفاوت داشته است.
از گذشته تا کنون انواع گوناگونی از مالیات ها وجود داشته است که در این مطالعه به طور دقیق به آن ها پرداخته خواهد شد. از این رو هدف اصلی این مطالعه بررسی و شناسایی موارد مصرف انواع مالیات و مقایسه آن ها با یکدیگر بوده است. نتایج مطالعه پس از بررسی مبانی نظری موضوع و مطالعات انجام شده در این زمینه حاکی از آن است که هر یک از »خمس و زکات« و »مالیات« برای خود مبنایی جداگانه دارند و مستقل از یکدیگر هستند.
-1مقدمه
مالیاتها همیشه از منابع مالی مهم دولتها بوده و بر حسب نوع دولت و نیاز آن نرخ مالیات تفاوت داشته است.در نظام های طبقاتی، مالیات توسط برخی طبقات اجتماع - ضعفاء - پرداخت می شد . طبقات اشراف زاده و نجبا از پرداخت مالیت معاف بودند. ولی در نظام های دیگر پرداخت مالیات وظیفه تمامی افراد و به صورتهای مختلف بوده است. امروزه سیستم های مالیاتی بسیار گسترش یافته و یکی از معیارهای موفقیت دولت ها را توان جمع آوری مالیات برای تأمین هزینه های دولت می دانند.
علاوه بر مالیات، دیگر منابع مالی دولت، درآمدهای ناشی از فروش خدمات دولتی، در آمد ناشی از نفت و گاز، انحصارات و مالکیت دولت و درآمدهای انتقالی، حق بیمه و سود سرمایه گذاری، تأمین کننده هزینه های دولت است. اما موفقیت اقتصاد دولت بستگی به بالا بودن نسبت سهم مالیات به دیگر منابع دارد. در کشورهای توسعه یافته عمده درآمدهای دولت از مالیات تأمین می شود. در حالی که در کشورهای در حال توسعه سهم مالیات مقدار ناچیزی است.
مسئله نقش دولت اسلامی در اقتصاد و حدود و اختیارات آن یکی از مباحث اساسی است که همواره مورد بحث اقتصاددانان و متفکران اسلامی بوده. دین اسلام دینی الهی است که می توان از منابع معتبر آن - قرآن، سنت، عقل و اجماع - به نظریات مرتبط با حکومت به ویژه در بعد اقتصادی رسید. با توجه به تفکر اسلامی و غیر اسلامی، تفاوت در ابزارهای لازم برای دستیابی به اهداف مخصوص هر تفکر امری طبیعی خواهد بود. از منابعی که دولت اسلامی برای دستیابی به اهداف در اختیار دارد انفال است.
-2 تاریخچه مالیات
مالیات در تمام جوامع بشری از دیرباز رایج بوده ، به طوری که وصول آن به صورت های مختلف برای دولت ها یا دولتشهرها اجتناب ناپذیر می نموده است و اکنون نیز موثرترین ابزار در دست هر دولت برای ایفای وظایف خطیری که بر عهده دارد در مالیه عمومی به شمار می آید. در هر دوره نظام مالیاتی مبتنی بر ویژگیهای همان دوره برقرار بوده ، که قواعد آن در طول تاریخ با پیشرفت تمدن و وقوع تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تکامل یافته است و به شکل موجود در عصر حاضر متجلی شده، تا آنجا که امروزه تقریبا در تمام کشورهای جهان پرداخت مالیات را به منزله اجتماع نسبت به افراد می شناسند.
در ایران نیز مانند سایر کشورهای کهن، مالیات سابقه ای دیرینه دارد از جمله زمان ساسانیان و بعد از آن به شکلی که امروزه قانونمند و سازماندهی است نبوده و به شکلهای مختلف و به زور سرنیزه دریافت می شده . اما با استقرار نظام مشروطیت در ایران برای آنکه امر مهم وصول مالیات ، دستخوش خواستها و مقاصد دولت مردان و افراد صاحب نفوذ و متصدیان امور مالیات نشود ، چارچوب آن در قانون اساسی و متمم قانون اساسی مشروطه منظور گردید. به نحوی که از آن پس برقراری هر نوع مالیات و معافیت و تخفیف مالیاتی می باید متکی بر قانون موضوع خاص خود ضمن رعایت اصل مساوات و عدم تبعیض می بود. طبق اصل 94 متمم قانون اساسی مذکور هیچ قسم مالیاتی برقرار نمی شود مگر به حکم قانون .
برابر اصول 95 و 98 قانون یاد شده معافیتها و تخفیف های مالیاتی باید براساس قانون معین شده و طبق اصل 97 نیز، در مورد مالیات ، تفاوت و امتیازی بین افراد ملت نباید گذاشته شود. و اما مالیاتهای اسلامی ازقبیل خمس و زکات ، جزیه و غیره از ظهور اسلام بوجود آمد همچنان تا حال حاضر در میزان و نحوه وصول آن هیچگونه تغییراتی بوجود نیامده است.
به پیروی از قانون اساسی ، از بدو مشروطیت قوانین مالیاتی متعددی به تصویب مجالس وقت رسید که می توان گفت از جمله مهمترین و جامع ترین آنها قانون مالیاتهای مستقیم مصوب 16 فروردین 1335 و اصلاحیه بعدی آن در تیرماه 1337 و در زمان ریاست مجلس آقای رضا حکمت بوده و بعد از ان قانون مصوب 28 اسفند 1345 بود، این قانون با اصلاحاتی تا پایان حکومت پهلوی و پس از آن نیز با اصلاحاتی که حسب مورد به تصویب شورای انقلاب اسلامی و مجلس شورای اسلامی رسید، تا آخر سال 1367 اجرا می شود.
با برقراری نظام جمهوری اسلامی و ظهور ارزشهای جدید اجتماعی، فرهنگی و بویژه تقویت مبانی دینی و اخلاقی ، بازنگری قانون جدید در سوم اسفند ماه 1366 با همان عنوان قانون مالیاتهای مستقیم مورد تصویب مجلس شورای اسلامی قرار گرفت و از ابتدای سال 1368 به اجرا گذاشته شد. از آنجا که در اصل پنجاه و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز الزام وجود حکم قانونی برای مالیات و معافیت و تخفیف و بخشودگیهای مربوط به آن تصریح شده است ، در زمان حاضر هم هیچ مالیاتی جز به حکم قانون وضع و اعمال نمی گردد.
قانون مالیاتهای مستقیم مصوب 3 اسفند ماه 1366 از تاریخ اجرا به ضرورت زمان تغییراتی داشته ، که این تغییرات براساس دو گروه قوانین مصوبه بوجود آمده است . گروه نخست مشتمل بر اصلاحات و الحاقاتی است که مستقیما برخی مواد و تبصره های قانون اخیر را تغییر داده ، یا به آن افزوده شده است . فهرست آن عبارتست از :
» - 1قانون« اصلاح موادی از قانون مالیاتهای مستقیم که در تاریخ 1371/2/7 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
» - 2قانون الحاق یک بند به ماده 22 قانون اصلاح موادی از قانون مالیاتهای مستقیم مصوب « 1371/2/7 که در تاریخ 1374/9/12 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
» - 3قانون اصلاح ماده 84 قانون مالیاتهای مستقیم و اصلاحات بعدی آن « که در تاریخ 1375/12/19 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
» - 4قانون اصلاح ماده 70 اصلاحی قانون مالیات های مستقیم «که در تاریخ 76/9/26 به تصویب شورای اسلامی رسید.
» - 5قانون اصلاح موادی از قانون مالیاتهای مستقیم و تسری معافیت مالیاتی موضوع قانون الحاق یک بند به ماده 22 قانون مذکور به کادر عملیاتی و تخصصی شرکت هواپیمای خدمات ویژه « که در تاریخ 1376/11/26 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
» - 6قانون اصلاح ماده 221 قانون مالیات های مستقیم« که در تاریخ 1377/9/18 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید .
-7 بازنگری و اصلاح کلی قانون مالیاتهای مستقیم »مصوب اسفند ماه 1366 و اصلاحیه بعدی آن در سال « 1371که در مورخه 1380/11/27مجدداً با اصلاحات دیگری به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
گروه دوم قوانینی را شامل می شود که از سال 1367 به بعد به تصویب رسیده است و حاوی برخی احکام مالیاتی می باشد. اما این احکام به ترتیبی نیستند که مستقیما در متن قانون مالیاتهای مستقیم مصوب 1366/12/3 وارد شده ، یا به نحوی قابل ادغام در آن می باشد.
بلکه به موازات اجرای قانون اصلی باید مورد توجه مجریان قرار گیرند بنا به ضرورت آگاهی از مقررات مالیاتی مندرج در قوانین یاد شده ، تمام یا قسمتی از ان به ترتیب تاریخ تصویب به صورت یک مجموعه چاپ و جهت اجرا در اختیار ماموران مالیاتی قرار می گرفتند.
علاوه بر موارد فوق، فرامین حضرت امام - ره - و مقام معظم رهبری ، سایر بزرگان دینی مستقیم یا غیر مستقیم در تعیین و مطالبه مالیات و ترتیب اجرای قانون مالیات های مستقیم موثر بوده است . که به چندین مورد از آنها ذیلا اشاره می گردد.
-1 یک مسلمان در پرداخت مالیات قبل از این که به فکر چیز دیگری باشد به فکر رابطه خود با خدا و مسئولیت خویش است .
-2 یکی از وظایف حکومت اسلامی وضع مالیات است . مالیات یک تکلیفی است و ادای مالیات حقیقتا یک فریضه دینی است و به چشم یک واجب باید به آن نگاه کرد .
