بخشی از مقاله

چکیده

سالانه بخش زیادی از سرمایه های انسانی و مادی کشور، بر اثر حوادث ناشی از کار درکارگاه های عمرانی از بین می رود که این امرجدای از خسارات جانی جبران ناپذیر، هزینه های سنگین مادی نیز بر پروژه های عمرانی کشور تحمیل می کند. تاخیر در زمان بندی انجام پروژه ها، هدر رفت منابع پروژه ها در اثر وقوع حوادث و افزایش بودجه های پیش بینی شده، از مهم ترین پیامد های وقوع ریسک های اجرایی در مرحله ساخت می باشد. لذا مدیریت ریسک مناسب شامل شناسایی و پیش بینی این خطرات و به تبع آن برنامه ریزی جهت مواجهه با ریسک، می تواند راهگشای جلوگیری از بسیاری از حوادث کارگاهی باشد که در نتیجه آن، جان انسانها که ارزشمندترین سرمایه جبران ناپذیر می باشد، حفظ شده و همینطور رقم های قابل توجهی از سرمایه کشور مورد صرفه جویی قرار می گیرد.

در این تحقیق با بهره گیری از مفهوم مدیریت ریسک، پس از شناسایی ریسک های مهم کارگاهی، بر اساس مطالعات و تجربیات گذشته و سپس رتبه بندی آنها با کمک نرم افزار گمز به ارائه راهکارهای کاهش ریسک های اجرایی ، در مرحله ساخت، در کارگاههای عمرانی می پردازیم. راهکار بیان شده در این پژوهش، جهت کاهش ریسک های اجرایی، بهره برداری از تکنولوژی شناسایی امواج رادیویی - RFID - 1 در محل های شناسایی شده پرخطر یا همان نقاط حادثه خیز کارگاههای عمرانی، می باشد.

-1 مقدمه

امروزه مدیریت ریسک، بحرانی ترین قسمت در پروژه های عمرانی بوده و مدیریت نامناسب و پیش بینی ناکافی در این خصوص، عامل شکست اکثر پروژه ها است به طوری که به این مهم، مفصلا در قانون کار جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است و طبق مواد 85 و 91 این قانون وظیفه ی تجهیز کردن کارگران و کارگاه به عهده ی کارفرمایان گذاشته شده است 

اهمیت بررسی ریسک در پروژه های عمرانی از آن جهت می باشد که در بسیاری از تحقیقات ریسک ها را مربوط به خطرات شغلی، برای نیروی انسانی درگیر در پروژه های عمرانی، منظور نموده اند. از آنجاییکه طبق اعلام سازمان بین المللی کار، هزینه های حوادث بالغ بر %4 تولید ناخالص جهان را تشکیل می دهد و سالانه 60000 حادثه، در صنعت ساخت و ساز جهان، منجر به فوت می شود. %17 حوادث مرگبار در بخش های عمرانی یعنی کارگاه های ساخت و ساز اتفاق می افتد.

لازم به ذکر است که کشور ایران نیزاز این قاعده مثتثنی نبوده و طبق آمارِ ثبت شده، %30 حوادث، ناشی از کار می باشد که %16 از آن منجر به فوت در صنعت ساخت و ساز می شود.[2] طبق گزارش رسمی سازمان پزشکی قانونی، روزانه به طور متوسط بیش از پنج کارگر در سراسر ایران بر اثر حوادث ناشی از کار جان خود را از دست میدهند.[15] حوادث رخ داده در حوزه ساختمان در کشور ایران، طبق آمار پزشکی قانونی میانگین حدود 46 درصد است و نشان میدهد که کشورمان از لحاظ پیشگیری حوادث کار در مقایسه با سایر کشورهای دنیا دررده پایین ترین کشورهای دنیا قرار دارد.

بسیاری از کشورهای پیشرفته با رعایت اصول ایمنی در حوزه ساختمان این رقم را به زیر 10 درصد کاهش دادهاند، این در حالیست که در کشور ما بر خلاف کشورهای پیشرفته هر ساله آمار حوادث کار به ویژه در بخش ساختمانی، رو به افزایش است. بیتوجهی به افزایش حوادث درحین کار و عدم برنامه ریزی برای جلوگیری از بروز این حوادث در کشور سبب افزایش این حوادث شده است

به گزارش ایلنا، سازمان پزشکی قانونی در گزارشی که اسفندماه سال گذشته منتشر کرد از کشته شدن یک هزار و 517 کارگر در کشور بر اثر حوادث ناشی از کار در ده ماهه نخست سال گذشته خبر داد که این آمار در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن 14 درصد افزایش یافته است. هر چند مشاغل ساختمانی در نقاط دیگر جهان نیز با سهم 17 درصدی از مجموع حوادث شغلی، در زمره حادثهخیزترین مشاغل شناخته میشوند اما سهم کارگران ساختمانی ایران 29 درصد بیش از همکارانشان در سایر نقاط دنیاست. در سال گذشته 46 درصد از مجموع حوادث شغلی ایران در مشاغل ساختمانی رخ داده است که این آمار تنها یک نما از فاجعهای است که هر روز در کارگاههای ساختمانی اتفاق میافتند.

در نتیجه، علت اصلی حوادث را سوء مدیریت ریسک و نداشتن دیدگاه صحیح نسبت به HSE می دانند. لذا شناسایی ریسک های موجود در پروژه های ساخت و ساز جهت مدیریت صحیح ریسک ها و همینطور، یافتن رویکردها و راهکارهای اجرایی برای بهبود و به حداقل رساندن آنها ضروری می باشد. محققان زیادی، در زمینه مدیریت ریسک، با ارائه راهکارهای متفاوت، به بیان نظرات خود پرداخته اند.

دری و حمزه ای، در سال 1389، در مقاله ای تحت عنوان " تعیین استراتژی پاسخ به ریسک در مدیریت ریسک به وسیله تکنیک ANP1 "، پاسخ به ریسکهای پروژه پس از مرحله ارزیابی را مد نظر قرار داده و اذعان می نمایند که در مدیریت ریسک در مرحله پاسخگویی به ریسک یک مسئله تصمیم گیری وجود دارد که آن، انتخاب یک راهبرد از بین چند راهبرد پاسخ مناسب به یک ریسک می باشد. آنها به شناسایی ریسک های اصلی پروژه از طریق پرسش نامه، پرداخته و در پایان با استفاده از تکنیک ANP که به عنوان یکی از تکنیک های تصمیم گیری چند شاخصه 2 - MADM - است راهبرد برتر را انتخاب نمودند.

فولادگر و همکارانش، طی مقاله ای در سال 2012، به ارزیابی و اولویت بندی ریسک های پروژه های تونل پرداختند. به اذعان آنها، ریسک ها خصوصا در پروژه های زیر زمینی، در شرایط غیر منتظره، اتفاق می افتد لذا آنها با هدف مدیریت ریسکهای پروژه های ساخت، با توجه به منابع محدود هزینه و زمان، از روش TOPSIS3 برای اولویت بندی و حل مسائل تصمیم گیری چند معیاره بهره بردند. همچنین با توجه به شرایط نامطمئن در پروژه های تونل، از منطق فازی4، در محاسبات عدم قطعیت، برای ارزیابی ریسک، بهره بردند. در نهایت، با استفاده از یک مطالعه موردی، مدل جدید ارزیابی ریسک خود را ارائه نمودند .

فرشاد سلیمی طی تحقیقی در سال1396 به ارزیابی ، طبقه بندی و اولویت بندی حوادث پرداخت که با استفاده از مدیریت راهبردی، نهایتا به ارائه راهکار های کاهش حوادث انجامید. وی به کمک مدیریت استراتژیک و با بهره گیری از مدل فیلیپس، زمان ، هزینه و ریسک های حوادث ساختمانی را کاهش داده و کیفیت و ایمنی پروژه را افزایش داد. آنها با هدف کاهش حوادث، راهبردهای مدیریتی را به صورت مستقیم و مبتنی بر اهداف پروژه استخراج نموده و در ادامه، به کمک پارامترهای مدیریت استراتژیک و اولویت بندی حوادث، راهکارهایی در راستای کاهش آنها ارائه دادند. آنها مزیت مدل فیلیپس را در طرح بلوغ سازمانی و تناسب آن با استراتژی منابع مورد توجه، بیان کرده و استخراج راهبرد ها و استراتژی ها، به صورت مستقیم براساس اهداف پروژه را، از دیگر ویژگی های بارز این مدل برنامه ریزی استراتژیک، دانستند. در پایان به موضوع آموزش به عنوان مهم ترین عامل کاهش حوادث اشاره نموده و نیز سایر راهکارهای پیشگیرانه جهت کاهش حوادث بر اساس مدیریت استراتژیک و مدل فیلیپس را بیان نمودند

همانطور که اشاره شد، امروزه با بکارگیری برخی از تجهیزات نوین ، فناوری های نوین ساختمانی ، آموزش نیروی انسانی و مدیران و ... نیز می توان به صورت چشمگیری حوادث ساختمانی را کاهش داد . از جمله راهکارهای پیشگیرانه می توان به کنترل عوامل حفاظتی و بهداشتی، توقف کار در مواقع احساس خطر، آموزش های پیش ازخدمت و ضمن خدمت، بازرسی از ابزار و ماشین آلات خطرناک، بازرسی ها و کنترل های دوره، تست وسایل ایمنی فردی و اطمینان از استاندارد بودن آنها و استفاده از فناوری های نوین ساختمانی اشاره کرد . پژوهش های متعددی به ارزیابی ، طبقه بندی و اولویت بندی حوادث و ریسک پروژه ها پرداخته اند و بیان نموده اند که استفاده از مدیریت راهبردی منجر به ارائه راهکار های کاهش حوادث می شود. در این تحقیقات آمده است که، به کمک مدیریت استراتژیک می توان زمان ، هزینه و ریسک های حوادث ساختمانی را کاهش و کیفیت و ایمنی پروژه را افزایش داد.

هدف اصلی از ارائه این تحقیق، شناسایی ریسک های کلیدی و مهم در کارگاههای ساخت و ساز و اولویت بندی آنها است. رویکرد دوم این تحقیق ارائه راهکار پیشنهادی با استفاده از سامانه شناسایی امواج رادیویی در مناطق حادثه خیز کارگاه های ساخت و ساز با هدف کاهش ریسک های اجرایی می باشد. بدین منظور، ابتدا با انجام مطالعات کتابخانه ای، به شناسایی ریسک های کلیدی موجود در کارگاههای ساختمانی پرداخته ، سپس اولویت بندی میزان ریسک های شناسایی شده با استفاده ازپرسشنامه که حاصل نظرات خبرگان می باشد، و با مدلسازی و حل آن به کمک نرم افزار گمز، انجام گردیده و در پایان با بهره گیری از تکنولوژی سامانه هوشمند رادیویی، راهکاری در جهت کاهش مهم ترین ریسک اجرایی ارائه می گردد. نتایج کاربردی از انجام این تحقیق، از نظر علمی و عملی قابل استفاده برای مجریان، پیمانکاران طرح وساخت، در کلیه کارگاههای عمرانی خصوصی، دولتی و تعاونی خواهد بود.

-2 روش تحقیق

-1-2 شناسایی ریسک های مهم پروژه های ساخت و ساز:

-1-1-2ریسک از دیدگاه مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست: - HSE -

برای ریسک تعاریف متفاوتی از دیدگاههای مختلف ارائه شده است. که این تعاریف با توجه به گستردگی مفهوم ریسک و دامنه کاربرد آن بسیار متغیر می باشد به طور کلی نگرش به ریسک بیشتر جنبه منفی داردمثلاً. پری وهایس 2 در سال 1986 ریسک را اینگونه تعریف میکند " ریسک پیامدی از یک واقعه است که موجب خسارت مالی و فیزیکی و تاخیر در پروژه و ... میشود که ریشه در عدم قطعیت ها دارد".[6] در جای دیگر، ریسک میزان احتمال و شدت و در معرض تمام خطرات یک فعالیت است

در سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست نیز ریسک به عاملی اطلاق می شود که باعث ایجاد آسیب، صدمه، ضرر و زیان3 شود و مدیریت ریسک4 در واقع نوعی پیشگیری زیان 5 است. بطور کلی سه نوع صدمه و آسیبهای انسانی6، آسیبهای مکانیکی 7 و آسیبهای زیست محیطی 8 برای ریسک بیان شده که همه این موارد منجر به ایجاد آسیبهای مالی9 می گردند.[9] بنابراین، ریسک جزء ذاتی تمام پروژه ها است و امکان حذف کامل آن وجود ندارد. اگرچه می توان برای کاهش تأثیر ریسک در دستیابی به اهداف پروژه، آن را به طور مؤثری مدیریت کرد، اما احتمال رخداد آن وجود دارد؛ بنابراین، شناسایی، تجزیه و تحلیل و اولویت بندی ریسک، می تواند نقش بسزایی درمدیریت ریسک و نهایتا موفقیت پروژه داشته باشد.

-2-1-2 شناسایی ریسک های مهم مرحله ساخت در کارگاههای عمرانی:

شناسایی ریسک تضمین کننده مستندسازی ریسک های اثرگذار بر پروژه است شناسایی ریسک یک فرآیند تکرارپذیر بوده که توسط تیم پروژه با تیم مدیریت ریسک انجام می شود و تکرارهای بعدی قابل انجام، توسط کل تیم پروژه و ذی نفعان اصلی می باشد و همینطور تکرار نهایی با هدف یک تحلیل بدون پیش داوری می تواند توسط افرادی که در پروژه درگیر نیستند نیز انجام شود. تعدادی از ابزارها و تکنیک های مورد استفاده در شناسایی ریسک ها شامل استفاده از ساختار شکست ریسک ها، استفاده از نمودار علت و معلولی10 یا استخوان ماهی، استفاده از چک لیست ها، استفاده از قضاوت کارشناسی ، استفاده از اطلاعات گذشته و الگوبرداری از پروژه های مشابه، تحلیل - SWOT - 11 استفاده از روش کتابخانه ای ، روش های ایده پردازی گروهی - طوفان فکری12، تکنیک دلفی13، تکنیک گروهی مستقل ومصاحبه و ... - می باشد

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید