بخشی از مقاله
چكيده
در چرخه عمر پروژههاي عمراني به دليل منحصر به فرد بودن، ريسكهاي گوناگوني وجود دارد. مديريت ريسك به عنوان يكي از مهمترين فرآيندها جهت دستيابي به اهداف پروژه از جمله زمان، هزينه، كيفيت و محدوده شناخته شده است. هدف اين پژوهش ارزيابي ريسكهاي مؤثر بر پروژههاي عمراني شهرداري شيراز ميباشد. در اين مطالعه ابتدا بر اساس پيشينه پژوهش و مستندات موجود در شهرداري شيراز، ٤٩ ريسك مربوط به پروژههاي عمراني شناسايي و در نه گروه شامل نيروي كار، مواد و مصالح، تجهيزات، پيمانكار، مشاور، كارفرما، آب و هوا، قراردادي و محيطي دستهبندي شدند. با توزيع پرسشنامه، احتمال وقوع و شدت تأثير ريسكها بر اهداف ارزيابي و ارزش هر ريسك محاسبه گرديد.
سپس با توجه به ماتريس احتمال و اثر، مهمترين ريسكها شناسايي شدند و از طريق مصاحبه با خبرگان، هشت ريسك بحراني انتخاب شد. ريسكها با روش فرآيند تحليل سلسله مراتبي و نرم افزار Expert Choice، وزن دهي و اولويتبندي شدند، نتايج نشان ميدهد ضعف برنامه ريزي و برنامه زمانبندي ارائه شده از سوي پيمانكار، تأخير در فعاليت پيش نياز و رو به رو شدن با مشكلات مالي به دليل ناتواني پيمانكار، مهمترين ريسكها در پروژههاي عمراني شهرداري شيراز ميباشند. در نهايت با توجه به اولويت ريسكها و محدوديتهاي موجود در پروژهها، برنامه پاسخ به ريسكها ارائه گرديد.
١. مقدمه
صنعت ساخت و ساز يكي از پوياترين و چالش برانگيزترين صنايع ميباشد. تعداد پروژههاي عمراني كه در زمان مقرر به پايان نرسيده اند، بسيار زياد است. مديريت ريسك در پروژههاي عمراني به عنوان يكي از مهمترين فرآيندها براي دستيابي به اهداف پروژه از جمله زمان، هزينه و كيفيت شناخته شده است ]١.[ به دليل پيشرفتهاي اقتصادي، تقاضا براي پروژههاي زير بنايي افزايش يافته است كه اين پروژهها شامل پيچيدگيهاي فراواني از مرحله آغاز تا پايان ميباشند و به همين دليل معمولاً در مقايسه با ساير صنايع پر ريسكتر هستند. ريسكها بر اهداف پروژهها تأثير ميگذارند و ميتوانند منجر به كمبود زمان، بودجه، خسارات مالي، محيطي و گاهي خسارات جاني شوند.
بنابراين به منظور افزايش بهرهوري در پروژههاي عمراني ميتوان روش مديريت ريسك در پروژهها را به كار برد ]٢.[ عدم موفقيت در شناسايي ريسكها ميتواند منجر به شكست در فرآيند مديريت ريسك شود. اين فرآيند به مديران پروژه كمك ميكند تا بتوانند ريسكها و اثرات آن-ها را شناسايي و اطلاعات لازم را براي تصميمگيري فراهم كنند ]١.[ شهرداريها به عنوان مهمترين سازمان ارائه دهنده خدمات شهري، وظيفه تأمين زيرساختها را به عهده دارند. به دليل افزايش جمعيت و رشد شهرها، سرمايه گذاري در پروژههاي عمراني ضروري است ]٣.[
شيراز يكي از كلان شهرهاي بزرگ ايران است كه با توجه به مهاجر پذير بودن و رشد جمعيت، نياز به توسعه زير ساختها دارد. اين پژوهش به ايجاد آگاهي براي پيادهسازي مديريت ريسك پروژه در پروژههاي عمراني شهر شيراز كمك خواهد كرد و نتايج آن ميتواند ارزش زيادي براي شهرداري شيراز داشته باشد. بنابراين پژوهش حاضر به دنبال پاسخگويي به سؤالات زير ميباشد. سؤال اصلي: ريسكهاي مؤثر بر پروژههاي عمراني شهرداري شيرازكدامند؟ سؤالات فرعي:
١. دستهبندي ريسكها چگونه است؟
٢.احتمال وقوع و ميزان شدت تأثير هر يك از ريسكها چگونه است؟
٣. اولويتبندي ريسكهاي مؤثر بر پروژههاي عمراني چگونه است؟
٤.شهرداري شيراز چه اقداماتي را براي كاهش اثرات ريسكها در پروژههاي عمراني ميتواند به كار گيرد؟
٥.اگر ريسكها به درستي سازماندهي شوند چه مزيت هايي در بردارد؟
مهمترين هدف اين مطالعه، شناسايي و ارزيابي ريسكهاي اثر گذار در پروژههاي عمراني شهرداري شيراز براساس احتمال وقوع و شدت تأثير و هم چنين شناسايي استراتژيهاي لازم جهت كاهش اثرات ريسكها ميباشد.
٢. مباني نظري و پيشينه پژوهش
٢-١- تعريف ريسك:
ريسك پروژه را ميتوان به عنوان يك رويداد غير قطعي كه منجر به عدم دستيابي به حداقل يك هدف پروژه ميشود تعريف كرد ]٤. [ ريسك در صورتي كه رخ دهد ميتواند تأثيرمثبت يا منفي بر اهداف پروژه داشته باشد. عاملهاي ريسك ميتوانند به دستههاي مختلفي تقسيم شوند و ممكن است همپوشاني داشته باشند، زيرا منشأ يك ريسك ميتواند منجر به ايجاد ريسكهاي ديگر شود، بنابراين تشخيص عاملهاي ريسك ميتواند دشوار باشد، اما براي موفقيت پروژه ضروري است.
٢- ٢- فرآيند مديريت ريسك پروژه:
مطابق راهنماي ١PMBOK، مديريت ريسك پروژه شامل فرآيندهاي هدايت برنامهريزي مديريت ريسك، شناسايي، تحليل، برنامه ريزي پاسخ، پياده سازي برنامههاي پاسخ به ريسك و نظارت بر ريسكها در يك پروژه ميباشد. اهداف مديريت ريسك پروژه افزايش احتمال و اثر وقايع مثبت و كاهش احتمال و اثر وقايع منفي در پروژه است. شكل١ فرآيند مديريت ريسك را نشان ميدهد.
١. برنامه ريزي مديريت ريسك
٢. شناسايي ريسك
٣. انجام تحليل كيفي ريسك
٤. انجام تحليل كمي ريسك
٥. برنامه ريزي پاسخ هاي ريسك
٦. پياده سازي برنامه هاي پاسخ به ريسك
٧. نظارت بر ريسك
٢- ٣- مطالعات داخلي:
الفت و همكارانش - ١٣٨٩ - در مقاله اي از استاندارد PMBOK براي شناسايي ريسكها در پروژههاي ساخت تقاطع غيرهمسطح در استان بوشهر استفاده كردند و ريسكها را در چهار طبقه " فني- كيفي- عملكردي"،"ريسكهاي مديريتي"، "ريسكهاي دروني" و "ريسكهاي بيروني" دسته بندي كردند و با استفاده از روشهاي ٢AHP و ٣TOPSIS فازي اولويت بندي نمودند. بخشيان و همكارانش - ١٣٩٣ - در پژوهشي به بررسي ريسكهاي پروژههاي تعاوني مسكن با استفاده از مدل تصميم-گيري چند معياره پرداختند و از استاندارد مديريت پروژه - PMBOK - جهت مديريت ريسك استفاده كردند. در نهايت به اين نتيجه رسيدند كه اغلب ريسكهاي شناسايي شده به علت عدم وجود سيستم و مكانيزمهاي حرفه اي جهت مديريت تعاونيهاي مسكن ميباشد.
