بخشی از مقاله
چکیده
پدافند غیر عامل به عنوان یکی از مؤثرترین و پایدارترین روشهای دفاعی از آغاز شکل گیری شهرها تا به امروز نقش حیاتی به خود گرفته است و عمده ترین هدف آن، ایمن سازی و کاهش آسیب پذیری فضاهای شهری از جمله فضاهای عمومی شهر است تا بتدریج شرایطی را برای امنیت و ایمنی فراهم آورد. با توجه به نزدیکی شهر جدید پردیس به کلانشهر تهران - به عنوان پایتخت و مرکز سیاسی- اداری کشور - و به منطقه حساس نظامی پارچین و سدهای مهم پایتخت، اهمیت این شهر در ایجاد و ارتقاء محیط امن و ایمن برای شهروندان دوچندان می شود، در نتیجه محقق بر آن شد تا این شهر را به عنوان نمونه موردی انتخاب کند.
هدف اصلی این مقاله، تدوین راهبردهای طراحی فضاهای عمومی با توجه به اصول و معیارهای پدافند غیر عامل است. در پرسشنامه تنظیمی این مقاله، نظر کارشناسان و نخبگان امر با روش توصیفی -تحلیلی بیان شده که در تحلیل کمّی از دو تکنیک آمار توصیفی و آمار استنباطی - آزمون فریدمن - و در تحلیل کیفی نیز از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. در انتهای مقاله نیز جهت بهبود مدیریت بحران و چگونگی مواجه شدن با آن ها و در نتیجه کاهش آسیب پذیری در مورد موضوع اصلی مقاله، راهبردهایی متناسب با اصول و معیارهای پدافند غیر عامل برای طراحی مناسب فضاهای عمومی شهری ارائه شده است.
-1 مقدمه
انسان ها از آغاز آفرینش تاکنون همواره با انواع آسیب ها و بلایا دست به گریبان بوده و از این بابت آسیب های جانی و مالی زیادی به آن ها وارد شده است. هیچ جایی از این کره خاکی را نمی توان نام برد که از بحران ها و حوادث گوناگون درامان بوده باشد. به همین دلیل جوامع مختلف پیوسته به دنبال کشف و ابداع راه حل هایی بوده و هستند تا بتوانند آسیب های ناشی از حوادث غیرمترقبه را به گونه ای کنترل نموده یا به حداقل رسانند و در واقع حوادث و بحران ها را مدیریت نمایند.
در حوزه حوادث غیرطبیعی مثل جنگ ها و تهدیدات، ضرورت دفاع برای هر کشوری بسیار جدی و مهم است. دفاع شامل دو بخش عمده دفاع - پدافند - عامل و دفاع غیرعامل می شود. در دفاع عامل تمام طرحریزی ها و اقدامات دفاعی مستلزم به کارگیری سلاح و تجهیزات جنگی است و در دفاع غیرعامل برنامه ها و اقدامات موجب کاهش آسیب پذیری ها و افزایش پایداری و خدمات و هوشیاری مردم در مقابل تهدیدات است. بنابراین جهت میل به اهداف پدافند غیرعامل در کشور و بسیج کردن مردم، نقش محل زندگی آن ها یعنی شهرها بسیار حائز اهمیت است.
لزوم دفاع غیرعامل در شهرها این الزام را در مدیریت شهری پدید می آوردکه شهرداری ها با اجرای ضوابط و مقررات، کنترل و هدایت برنامه ریزی ها و نگاه جامع دفاعی به شهرها در برابر تهدیدات، در پی کاهش آسیب پذیری و خسارت جانی و مالی در شهرها باشند. پدافند غیرعامل به سبب افزایش توان بازدارندگی نقش زیادی در کاهش احتمال آغاز درگیریهای نظامی داشته و در صورت پیاده سازی صحیح، خواهد توانست آثار مخرب تهاجمهای پیشرو را تقلیل دهد.
راهبرد پدافند غیرعامل فی ذاته از برخی قابلیتهای کلیدی برخوردار است که می تواند ضامن توسعه امن محسوب گردد. درحال حاضر عمدهترین هدف پدافند غیرعامل، ایمن سازی و کاهش آسیب پذیری زیرساخت های مورد نیاز است تا بتدریج شرایطی را برای امنیت ایجاد نماید. این اقدامات اگر با برنامه ریزی و هماهنگی انجام شود، به طور خودکار بسیاری از زیر ساختها و فضاهای شهری از جمله فضاهای عمومی که ایجاد میشود، در ذات خود ایمنی لازم را بدست خواهند آورد.
کشور عزیزمان ایران که با داشتن موقعیت ژئوپولیتیک بسیار حساس و قرار گرفتن در یکی از نقاط استراتژیک جهان در معرض حملات طوایف و همسایگان خود قرار داشته و دارد، بالاجبار در گذشته علاوه بر ساخت بناهای مستحکم جمعی، خانه های خود را به دژ کوچکی تبدیل می نمودند. هدف اصلی این مقاله تدوین راهبردهای طراحی فضاهای عمومی شهری با توجه به اصول و معیارهای پدافند غیر عامل است و در واقع به دنبال پاسخی برای این پرسش هستیم که: طراحی شهری برای فضاهای عمومی با توجه به اصول پدافند غیر عامل چگونه باید باشد؟
روش به کار گرفته شده در این مقاله شیوه توصیفی - تحلیلی با بهره گیری از مطالعات اسنادی، کتابخانه ای و میدانی است که پس از گردآوری، طبقه بندی و سازماندهی اطلاعات، به تجزیه و تحلیل آن ها پرداخته خواهد شد. یافته های اولیه حاکی از آن است که علاوه بر موقعیت طبیعی و شرایط اقلیمی، مسئله دفاعی و جنبه های نظامی از مهم ترین عوامل موثر در شهرسازی و نیز جهت گیری شهری بوده و به عنوان نمونه موردی به بررسی پدافند غیرعامل درفضاهای عمومی فاز دو شهر جدید پردیس پرداخته شده است.
-2 ادبیات پژوهش
1؛-2 مفهوم فضاهای عمومی شهری
فضاهای عمومی شهری، مکان هایی هستند که به عموم شهروندان تعلق داشته، منحصر به جنبه کالبدی و فیزیکی نبوده و در حقیقت با حضور انسان و فعالیت اوست که معنا می یابند. فضاهای عمومی، قدمتی دیرینه در تاریخ شهرسازی داشته و در ادوار مختلف به اشکال گوناگون در شهر ها حضور یافته و سبب شکل گیری بافت شهری در پیرامون و یا بر حول محور خود گردیده اند. پس از اواخر قرن 19 و پس از حضور اتومبیل در عرصه شهر ها، فضاهای عمومی به یک باره عمده کارکرد گذشته خویش را از دست داد و چالش ها و به عنوان مفهوم جدیدی مطرح گردیدند. از حدود سه دهه پیش و با گسترش فناوری ارتباطات و اطلاعات و افزایش تقاضای عمومی، کیفیت بخشی به فضاهای شهری از یک راهکار به ضرورتی انکارناپذیر بدل گردیده است
2؛-2 مفهوم پدافند - - Defense
از نظر واژه شناسی، واژه » پدافند… از دو جزء »پد… و »آفند… تشکیل شده است. در فرهنگ و ادب فارسی »پاد … یا »پد… پیشوندی است که به معانی »ضد، متضاد، پی و دنبال … بوده و هر گاه قبل از واژه ای قرار گیرد معنای آن را معکوس می نماید. واژه »آفند… نیز به مفهوم »جنگ ، جدال ، پیکار و دشمنی… است
واژه پدافند از نظر لغوی همتراز با واژه دفاع و مشتمل بر کارهایی است که برای پیشگیری از حمله دشمن یا پیروزی او در حمله انجام می گیرد.[5] واژه دفاع دارای فقط معانی نظامی است و می توان معانی زیر را برای آن برشمرد:
- ایستادگی در برابر حمله یا پیشگیری از پیامد های آن
- هر عملی برای پیشگیری از پیروزی دشمن یا حریف
- افراد، نیرو ها یا وسایلی که این کار بر عهده آن ها است مثل دفاع ضد هوایی. بنابراین هیچگونه تمایزی میان تعریف دو واژه پدافند و دفاع وجود ندار
-1-2-2 مفهوم پدافند عامل :
پدافند عامل به کارگیری تجهیزات نظامی برای جلوگیری از ورود جنگ افزارهای متخاصم به داخل خاک کشور است.
-2-2-2 مفهوم پدافند غیرعامل :
- به مجموعه فعالیت ها و اقدامات احتیاطی ای گفته می شود که با استفاده از آن ها می توان به هنگام وقوع بحران از خسارات و تلفات مالی و جانی کاست وآن ها را به حداقل رساند.
- پدافند غیر عامل مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای است که موجب کاهش آسیب پذیری نیرو های انسانی ، ساختمان ها ، تأسیسات ، تجهیزات و شریان های حیاتی شهر و کشور در برابر حملات نظامی یا مخاطرات طبیعی و انسانی می شود
- منظور از پدافند غیر عامل مجموعه اقداماتی است که بدون نیاز به کاربرد تجهیزات نظامی و سلاح های گرم و صرفا بر مبنای طراحی ساختار و مشخصات فضا از دو بعد شکل و فرم و عملکرد های آن ، در پی محدود نمودن آسیب های ناشی از جنگ ، بهبود قابلیت های فضای باز به منظور تأمین حفاظت از جان شهروندان و به حداقل رساندن لطمات جانی ناشی ازسانحه جنگ است.
- کلیه اصول و اقدامات احتیاطی به غیر از استفاده ازجنگافزار و تسلیحات که با رعایت و بهره گیری از آن ها، از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات، تأسیسات حیاتی و سّاسح نظامی و غیر نظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش میدهد
- درردیف - ب - ماده - - 1 ازآیین نامه اجرایی بند پ - 11 - ماده - 121 - قانون برنامه چهارم توسعه کشور، تعریف پدافند غیرعامل بدین شرح ارائه شده است: » مجموعه اقدامات غیرمسلحانه ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان ها، تأسیسات، تجهیزات و شریان های کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن و یا کاهش مخاطرات ناشی از سوانح غیرطبیعی می گردد، پدافند غیرعامل نامیده می شود - …آیین نامه اجرایی بند 11 ماده 121، قانون برنامه چهارم توسعه ، ریاست جمهوری ، دفتر هیات دولت، کمیسیون سیاسی- دفاعی،. - 1384/5/30
-3-2 مفهوم طراحی شهری
مروری بر ادبیات طراحی شهری، تفاوت برداشت ها و تنوع تعاریفی که متخصصین از این رشته و حرفه ارائه نموده اند را آشکار می سازد.
