بخشی از مقاله
چکیده
احداث حوضچههای پرورشماهی، عموما نیازمند سرمایهگذاریهای کلان و ریسک بالایی است. این ریسک ناشی از تصمیمات غلط در مرحله طراحی و همچنین عدموجود منابع مناسب مورد نیاز برای پرورش آبزیان در منطقه موردنظر میباشد. بدینمنظور، این مقاله با هدف ارزیابی عوامل موثر بر تصمیمگیری درخصوص انتخاب محل مناسب برای احداث حوضچه پرورشماهی در کشور ایران، تدوینشدهاست.
در این راستا، در ابتدا شاخصها از بستر ادبیات و مقالات احصاء شده و با کمک خبرگان حوزه شیلات، نهایی و بومیسازی شدهاست. درنهایت با استفاده از روش تصمیمگیریچندشاخصه SWARA، اولویت و وزن هریکاز معیارها مشخصشدهاست. نتایج حاکی از آن است که مهمترین عوامل دراین تصمیمگیری، معیارهای زیرساختی هستند. مهمترین عامل، وجود منبع آب مناسب و پسازآن، مناسببودن این منبع برای پرورشماهی است. وجود منبع انرژی برق و مشخصههای مربوط به آب، در اولویتهای بعدی قراردارند. نوآوری این مقاله، استفاده از رویکرد تصمیمگیریچندشاخصه برای ارزیابی عوامل موثر در انتخاب محل مناسب احداث حوضچهها است.
-1 مقدمه
دریا و حوزههای وابسته به دریا، دارای اهمیت بسیاری در حوزه اقتصاد میباشد. صنعت آبزیپروری با رشد 10 درصدی در سالهای اخیر همراه بوده است، این در حالی است که نرخ رشد در سایر بخشهای مرتبط با صنایع غذایی، رشدی در حدودی 2 الی 3 درصد داشتهاند27]،.[20 عدم اطمینان یکی از مسائل پیش رو در بسیاری از صنایع است. صنعت آبزیپروری نیز از این چالش مستثنی نمیباشد.
احداث حوضچههای پرورش ماهی در مناطق نامناسب از نظر محیطی، جغرافیایی، زیرساختی و یا غیراقتصادی، موجب شده تا پروژههای مختلفی با شکست روبهرو شوند17]،11،.[4 پرورش آبزیان و پرداختن به این موضوع، دارای اهمیت بسیاری است. این آبزیان مشتمل بر انواع صدف، حلزون و بسیاری از گونههای مختلف هستند که مصارف متنوعی از جمله غذایی، دارویی و بهداشتی دارند29]،18،.[10 بدین منظور نیاز است تا تصمیمگیری دقیق و موشکافانهای در پرورش چندجانبه و متنوع این آبزیان، صورت گیرد.[28]
این نیاز احساس میشود که تصمیمگیری در خصوص محل احداث مزارع پرورش آبزیان، نیاز به تامل بیشتری دارد تا از هدررفت منابع، آلایندگی و صرف هزینه بیشتر، جلوگیری شود.[36] تصمیمگیری در خصوص انتخاب محل مناسب برای احداث حوضچه پرورش ماهی، نیازمند در نظر گرفتن عوامل و ابعاد بسیار مختلف و گستردهای میباشد. این موضوع باعث شده تا این انتخاب، تصمیمی دشوار به شمار آید.[25]
با توجه به اهمیت و میزان پیچیدگی تصمیمگیری در خصوص انتخاب محل مناسب برای احداث حوضچهها و مزارع پرورش آبزیان، تعارضاتی در این تصمیمات به وجود میآید15]،.[7 بدین منظور میتوان از روشهای کمی و کیفی بسیاری بهره برد. از این میان میتوان به نرمافزارهای مبتنی بر نقشههای ماهوارهای و حسگرها و ابزارهای جغرافیایی، اشاره نمود32]،24،.[5 یکی از پرکاربردترین ابزارها در این حوزه، نرمافزار GIS میباشد که کمک شایانی در خصوص احداث محل مناسب میکند26]،19،6،.[1
با توجه به بررسیها صورت گرفته در ادبیات و مشکلات مختلف بیان شده در تصمیمگیری در خصوص احداث مزارع و حوضچههای پرورش آبزیان، این مقاله با هدف شناسایی و ارزیابی عوامل موثر بر احداث حوضچه پرورش ماهی، تدوین شده است. با توجه به چندشاخصه بودن و وجود ابعاد مختلف در تصمیمگیری برای احداث این حوضچهها، در این مقاله از روش تصمیمگیری چندشاخصه استفاده شده است.
این مقاله در گام نخست، با بررسی پیشینه و ادبیات به احصای شاخصها و عوامل تاثیرگذار بر روی انتخاب محل مناسب برای احداث حوضچه پرورش ماهی پرداخته است. پس از اتمام این مرحله، با خبرگان مصاحبه شده و شاخصها نهایی شده است. در گام سوم، با استفاده از روشهای تصمیمگیری چندشاخصه و با استفاده از نظرات خبرگان، شاخصها ارزیابی شده و در نهایت، میزان اهمیت و اولویت هر یک از این شاخصها به دست آمده است.
در بخش نخست، پیشینه تحقیق بررسی شده و تمامی مقالات این حوزه به منظور استخراج شاخصها و عوامل موثر بر انتخاب محل مناسب برای احداث حوضچه پرورش ماهی، بیان شده است. در بخش بعد، روششناسی مورد استفاده در این مقاله بیان شده و ابزارهای استفاده شده در فرآیند تحقیق مشخص شده است و در نهایت جدول معیارهای نهایی مقاله، نمایش داده شده است. در بخش تجزیه و تحلیل نتایج، روش تصمیمگیری چندشاخصه معرفی شده و سپس با استفاده از تجمیع نظرات خبرگان حوزه شیلات، عوامل تاثیرگذار و اهمیت و اولویت آنها مشخص شده است. در بخش انتهایی مقاله، نتایج و یافتهها عنوان شده و پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی، بیان شده است.
-2 پیشینه تحقیق
در این بخش سعی بر آن است تا با بررسی پیشینه تحقیق و مطالعات انجام شده در این حوزه، عوامل موثر بر احداث حوضچههای پرورش ماهی و آبزیان استخراج گردد. با توجه به اینکه تاکنون مطالعات کمی در خصوص تصمیمگیری با استفاده از رویکردهای تصمیمگیری چندشاخصه تدوین شده است، مطالعات مشابه با فرآیند پژوهش حاضر نیز بیان شده است. هدف اصلی این بخش، درک و کشف شکاف مطالعاتی موجود در میان تحقیقات انجام شده تاکنون و روشهای استفاده شده در این حوزه میباشد.
بویتاگو و همکاران - - 2005، به منظور انتخاب محل مناسب برای احداث مزرعه شیلاتی، از فاکتورهایی از قبیل ویژگیهای محیطی همچون دما، شوری، سختی و مواردی از قبیل، ویژگیهای زیرساختی محیط خارجی، قابلیتهای لجستیک و ویژگیهای اقتصادی-اجتماعی، استفاده نمودهاند.[3] حسین و همکاران - - 2007، به منظور انتخاب محل مناسب برای احداث حوضچههای آبزیپروری در بنگلادش از 18 معیار استفاده نموده است. این معیارها مشتمل بر منبع آب، دمای آب، شوری آب، ph آب، شفافیت آب، ph خاک، شوری خاک، فاصله تا جاده اصلی، فاصله تا بازار و غیره میباشند.[16]
رادیارتا و همکاران - - 2008، با استفاده از سیستم اطلاعاتی جغرافیایی چندشاخصه، به انتخاب محل مناسب برای احداث مزرعه آبزیپروری با استفاده از دو دسته معیار محیطزیستی و معیارهای زیرساختی در ژاپن، استفاده نمودهاند.[31] هالیده و همکاران - - 2009، یک سیستم پشتیبانی تصمیم برای احداث قفسهای آبزیپروری ارائه نمودهاند. در این سیستم، 4 معیار اصلی و 12 زیرمعیار به منظور تصمیمگیری مطرح میشود که ابعاد مختلفی از جمله عوامل زیستمحیطی و زیرساختی را در بر میگیرد.[12]
لرمونتو و همکاران - - 2009، با بررسی فاکتورهای موثر در انتخاب منبع آب مناسب در میان رودخانههای کشور بزریل، از روش فازی بهرهگرفتهاند. فاکتورهای مورد نظر این مقاله، شامل دمای آب، ph آب، اکسیژن محلول و غیره میباشند.[23] حسین و داس - - 2010، به ارزیابی محل مناسب برای احداث مزارع آبزیپروری با استفاده از رویکرد تصمیمگیری چندشاخصه پرداختهاند.
سه دسته معیار شامل کیفیت آب، کیفیت خاک و تجهیزات زیرساختی و 21 زیر معیار، در این مقاله استفاده شده است.[15] همتیار و همکاران - - 2011، با ترکیب رویکرد سیستم اطلاعاتی جغرافیایی چندشاخصه، به نصمیمگیری در خصوص انتخاب محل مناسب برای احداث استخر پرورش ماهی قزلآلای رنگینکمان پرداختهاند.[14] داپوئتو و همکاران - - 2015، به ارزیابی و انتخاب محل مناسب مزارع پرورش ماهی در فراساحل ایتالیا، با استفاده از رویکرد سیستم اطلاعاتی جغرافیایی چندشاخصه پرداختهاند.
در این مقاله، 4 گروه معیار و 16 زیرمعیار بدین منظور، در نظر گرفته شده است که با عناوین معیارهای زیستمحیطی، معیارهای اجتماعی-اقتصادی، معیارهای مربوط به منابع آب و محدودیتهای محیطی، دستهبندی شدهاند.[8] پرز و همکاران - - 2003، با توجه به منابع مورد نیاز برای احداث استخر پرورش ماهی در جزایر قناری، از روش تجزیه و تحلیل نرمافزار GIS استفاده نموده است.
آنها بدین منظور از فاکتورهای مختص منبع آب مناسب استفاده نمودهاند که مشتمل ب دمای آب، میزان شفافیت آب، نزدیکی به شبکه فاضلاب و عمق آب، میباشد.[30] سلام و همکاران - - 2003، به منظور مقایسه فرصتهای احداث پرورش خرچنگ و میگو در این مقاله، به مواردی همچون درجه حرارت، ویژگیهای مختص بازار مصرف و عوامل محیطی، اشاره شده است.[24] گیاپ و همکاران - - 2005، به منظور ارزیابی مزارع پرورش میگو، از نقشههای GIS استفاده نمودهاند. عواملی که در این مقاله به آنها اشاره شده است، عموما از جنس محیطی و ویژگیهای مختص آب مصرفی برای استخرها، همچون دمای آب، ph، شوری آب و مواردی از این قبیل است.[11]
کارسیک و همکاران - - 2005، به انتخاب محل مناسب برای آبزیپروری در هند پرداختهاند. ابعادی که در این مقاله برای تصمیمگیری در نظر گرفته شده، مشتمل بر پارامترهای مهندسی، کیفیت خاک، کیفیت آب، منطقه جغرافیایی، زیرساختهای مورد نظر و مواردی از این قبیل است.[19] سلام و همکاران - - 2005، به منظور انتخاب محل مناسب برای تولید ابعادی نظیر ارتباطات، کیفیت خاک، منبع آب، بازار، خدمات پشتیبانی و محدودیتها را در نظر گرفتهاند.[33] هو و همکاران - - 2009، برخی از پارامترهای منابع آبی را بیان نمودهاند. از این میان میتوان به دمای آب، شوری آب، ph آب، اکسیژن محلول، نیترات و غیره اشاره نمود.[37]
با توجه به بررسیهای صورت گرفته در ادبیات و مقالات تالیف شده در این حوزه، میتوان بیان نمود که تاکنون مطالعه کاملی در خصوص استفاده از روشهای تصمیمگیری چندشاخصه جدید در راستای انتخاب محل مناسب برای احداث حوضچهها و مزارع پرورش ماهی صورت نپذیرفته است. بدین منظور، این مقاله با هدف ارزیابی عوامل تاثیرگذار بر انتخاب محل مناسب برای احداث مزرعه پرورش ماهی، با استفاده از رویکردهای جدید تصیمیمگیری چندشاخصه، تدوین شده است. تاکید این مقاله، بر استفاده از روشهای تصمیمگیری چندشاخصه به تنهایی و تمرکز بر ابعاد مختلف تصمیمگیری در این خصوص میباشد.
-3 روش تحقیق
این پژوهش با هدف ارزیابی عوامل تاثیرگذار بر انتخاب محل مناسب برای احداث حوضچه پرورش ماهی با استفاده از رویکردهای تصمیمگیری چندشاخصه تدوین شده است. مراحل انجام این پژوهش از مرور ادبیات آغاز شده و با انجام مصاحبه با خبرگان به غنای ادبیاتی رسیده است. در نهایت با استفاده از روش swara، شاخصهای احصا شده از ادبیات و خبرگان، وزندهی و اولویتبندی شده است. در این بخش به طور کامل به تشریح این مراحل پرداخته شده است. شکل 1 نشاندهنده فلوچارت تدوین این مقاله میباشد.
همانگونه که در شکل 1 قابل مشاهده است، در گام اول، شاخصها و عوامل تاثیرگذار بر روی انتخاب محل مناسب برای احداث حوضچه پرورش ماهی از بستر ادبیات و مقالات و همچنین از طریق مصاحبه با خبرگان، استخراج شده است. پس از تهیه جدول اولیه شاخصها، با چند نفر از خبرگان حوزه شیلات مصاحبه شده و شاخصهای اولیه مورد جرح و تعدیل قرار گرفتهاند.
در نهایت شاخصهای نهایی و بومیسازی شده به منظور انتخاب محل مناسب برای احداث حوضچه پرورش ماهی در کشور ایران، تهیه و تدوین شده است. پس از نهایی شدن شاخصها، با استفاده از روش تصمیمگیری چندشاخصه SWARA و با استفاده از نظر متخصصان امر، به وزندهی و اولویتبندی شاخصها، پرداخته شده است. در نهایت مهمترین و اولویتدارترین شاخصها مشخص شده است.
