بخشی از مقاله
چکیده
هدف: شناسایی و تحلیل زمینههای پژوهشی فعال حوزه اشتغال زنان و نیز کشف موضوعات مورد علاقه و مفاهیم غالب در آثار پژوهشگران به روش خوشه بندی سلسله مراتبی است
روشکار: پژوهش، توصیفی و از لحاظ نوع کاربردی است که به تحلیل محتوای متون با رویکرد خوشهبندی سلسله مراتبی میپردازد. کلیدواژههای مقالات مرتبط با جستجوی عبارتهایی مانند »زنان شاغل، اشتغال زنان، شغل و زنان و...« در عنوان مقاله و کلیدواژه های آن، از پایگاه مگ ایران در تاریخ - 95/2/2 - بدون محدودیت زمانی، به صورت دستی استخراج شدند. تحلیل دادهها و خوشه بندی با استفاده از نرم افزارهای Ravar premap و SPSS 20 انجام شد.
یافتهها: از 450 رکورد بازیابی شده در پایگاه مگ ایران، 47 کلید واژه هسته شناسایی شدند که مبنای تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. مفاهیمی از قبیل: خانواده، رضایت زناشویی و تحصیلات از پرکاربردترین موضوعات این حوزه به شمار میروند. با توجه به خوشه بندی سلسله مراتبی، 11 خوشه موضوعی - روانشناسی: مسائل خلقی - اضطراب و افسردگی - ، خستگی شغلی، رضایت شغلی، وضعیت زناشویی با محوریت مشارکت اقتصادی و ... - تشکیل شد.
نتیجهگیری: موضوع خانواده در این حوزه دارای بیشترین بسامد است. به عبارتی، جامعه شناسی خانواده بیش از دیگر حوزههای علمی به بحث درباره اشتغال زنان توجه کرده است. از نتایج دیگری که از این پژوهش استنباط میشود اینکه برخی موضوعاتی مانند خلأ بنیادین نظری در حوزه اشتغال، غلبه نگاه سیاسی بر موضوع اشتغال و نبود رویکرد آینده پژوهی در حوزه اشتغال زنان کمتر به ان پرداختهشده وجود دارد.
مقدمه
نگاهی گذرا به جهان معاصر از ورود زنان به حوز ه دانش و پژوهش و فناوری، د ستیابی به توانایی های بالای علمی و تحصیل هنرها و مهارت های مهم صنعتی و فنی، و در مواردی ربودن گوی سبقت از مردان حکایت دارد .از سوی دیگر ، سیاست های حمایتی دولت های جدید در زمینه حمایت از مشاغل زنان، به عهده گیری بسیاری از کارکردهای خانواده از جانب دولت و نی ز نهادهای مردمی خصوصی چون شیرخوارگا ه ها، مهدکودک ها و مدارس، کاهش فعالیت های خانه داری به دلیل وجود وسایل پیشرفته و صنعتی و در نتیجه آزاد شدن وقت زنان در خانه ، و از سوی دیگر، افزایش هزینه های زندگی در شهرهای صنعتی ، موجب شده است تا زنان به اشتغال بیرون از خانواده روی آورند و دوشادوش مردان در فعالیت های اجتماعی و اقتصادی شرکت جویند.
این امر گرچه ممکن است گاه از سر اضطرار باشد ، اما امروزه در کشورها به یک ارزش و معیار توسعه بدل شده است . با وجود این نباید ازپیامدهای اشتغال زنان برای خانواده، و تأثیر آن بر وضع روحی و روانی و اخلاقی آنان و جامعه نیز غافل ماند . در این حوزه پژوهش های زیادی انجام گرفته است. این پژوهش به مطالعه محتوایی مقالات نشریات علمی فارسی با موضوع اشتغال زنان به روش تحلیل واژگانی میپردازد.
این نوع از تحلیل میتواند در یافتن ارتباطات پنهان در یک حوزه از علم - هی، 1999؛ بردلت1، 2006؛ سوانسون و اسمالسر2، - 1999، کشف الگوهای ارتباطی بین موجودیت ها، کشف تکامل تدریجی مفاهیم یک حوزه از علم یا فناوری - مان و بورنر3، 2004؛ بردلت، - 2006، گسترش یک فکر در یک دوره زمانی - آسف و روریسا، 2013؛ وانگ و اینابا، - 2006، آشکار سازی گرایشهای یک حوزه خاص - وانگ و اینابا، - 2006، درک ساختار شبکه های موضوعی - وانگ و اینابا، 2009؛ بردلت، - 2006، شناسایی موضوعات برجسته، اصلی و مهم یک حوزه - هی، 1999؛ آسف و روریسا 2013؛ کومار و جان4، - 2012، کشف موضوعات مورد علاقه و مفاهیم غالب در آثار پژوهشگران - رایان و برنارد5، 2003؛ کومار و جان، - 2012 کمک می-کند.
پژوهشهایی از این دست، تفاوتهای ماهوی با پژوهشهای علوم تربیتی و علوم اجتماعی دارد که محور و متغیرهای اصلی آنها، انسان به عنوان وجود جدا و هم چنین اجتماعی است. همان گونه که از کارکرد آنها برمیآید، مسئله و اهداف اصلی در این نوع پژوهشها با دریافت، کشف و شناسایی روابط مفهومی در اسناد و متون در ارتباط است. از این رو مفاهیمی که این پژوهش به آنها توجه کرده، کلید واژههایی است که در مقالات فارسی علمی-پژوهشی و علمی-ترویجی نشریات ایران در حوزه اشتغال زنان وجود دارد.
توجه به مقالات نشریات به این دلیل است که نشریات ادواری در میان مدارک و منابع انتشاراتی به دلیل سرعت نشر ونقش موثری که در انتقال اطلاعات دارند از مهمترین منابع اطلاعات علمی به شمار میروند - اردلان افتخاری و چشمه سهرابی، . - 1389 از این رو، کشف روابط موضوعی مقالات آنها کمکی موثر در دسته بندی موضوعی ادبیات پژوهشی هر حوزه به صورت عینی است.
هم چنین از این طریق می توان برنامه ریزی راهبردی در پژوهشها و سیاستهای پژوهشی در این حوزه را فراهم کرد و مسئله نامشخص بودن گرایشها و مفاهیم اساسی و موکد در پژوهشهای متخصصان ایرانی در حوزه اشتغال زنان را روشن نمود. با توجه به موارد فوق هدف اصلی پژوهش، شناسایی و تحلیل زمینههای پژوهشی فعال این حوزه و نیز کشف موضوعات مورد علاقه و مفاهیم غالب در آثار پژوهشگران به روش خوشه بندی سلسله مراتبی است. برای رسیدن به این هدف میتوان به اهداف فرعی زیر دست یافت:
-1 تعیین مقالات فارسی مرتبط با موضوع اشتغال زنان در پایگاه مگ ایران
-2 استخراج مفاهیم - کلیدواژه ها - مقالات فارسی مرتبط با موضوع اشتغال زنان
-3 شناسایی مفاهیم اصلی - هسته - در مقالات فارسی مرتبط با موضوع اشتغال زنان بر اساس قانون برادفورد
-4 محاسبه تعداد حضور همزمان هر یک از مفاهیم اصلی با سایر مفاهیم اصلی در مقالات فارسی با موضوع اشتغال زنان - تعیین همرخدادی واژگانی -
-5 ترسیم نمودار سلسله مراتبی مفاهیم اصلی مربوط به حوزه اشتغال زنان بر اساس همرخدادی واژگانی آنها
-6 خلاصهسازی و عنواندهی به خوشههای مربوط به حوزه اشتغال زنان 7 -7مبانی نظری
یکی از عرصه های تحول زندگی اجتماعی در عصر جدید، تغییرات و تحولات در زندگی زنان است . این تغییرات و تحولات خود دامنه وسیعی را از تغییر باورها و انگاره های اجتماعی دربار ه زنان تا تغییر نقش های فردی، خانوادگی و اجتماعی در بر می گیرد. اما اشتغال زنان ، در میان این تحولات اهمیت و نقش ویژه ای دارد . یکی از وجوه اهمیت موضوع اشتغال زنان، تأثیرات عینی و مشهود آن در عرصه اجتماعی از یک سو ی، و عرصههای فردی از سوی دیگر است .
این ویژگی مهم موجب شدهاست اشتغال زنان به مقولهای تبدیل گردد که ابعاد اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی دارد .بدیهی است مواجهه اثرگذار و حکیمانه با چنین موضوعی مستلزم نگاهی همه جانبه و چند وجهی به آن است. پدیده اشتغال زنان را از ضرورت های جامعه مدرن دانستهاند .بدیهی است این سخن به معنای آن است که تحولات و تغییرات در برخی یا اکثر مفاهیم و ساختار های اجتماعی، الگوها و نقش اجتماعی زنان را دستخوش تغییر کردهاست .
به بیان دیگر ، اشتغال زنان افزون بر اینکه پدیدهای چند وجهی است، از ساختار های روبنایی اجتماعی نیز به شمار می آید، در نتیجه، پژوهش، مدیریت و برنامه ریزی برای اشتغال زنان بدون توجه به سلسله علل و عوامل اثر گذار بر آن امکان پذیر نیست. اشتغال زنان مسئلهای است که نیمی از نیروی کار را در کشور شامل می شود - سفیری، - 1377 امروزه زنان نیز مانند مردان توانایی ها و مهارت های کاری را کسب می کنند و خواهان مشغول به کار شدن در بخش های مختلف اقتصادی هستند - آبوت و والاس، . - 1376 این موضوع مسائل بسیاری را از قبیل : نامناسب بودن وضعیت اشتغال زنان در ایران، کمتر بودن فرصت های شغلی آنان نسبت به مردان، بحث مشارکت اقتصادی زنان در خارج از خانه و ... به دنبال خود آوردهاست .
سنتهای ریشهدار اجتماعی و دینی، زنان را به سوی حفظ ارکان خانواده دعوت می کند؛ اما هنجارهای دنیای متجدد از دیگرسو آنان را به حضور هر چه بیش تر در جامعه و همکاری فعال در مراکز اشتغال فر امی خواند - آذربایجانی، . - 1387 با توجه به گستردگی مطالعات و از آنجا که در حال حاضر پژوهشگران زیادی در ایران به دنبال انجام پژوهش در زمینه اشتغال زنان و ابعاد آن هستند، بررسی دقیق موضوع ضروری به نظر میرسد. این پژوهش، در راستای گردآوری مقالات موجود در زمینه اشتغال زنان با رویکرد فراهم نمودن بستر لازم برای تحقیقات کاربردی آینده انجام گردید.
روش پژوهش
پژوهش توصیفی، و از لحاظ نوع کاربردی است که به تحلیل محتوای متون با رویکرد خوشه بندی سلسله مراتبی می-پردازد. جامعه پژوهش تمام مقالات حوزه اشتغال زنان است که در پایگاه اطلاعاتی مگ ایران نمایه سازی شده است.
