بخشی از مقاله
چکیده
پتانسیلها و محدودیتهای اقلیمی در واحدهای اکولوژی و ضررت ملاحظه این شرایط در کشاورزی منطقهای با توجه به بحث توسعه پایدار و امنیت غذایی موجب میگردد تا قبل از هر گونه سرمایهگذاری توسعهای، توان تولید مستمر محصولات کشاورزی در واحدهای اکولوژیکی از جهات گوناگون مورد مطالعه و تحقیق قرار گیرد.
به پیشنهاد سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی FAO در تعدادی از کشورها مطالعات وسیعی در این زمینه تحت عنوان 6A.E.Z انجام و نرمافزارها و مدلهای ویژهای نیز ارائه گردیده است تعیین پتانسیل اقلیمی مناسب محصول مورد نظر، مقدمه و پیشنیاز آمایش سرزمین و مطالعات الگوی کشت منطقهای نیز میباشد.
گیاهان زراعی برای رشد و نمو و تکامل مراحل فنولوژیکی خود نیازمند شرایط مناسب محیطی هوا، آب و خاک میباشند. تفاوت شرایط مطلوب گیاهان باعث گسترش انواع و گونهها در جهان گردیده است.
طبقهبندی اقلیمی کشاورزی7 مدلی کاربردی است که مطالعات آن به اﻣﮑﺎﻧﺎت وسیعی نیاز ندارد. در این روش ابتدا مناطق با توجه به آمار بلند مدت پارامترهای جوی موثر بر رشد و نمو محصولات نظر حداقل و حداکثر درجه حرارت، بارندگی و رطوبت نسبی طبقهبندی شده و آنگاه با در نظر گرفتن شرایط مورد نیاز محصول نظیر آستانههای حرارتی، طول دورۀ رشد و نیاز آبی پهنههای مساعد و مناسب کشت محصول خاص مشخص میگردد.
همچنین میتوان تشابه اقلیمی مناطق را با استفاده از اقلیمنمای هایتروگراف بازبینی نمود. با انجام این مراحل و بر حسب درجه اهمیت منابع که میتواند نیروی انسانی، نیاز آبی و سایر موارد باشد در مورد زراعت در منطقه تصمیم منطقی گرفته شود.
دراین مقاله ابتدا استان خراسان به روشهای شناخته شده اقلیمی پهنهبندی شده و با در نظر گرفتن اقلیم مناسب کشت زعفران جایگاه مکانی آن روی پهنهبندیها مشخص میگردد و با توجه به حداقل نیاز آبی گیاه زعفران، در زمان وقوع خشکسالی یا زمانی که صرفهجویی آب مهمترین پارامتر باشد کشت این گیاه در مناطق مشابه پیشنهاد میگردد.
مقدمه
اجرای توسعه پایدار مناطق نیازمند برنامهریزی دقیق بر اساس استعدادها و محدودیتهای منابع است و اقلیم هر منطقه از مهمترین عوامل تعیینکننده توان توسعه محل میباشد. دانشمندان مدلهای متفاوتی را برای مدیریت منابع و دسترسی به بالاترین تولید مستمر ارائه نمودهاند از آنجا که برای انتخاب یک مدل وجود اطلاعات پایه ضروری است. طبقهبندی اقلیمی میتواند نیازهای اولیه سیاستگذاران جامعه را برای اتخاذ تصمیم منطقی برآورده نماید.
ایران کشوری است که متوسط بارندگی آن حدود یک سوم متوسط بارش جهانی بوده و از نظر منابع آب به شدت در تنگنا میباشد. از طرفی عمده مصرف منابع آب در بخش کشاورزی است . لذا ضروری است با استفاده بهینه، صرفهجویی و افزایش راندمان آبیاری به حفظ منابع محدود آب کمک نمود. انتخاب محصولاتی سازگار با اقلیم و نیاز آبی کم و مقاوم به کم آبی بخصوص در شرایط خشکسالی از جمله عوامل بهینهسازی الگوی مصرف آب کشاورزی است.
مواد و روشها
منابع طبیعی جهان قادر به تامین نیازهای رو به رشد جمعیت نیستند. متوسط رشد سالانه جمعیت در جهان 1/6 درصد و در کشورهای در حال توسعه 3 درصد برآورد گردیده است [1] و این مسئله از مشکلات اساسی جامعه بینالمللی بوده و دانشمندان به منظور بهرهوری بیشتر از منابع راههایی نیز پینشهاد نمودهاند. سازمان خواروبار جنانی F.A.O در سال 1978 به منظور بهینهسازی استفاده از زمین، آب و سایر منابع مدلی را تحت عنوان AEZ - سیستم منطقهای کشاورزی – اکولوژیکی یا پهنهبندی اکولوژی – کشاورزی - ارائه و پس از تحقیقات و آزمایشات فراوان در سال 1983 آن را برای کلیه کشورها توصیه نمود.
این مدل شامل سه بخش اصلی به شرح زیر است اول با شناسایی ویژگیهای محلی مرتبط با تولیدات کشاورزی نظیر اقلیم، منابع آب، خاک و شرایط فیزیکی به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS پهنهبندی مناسبی ارائه میشود دوم نیازها و محدودیتهای محصولات کشاورزی را از نظر منابع ذکر شده و جفت کردن آنها با شرایط مدیریتی و شرایط فرضی تغییر اقلیم و منابع بررسی و محصولات قابل حصول و پتانسیل تولید آنها را در این شرایط تعیین مینماید. سوم ساختاری را برای کاربری اراضی نظیر، کمیتی از حاصلخیزی زمین، توسعه منطقه با کشت آبی یا دیم، نیاز آیش، تخمین گنجایش جمعیتی و بهینهسازی کاربرد منابع زمین و آب را ارائه مینماید
این مدل تاکنون در بسیاری از کشورهای جهان بصورت ملی و با همکاری کارشناسان FAO انجام و نتایج مفیدی نیز بدست آمده است شکل 1 نمونهای از نتایج این مدل در کشور برزیل برای تقسیم و استفاده از منابع آب است.
شکل -1 نمونه خروجی مدل AEZ.FAO برای کشور برزیل و نشریه FAO73
با توجه به مطالب فوق به منظور بهینهسازی و افزایش راندمان منابع از جمله مصرف آب در کشاورزی این تحقیق ابتدا استان خراسان به عنوان نمونه موردی به روشهای شناخته شده اقلیمی کشاورزی پهنهبندی میگردد.
روش دومارتن برای تعیین وضعیت اقلیم رابطه تجربی I P / - T 10 - بین درجه حرارت و مقدار بارندگی توسط دومارتن ارائه گردیده که در آن:
=I ضریب خشکی
=T متوسط درجه حرارت سالانه - °c - =P متوسط بارندگی سالانه - میلیمتر -
