بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر با هدف شناسایی و اولویت بندی عوامل پیش برنده و بازدارنده اثر شلاقی در سازمان در صنعت خودرو در کارخانه خودروسازی زامیاد انجام شده است. روش تحقیق این پژوهش از نظر روند انجام تحقیق از نوع کاربردی- پیمایشی می باشد. ابتدا با مطالعه و بررسی منابع مربوط به اثر شلاقی و هم چنین مطالعات از قبل انجام شده عوامل تسریع کننده اثر شلاقی در سازمان ها در سیزده مورد شناسایی شد. سپس پرسشنامه ای با طیف لیکرتی پنج تایی تهیه و بین کارشناسان زامیاد توزیع گشت تا نظر آنها نسبت به اهمیت هر یک از این عوامل به دست آید.
بعد از این مرحله، توسط تحلیل عاملی اکتشافی تعداد عامل ها به ده عدد تقلیل یافت و در مرحله بعد سه فاکتور اصلی به عنوان فاکتورهای سرگروه شناسایی شد به طوری که ده عامل شناسایی شده تحت این عوامل قرار گرفتندنهایتاً. توسط آزمون فریدمن، عوامل شناسایی شده اولویت بندی شد. جامعه آماری تحقیق کارشناسان شاغل در کارخانجات فعال در صنعت خودروی کشورهستند که بر اساس روش نمونه گیری خوشه ای، 114 نفر از مهندسین شاغل در بخش های مختلف کارخانه خودروسازی زامیاد برای پاسخ گویی به سوالات پرسشنامه برگزیده شدند.
نتایج تحقیق نشان می دهند که عوامل موثر بر اثر شلاقی در سازمانها تحت دو فاکتور اصلی عوامل بازدارنده و عوامل پیش برنده قرار می گیرند. همچنین مهمترین عامل، اشتراک اطلاعات است. علاوه براین رفتار انسانی و بکارگیری سیاستهای موجودی جی آی تی1 نیز در اثر شلاقی دارای اهمیت هستند که باید مورد توجه قرار گیرند.
مقدمه:
زنجیره تامین از تجمیع فرایند های تشکیل می شود که با فعالیتهای مربوط به جریان و انتقال کالاها از مرحله مواد اولیه شروع و با رسیدن کالا به دست مصرف کننده پایان می یابد.[4] در طول زنجیره تامین حرکت رو به جلو مربوط به جریان فیزیکی کالا و حرکت رو به عقب مربوط به جریان اطلاعات می باشد.[7] مدیریت زنجیره تامین مجموعه ای از رویکردهای مفید برای کارایی تجمیع عرضه کنندگان، تولید کنندگان، عمده فروشان و خرده فروشان است به طوری که کالاها به انداره مناسب، در محل مناسب و در زمان مناسب برای حداقل کردن هزینه در حالیکه سطح خدمات ارائه شده رضایت بخش است. [14]
اکثر تعاریفی که از زنجیره عرضه ارائه شده است به نوعی به ساختار خطی زنجیره عرضه اشاره می کنند. [3] در این ساختار خطی هیچ ارتباط مستقیمی بین بالای زنجیره عرضه - تأمین کننده ها و تولید کننده ها - و مصرف کنندههای نهایی یا مشتریهای که در پایین زنجیره عرضه هستند، برای تبادل وجود ندارد. چنین ساختاری باعث می شود تا هر عضو از زنجیره عرضه مبنای تصمیم گیریهای خود را بر اساس رفتارهای اعضاء قبل و بعد خود قرار دهد .[6]
تحریف اطلاعات در طول عملیات زنجیره تامین سبب بروز اثر شلاق چرمی می شود. یک تغییر کوچک در تقاضا در مرحله آخر که مشتری قرار دارد ممکن است باعث شود که عرضه کننده با تغییر بزرگی از تقاضا روبرو شود .[5] اثر شلاق چرمی برای اولین بار در انتهای دهه 1950 مطرح شد. فورستر2 از پیشگامان بررسی تاثیر اثر شلاق چرمی بود. گامبل و پروکتر3 اولین شرکتهای بودند که اثر شلاقی را شناسایی کردند .[8]
از اولین محققان دیگر می توان به بلانچارد - 1983 - 4 که به ناکارآمدی که اثر شلاقی بر زنجیره تامین، بلیندر - 1982 - 5 بر شناسایی عواملی که بر اثر شلاقی تاثیر گذاشته، فیشر6 - 1987 - به ارزش گذاری اطلاعات و کمی کردن ارزش اطلاعات در طول زنجیره تامین، نینهوس7 و همکاران - - 2007 به نقش رفتار آدمی در شدت یافتن یا کاهش اثر شلاقی در طول زنجیره تامین و همچنین به لی - 1997 - 8 و همکارانش اشاره کرد که به تاثیر اشتراک گذاری اطلاعات در طول زنجیره تامین بر اثر شلاقی پرداخته اند.[2]
اثر شلاقی یکی از دلایل اصلی ناکارامدی زنجیره تامین است. این پدیده توجه بسیاری از تحقیقات پژوهشگران را به خود جلب کرده است و به همین دلیل راه حلهای متفاوتی برای مقابله با آن ارائه گشته است. [1] همانطور که در ادامه بحث آورده می شود راه حل کلی برای مهار این پدیده به اشتراک گذاری اطلاعات در طول زنجیره تامین که باعث پرهیز از تصمیم های محلی توسط اعضاء و حاکم شدن دیدگاه سیستمی بر ساختار زنجیره عرضه می باشد . برای این منظور، ساختاری برای تبادل جریان اطلاعات و مواد به عنوان بستری برای هدف فوق مورد توجه قرار گرفته و معرفی می شود. این ساختار، این قابلیت را خواهد داشت تا با حذف دلایل ایجاد اثر شلاقی در کاهش هر چه بیشتر آن مؤثر باشد.
مبانی نظری پژوهش اثر شلاقی
نوسانات ناگهانی تغییرات تقاضا از پایین زنجیره که مشتریان قرار دارند به سمت بالای زنجیره که تولید کنندگان قرار دارند را اثر شلاقی می نامند. علت اصلی این نامگذاری نوسانات غیرخطی در تقاضا است. یعنی تغییر کوچک در تقاضای مشتری نهایی به صورت چند برابر خود را در تقاضای تولیدکننده نشان می دهد. همانند یک شلاق که اگر نوسان کمی در سر آن ایجاد کنید در انتهای شلاق این نوسان بسیار تشدید می شود.[11]
به طورکلی هرچه شرکت ازنظر زمان تحویل از مشتری نهایی دورتر باشد، تغییرات تقاضا بزرگتر خواهدبود. بنابراین، یک موضوع مهم در زنجیره تامین غلبه بر اثر شلاقی است. به همین منظور تشخیص دلایلی که باعث تقویت تغییرات تقاضا می شود لازم است. در زیر بعضی از دلایلی که به اثر شلاقی منجر می شود آورده شده اند. دلایل اثر شلاقی از جمله اصلی ترین دلایل که ایجاد کننده اثر شلاقی است می توان اشاره کرد به - - 1: زمانهای تحویل طولانی، - - 2 پیش بینی نادرست تقاضا، - - 3 سفارش محموله ای، - - 4 نوسانات قیمت، - - 5 نقش رفتار انسانی در اثر شلاقی، - - 6 تخفیفات خرید، - - 7 سهمیه بندی و کمبود.[7]
راههای مقابله با اثر شلاقی
راههای متعددی برای کاهش اثر شلاقی در زنجیره تامین موردتوجه محققان قرار گرفته که می توان اشاره کرد به:
الف- عرضه کننده ها می باید اطلاعات خود را در زمینه موجودیها و ظرفیتها با مشتریان خود به اشتراک بگذارند.[5]
ب- جلوگیری از پیش بینی با اطلاعات مختلف، یکسانی اطلاعات اعضا پایین دستی و بالادستی .[8]
ج - سخت تر کردن سیاستهای برگشت پذیری و لغو کردن تقاضاها؛ جلوگیری از خرید غیر واقعی خریداران[3]
د- حذف هرچه بیشتر تاخیرات زمانی چه در جریان کالا و جریان اطلاعات در زنجیره تامین[13]
ه- تبادل اطلاعات مربوط به تقاضای بازار با قسمتهایی که در بالادستی زنجیره تامین قرار دارند[5]
و- حذف یک یا چند مرحله میانی در زنجیره عرضه باعث می شود با مشتری مستقیم ارتباط برقرار شود.[12]
ز - مدیریت موجودی به وسیله هر یک از اعضاء به شناسایی نوسان غیر واقعی بودن تقاضا می گردد.[9]
ح -تدوین و تدبیر استراتژیهایی که منجر به تولید تقاضاهای محموله ای کوچکتر منجر یه تعداد دفعات عرضه بیشتر می شود.[14]
ط -بکارگیری سیاستهای موجودی جی آی تی برای کاهش تاخیرات زمانی تا تولید به موقع و واقعی باشد.[6]
ظ - حذف گره های توزیع از زنجیره عرضه، گلوگاه هایی که سرعت زنجیره تامین کند می کند، حذف می گردد.[4] مهمترین عامل کاهش اثر شلاقی در زنجیره تامین اشتراک گذاری اطلاعات است، که به شرح آن می پردازیم:
به اشتراک گذاری اطلاعات در زنجیره عرضه
اشتراک گذاری اطلاعات در طول زنجیره تامین به عنوان استراتژی برای دستیابی به هماهنگی بین اعضا زنجیره عرضه و ایجاد دید کافی برای تمام اعضا و در نتیجه بهتر شدن تصمیم گیریها و بهبود سودآوری کل زنجیره عرضه مطرح می باشد.[10] وینکر9 و همکاران - 1991 - با شبیه سازی ومقایسه سناریو ها مختلف، از استراتژی یکپارچه جریان اطلاعات و جداسازی تقاضا بر اساس سفارشات واقعی به عنوان مؤثرترین راه حل برای کاهش اثر شلاقی یاد می کنند.
وینکر و همکاران - 1991 - در مطالعات خود نشان دادند که دسترسی تمام اعضا به اطلاعات تقاضای مصرف کننده نهایی می تواند بهترین کارایی را برای کل زنجیره عرضه به همراه داشته باشد.[3]به اشتراک گذاری اطلاعات توسط بسیاری از محققین به عنوان روشی موثر برای کاهش شلاقی برای زنجیره تامین به کار برده شده است که می توان به چن10 و همکاران - 2000 - ، گاورنی11 وهمکاران - - 1999، لی و همکاران - - 1997، لای و همکاران - 2008 - ، لای - 2002 - 12، یان13 و همکاران - 2011 - و لاس14 و همکاران - - 2010 اشاره کرد کرد .[4]
چارچوب نظری تحقیق
با جمع آوری مطالب مرتبط از تحقیقات پیشین، پانزده عامل موثر بر اثر شلاقی در سازمان ها جمع آوری گشته است: عامل اول: پیش بینی نادرست تقاضا؛ عامل دوم: سفارش محموله ای؛ عامل سوم: نوسان قیمت؛ عامل چهارم: نقش رفتار انسانی در اثر شلاقی؛ عامل پنجم: حذف یک یا چند مرحله میانی در زنجیره تامین؛ عامل ششم: سهمیه بندی و کمبود؛ عامل هفتم: اشتراک گذاری اطلاعات؛ عامل هشتم: بکارگیری سیاستهای موجودی جی آی تی برای کاهش تاخیرات زمانی؛ عامل نهم: تخفیف های مقداری؛ تخفیفات قیمت، عامل دهم: سخت تر کردن سیاستهای برگشت پذیری و کنسل کردن تقاضاها؛ عامل یازدهم: زمان های تحویل طولانی؛ عامل دوازدهم: تدوین و تدبیر استراتژیهایی که منجر به تولید تقاضاهای محموله ای کوچکتر شود؛ عامل سیزدهم: حذف گره های توزیع از زنجیره عرضه.
روش شناسی پژوهش:
روش این تحقیق بر مبنای نتیجه از نوع کاربردی - زیرا به حل مساله ای که شناسایی شده بود اقدام گردید - ، بر مبنای هدف از نوع پیمایشی و بر مبنای نوع داده های استفاده شده از نوع کمی - استفاده از پرسشنامه - می باشد.
جامعه آماری و حجم نمونه
جامعه آماری تحقیق کارشناسان شاغل در کارخانه خودروسازی زامیاد که بر اساس روش نمونه گیری طبقه ای، 110 نفر از آنها برای پاسخ گویی به سوالات پرسشنامه برگزیده شدند. ابتدا با مطالعه و بررسی ادبیات تحقیق، عوامل موثر بر اثر شلاقی در سازمان ها در سیزده مورد شناسایی شد. سپس پرسشنامه ای که حاوی این عوامل بود همراه با اولویت بندی با طیف لیکرتی پنج تایی تهیه و بین کارشناسان توزیع گشت تا نظر آنها نسبت به اهمیت هر یک از این عوامل به دست آید.
بعد از این مرحله، توسط تحلیل عاملی اکتشافی تعداد عوامل به ده عدد تقلیل یافت و در مرحله بعد سه فاکتور اصلی به عنوان عامل های سرگروه شناسایی شد به طوری که ده عامل شناسایی شده تحت این فاکتورهاقرار گرفتند. نهایتاً توسط آزمون فریدمن، ده عامل شناسایی شده اولویت بندی شد و بر اساس اهمیت، رتبه بندی گشت که در ادامه اشاره خواهد شد.
ابزار سنجش؛ روایی و پایایی
در پرسشنامه این پژوهش پانزده عامل آورده شده است که در جلوی هریک طیف لیکرت پنج تایی - موافقت کامل تا مخالفت کامل - آمده است و افراد نمونه آماری با اظهار نظر در باره هریک از این عوامل مورد پرسش قرار گرفتند. روایی صوری پرسشنامه از طریق اظهار نظر خبرگان بررسی شد و اصلاحات لازم صورت گرفت. برای محاسبه پایایی پرسشنامه، روش آلفای کرونباخ استفاده شده که ضریب آلفای کرونباخ در مورد کلیه سوالات 0,86 بدست آمد . بیشتر شدن تمامی ضرایب از 0,7 نشان دهنده آن است که ابزار اندازه گیری استفاده شده پایایی قابل قبولی دارد.[15] بنابراین پرسشنامه این تحقیق از پایایی قابل قبولی برخوردار است.
اهداف تحقیق
هدف اصلی: شناسایی عوامل موثر بر اثر شلاقی در سازمان هدف فرعی:اولویت بندی عوامل موثر بر اثر شلاقی در سازمان
تحلیل یافته های پژوهش:
همانطور که ذکر شد، سیزده عامل موثر بر اثر شلاقی در سازمان ها از ادبیات تحقیق به دست آمد. در مرحله بعد با استفاده از پرسشنامه و تحلیل عاملی اکتشافی تعداد عامل ها به ده عدد تقلیل یافت که روند این کار در زیر توضیح داده شذه است: بعد از جمع آوری پرسشنامه ها، با استفاده از نرم افزار اس پی اس اس، فرمان تحلیل عاملی اکتشافی روی داده ها صورت پذیرفت که نرم افزار شش خروجی ارائه داد.
خروجی اول مربوط به شاخص کی ام او و آزمون بارتلت است. در اینجا مقدار شاخص کی ام او 0,933 - نزدیک به یک - بدست آمده است که نشان می دهد تعداد نمونه برای تحلیل عاملی مناسب می باشد. در مورد آزمون بارتلت، از آنجایی که مقدار سطح معناداری محاسبه شده - 0,000 - از 0,05 کمتر می باشد، بنابراین فرض شناخته شده بودن ماتریس همبستگی رد می شود که بیان کننده این است که تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار موجود مناسب است.
