بخشی از مقاله
چکیده: راهسازی عملیات آمادهسازی جادهای بر روی زمین با عرضی مشخص است به طوری که روندگان یا وسایط نقلیه بتوانند با گذر از آن، از نقطهای به نقطه دیگر برسند. عملیات اصلی راهسازی عبارتاند از ساخت اساس، زیراساس و روسازی، جدولکاری و نصب علائم راهنمایی و رانندگی هم در ساخت بسیاری از راهها اجرا میشود. از جمله تخصصهای مهم یک مهندس عمران، شناخت طرح و محاسبه زیرسازی و روسازی راهها و مدیریت این فرآیند می باشد. حمل و نقل قدمتی به بلندای تاریخ و تمدن بشر دارد. امروزه تأخیر در اجرا و تحویل به موقع پروژهها یکی از چالشهای اساسی حوزه راه سازی است.
تأخیر موجب ایجاد هزینههای زیادی برای کارفرمایان و یا پیمانکاران، دولت و جامعه میشود. بر همین اساس شناخت دلایل و علل تأخیرات، میزان تأثیر آن ها در افزایش زمان، هزینه پروژه و سهم هر یک از ارکان پروژه در ایجاد تأخیرات از اجزای مهم آنالیز تأخیرات محسوب میشود که در قالب پژوهش تجزیه و تحلیل علل تأخیرات ارائه میشود.
با توجه به تعداد زیاد پروژههای فعال در کشور، شناسایی عوامل تأخیر و کنترل و پیشگیری آنان جهت جلوگیری یا کاهش تأخیرات و هدایت منابع و امکانات موجود به سمت استفاده بهینه و افزایش کارایی مفید و حائز اهمیت می باشد. این پژوهش با هدف بررسی و شناخت علل تاخیر در پروژه های راه سازی استان آذربایجان شرقی جهت ارائه راهکارهای لازم به منظور کاهش زمان تاخیر به روش توصیفی پیمایشی اجرا می گردد، جامعه آماری آن کلیه کارشناسان و مدیران راه سازی استان می باشدکه با استفاده از فرمول کوکران به تعداد 110 نفر به روش تصادفی طبقه ای انتخاب و پرسشنامه ای که با استفاده از مطالعات اکتشافی تهیه و پایایی و روایی آن محاسبه شده بود، توزیع گردید.
برای تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از داده های جمع آوری شده از تفکیک تحلیل عاملی تائیدی از نرم افزار لیزرل استفاده شده است. نتایج حاصل، حکایت از تاثیر عوامل به ترتیب زیر می باشد: نتایج حاصل از خروجی نرم افزار لیزرل و اولویت بندی عوامل با استفاده از آزمون فریدمن حکایت از تاثیر عوامل تاخیر به ترتیب زیر می باشد: معارضین ملکی، کمبود منابع و امکانات و شرایط جوی، نوع و نحوه عملکرد مشاورین، وجود قوانین و مقررات دست و پگیر و عدم شفافیت آن هاو نهایتاً تاخیر در پرداخت تعهد مالی از سوی کارفرمایان در اولویت های بعدی بودند. بر همین اساس پیشنهاداتی برای کاهش زمان تاخیر پروژه ها ارائه گردید.
-1مقدمه
در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، بحث طولانی شدن زمان اجرای پروژهها از سال 1349 در جلسات شورای اقتصاد مطرح بوده و تا این زمان ادامه یافته است. لیکن با این وجود تاکنون به ارائه و تدوین راه حلی که قانونمند نیز شده باشد منتهی نشده است. سازمان برنامه و بودجه طی گزارشی که در سال 1351 منتشر شده است ، علل تاخیر را در چهار دسته به شرح ذیل طبقه بندی نموده است[1: ]
- ضعف مدیران پروژه: تخصص، تعهد و مدیریت سالم از ویژگیهای مدیران پروژه موفق میباشد. مدیریت ضعیف پروژه، پیمانکار را بازوی اجرایی خود نمیداند بلکه به او به صورت مدعیای نگاه میکند که مستحق بسیاری از حقکشیها است. این مدیران به تعویق انداختن صورت وضعیتها و در پیچ و خم قراردادن مطالبات پیمانکار را جزیی از تواناییهای مدیریتی خود فرض میکنند. آنان موجب میشوند تا پروژهای که باید ظرف مدت معینی به پایان برسد دیرتر و پرهزینهتر به اتمام برسد.
- رفع به موقع معارضین - ملکی ، تاسیساتی،ترافیکی وفضای سبز - : اکثر پروژههای راه سازی نیازمند تغییر مسیر تاسیسات زیر زمینی و هوایی مانند: لوله آب، گاز، کابل برق، فیبر نوری، ... میباشد. از دیگر معضلات پروژههای راه سازی، عبور این پروژهها از داخل باغها و فضای سبز میباشد. عدم داشتن مجوز قطع درختان، امکان جابجایی درختان در فصل مناسب - سرما - و به خطر افتادن محیط زیست، مشکلات مربوطه به معارضین فضای سبز است.
- طرز نگرش غلط کارفرمایان از پیمانکاران : در حال حاضر تفکر غالب بر دستگاههای اجرایی این است که پیمانکاران خطاکارند مگر اینکه عکس این مسئله ثابت شود.[2] اینگونه نگرش تأثیری جز افزایش تنش بین کارفرمایان و پیمانکاران نداشته و در سطح کلان سبب کاهش راندمان و تاخیر در اجرای پروژههای عمرانی میگردد.
-حاکمیت روابط به جای ضوابط در نظام برگزاری مناقصات: رعایت اصول و ضوابط تشریفات عقد قرارداد و نمایش پیگیریهای منطبق با روند معمول، برای تضمین دسترسی انحصاری و مستمر پیمانکاران به قراردادهای پردرآمد پیمانی از اهمیت ویژهای برخوردار است.[3] [4],اطلاع به موقع از کم و کیف شرایط واقعی و اجرایی پروژه، رفتار رقابتی و پیشنهادات احتمالی سایر پیمانکاران و روابط مستخدمین مراکز دولتی با سایر پیمانکاران، از نقاط قوت و زمینه اثرگذاری در امور پیمانی محسوب میگردد.[5]
از طرفی ترک تشریفات یا رانت قانونی به مدیران و دستگاهها به طور عام میتواند به تصاحب سهل الوصول پروژهای بدون دغدغه و تخلف توسط پیمانکاران ذی نفوذ گردد.[6] از آنجا که در سیستم سه عاملی، پیمانکار سازنده بر مبنای پایینترین قیمت انتخاب میشود، لذا پیمانکاران گاه به عمد و یا به سهو با ارائه قیمت پایینتر از حد معقول در مناقصه رتبه اول را کسب می کنند.[7]
لذا پس از آغاز به کار عملیات اجرایی پیمانکار برای جبران این نقیصه مجبور به استفاده از اهرم ادعا و یا سادهترین راه که همانا پایین آوردن کیفیت است، میشود.[8] نظارت بر پیمانکار به عنوان یک رویکرد سیستماتیک و خلاقانه برای افزایش بازدهی سرمایهگذاری میتواند به صورت گسترده و موثر در برنامهریزی، طراحی و مدیریت پروژههای راه سازی استان آذربایجان شرقی دخیل باشد. لذا این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش اساسی می باشد که علل تاخیر در پروژه های عمرانی کدامند و اولیت آن ها به چه ترتیب می باشد.
.2 اهمیت و ضرورت تحقیق
طولانی شدن پروژههای عمرانی یکی از مهمترین ضعفهای سیستماتیک موجود در صنعت عمران و آبادانی کلیه کشورهای جهان است، زیرا علاوه بر صرف منابع مالی بیشتر به دلایلی هم چون ایجاد تورم و افزایش قیمتها، عدم امکان بهره برداری از پروژهها را در زمان مقرر به همراه دارد، که با در نظر گرفتن این مسائل به نظر میرسد که شروع یک پروژه بدون پایدار بودن آن و البته بدون وجود مدیریتی کارآمد، اقتصادی و توجیهپذیر نیست.[10], [9]
امروزه بخش عمده سرمایه هر کشور، به خصوص کشورهای در حال توسعه به پروژههای عمرانی و زیربنایی آن اختصاص دارد و یکی از عوامل رشد و توسعه اقتصادی هر جامعه موفقیت در اجرای پروژههای عمرانی آن محسوب میگردد. عمدهترین معضلی که اغلب پروژههای بزرگ با آن مواجه هستند، تاخیر فازهای مختلف و در نهایت اتمام کار پروژه میباشد.[ 11]اگر بهره برداری از پروژهها با تاخیر مواجه شوند، ضمن اتلاف سرمایههای ملی، برخی از آن ها توجیه فنی و اقتصادی خود را از دست خواهند داد.
عوامل تاخیر دهنده و تطویل پروژههای عمرانی در سطوح ملی و استانی کم و بیش شبیه هم بوده و صرفاً در مقدار و یا رتبه آن تفاوت های جزئی مشاهده میشود. با توجه به اهمیت این موضوع و جهت پیشگیری از تجربیات ناموفق پروژههای انجام شده قبلی، در این قسمت سعی میگردد تا نسبت به شناخت عوامل ایجاد تاخیر و هزینههای مازاد در پروژههای عمرانی بپردازیم و در این راستا از آنجایی که متولی احداث پروژههای ساختمانی بخش های دولتی، وزارت راه و شهرسازی میباشد.
.3ابزار و روش اجرای تحقیق
این تحقیق به روش توصیفی انجام یافته است، ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته می باشد که مرکب از دو دسته سئوالات بوده است که دسته اول به ویژگی های زندگینامه ای پاسخگویان پرداخته بود. دسته دوم سئوالات شامل عواملی بوده است که با مطالعه کتب، متون و مقالات مربوط، عوامل موثر در تاخیر پروژه ها را احصاء نموده و در قالب 32 سئوال در اختیار پاسخگویان قرار داده شده. پس از جمع آوری پاسخ ها در 4 مرحله از جمله انجام آزمون KOM و بارتلت و اطمینان از کفایت نمونه ها در دو مرحله چرخش وایمکس را انجام و عامل های با بار عاملی ضعیف حذف و عوامل باقی مانده با استفاده از آزمون فریدمن رتبه بندی گردیده است.
.4نتایج حاصل از یافته های پژوهش
. از نظر پاسخگویان به پرسشنامهها تامین منابع و تخصیص به موقع اعتبار در تاخیر اجرای پروژهها به عنوان مهمترین عامل طولانی شدن پروژههای عمرانی شناخته شده است. این مطلب مبین این امر است که تامین و تخصیص به موقع اعتبار مطابق با برنامه زمانبندی اجرای پروژهها نبوده و لذا بیشترین سهم را به خودش اختصاص داده است.
. از نظر پاسخگویان به پرسشنامهها کمبود مصالح و نوسانات قیمت آن در بازار، دومین عامل مهم در طولانی شدن پروژههای عمرانی معرفی شده است. این مهم لزوم اهمیت تامین مصالح مورد نیاز پروژهها را در محدوده استان بیان میکند.
. از نظر پاسخگویان به پرسشنامهها امکان یابی و مکانیابی در تاخیر اجرای پروژهها مورد توجه است.
. از نظر پاسخگویان به پرسشنامهها میزان عملکرد مشاوران و پیمانکاران در تاخیر اجرای پروژهها مورد توجه است.
. از نظر پاسخگویان به پرسشنامهها شرایط جوی و عوامل محیطی در تاخیر اجرای پروژهها مورد توجه است.
. از نظر پاسخگویان به پرسشنامهها تملک اراضی و معارض داشتن زمین پروژه در تاخیر اجرای پروژهها مورد توجه است.
. از نظر پاسخگویان به پرسشنامهها شفافیت بخشنامه ها و آییننامههای مربوطه در تاخیر اجرای پروژهها مورد توجه است.
. از نظر پاسخگویان به پرسشنامهها مدیریت اجرایی کارفرما در تاخیر اجرای پروژهها مورد توجه است.
