بخشی از مقاله
چکیده
در اقتصاد رضوی و بقیه ائمه اطهار - ع - نیز شرط اصلی در مبادلات اقتصادی که ضامن رشد توأم با عدالت در جامعه میباشد، رعایت شرط اعتدال در تولید، توزیع و مصرف است.امام رضا - ع - در زمینه خرید و فروشها شرط رضایت طرفین را مطرح و اعلام می دارند این رضایت برای خریدار با پرداخت سود عادلانه و اندک ایجاد می شود که حضرت رضا - ع - از آن به عنوان رزقاً» خفیفاً« تعبیر کرده اند، یعنی مقداری سود که هزینه های تجارت و ... بازرگان تأمین شود نه سودهای چند برابر و قیمت گذاریهای انحصاری.
در زمینه مصرف نیز اقتصادهای غربی، قایل به رشد مصرف برای رشد تولیدات هستند، اما در اقتصاد اسلامی مصرف بی رویه به محیط زیست، منابع و نسلهای بعدی صدمه می زند که اسلام آن را قبول ندارد، بنابراین اقتصاد رضوی رشد تولید برای مصرف عادلانه، به اندازه و بهینه را مطرح کرده و بیش از آن را محکوم کرده است. در حال حاضر بسیاری از معضلات اقتصادی، فقر و ... از مصرفهای اسرافی در دنیا سرچشمه می گیرد.
در این باره امام رضا - ع - میزان مصرف در زندگی شخصی را در حد »قوامی« یعنی پایدار و استوار تعبیر کرده اند که نه کم در حد فلاکت و ضعف و ناتوانی است و نه زیاد و به صورت ریخت و پاش.حتی امام در جایی فرموده اند »شکر« به معنای استفاده از کالاها در راستای هدف آفریننده است. در زمینه توزیع نیز از نظر امام رضا - ع - و همه ائمه اطهار - ع - انسان همه کاره زمین است و حضرت صادق - ع - می فرمایند: »خداوند کره زمین را چون خانه ای و انسان را مالک آن قرار داده است. بنابراین هر چیز کره زمین متعلق به همه انسانهاست.
« بنابراین شیوه برنامه ریزی باید به گونه ای باشد که این منابع در اختیار همه قرار گیرد و از نظر اسلام برای این توزیع، حکومت و آحاد مردم وظیفه دارند. در این پژوهش که به روش کتابخانه ای اسنادی توصیفی کار شده است قصد داشته به این نتیجه برسد امام رضا حتی در مالکیت که زیربنای بسیاری از تئوریهای اقتصادی است، طبق اقتصاد اسلامی، مالکیت فردی در صورت نیازهای اجتماعی محدود می شود و اگر کسی ثروت زیادی داشته و جامعه به آن نیاز داشته باشد، به مقدار نیاز می تواند از آن استفاده کند.
مقدمه
کسب مال و ثروت هدف نیست. مال ابزاری برای رسیدن به هدفهاست. در سطح کلان، اقتصاد هدف نیست، وسیلهای بزرگ در راستای توفیقات بزرگ میباشد. هدفهای الهی و انگیزههای معنوی سازنده جایگاه و میزان اعتبار مال و ثروت میباشد.
شغل پاک و درآمد حلال و اهداف زیبا در تعیین درجه احترام مال و ثروت نقش دارد.امام رضا - ع - در تبیین درجات فضیلت »مال« فرمودهاند: »بهترین مال آن مالی است که با آن آبرو حفظ شود و مصون بماند.بر اساس این حدیث رضوی حفظ عرض و آبرو یکی از اصول اقتصاد اسلامی و از ارزشهای بزرگ معنوی است.البته »عرض« در معنای اخلاق نیکو و مکارم اخلاق و نیکنامی و ناموس و عزت و افتخار نیز آمده است گرچه در معنای »آبرو« در زبان فارسی بیشتر به کار میرود.
بنابراین معیار فضیلت مال و ثروت در منطق اقتصادی رضوی و نظام جامع اقتصاد اسلامی، هدفهای کسب مال و راه هزینه کردن آن است.فرایند کسب و هزینه مال باید ماهیت اخلاقی پیدا کند. مال و ثروت باید به انسانها مصونیت اخلاقی ببخشد و شیوهها و روش دخل و خرج حامل ارزشها اخلاقی گردد.حفاظت از آبرو عامل معنیدار شدن اقدامهای اقتصادی و معیار سنجش اموال است.
درآمد مشروع و حلال بسیار باارزش است، ولی پس از کسب رزق حلال، نحوه هزینه و مصرف آن نیز مهم است.بر اساس بیان امام رضا - ع - حفاظت از اخلاق و ناموس و نیکنامی و عزت و در یک حکم آبرو، فضیلت اخلاقی است و در صورتی که هدف مصرف و خرج مال شود و در فهرست مخارج و هزینههای زندگانی اقتصادی جا گیرد همان مال را در مراتب برتر فضیلت نیز قرار میدهد.
بنابراین اقتصاد مقاومتی تنها راه تبدیل تحریمها به فرصت برای رشد و کمال است. در تنظیم سیاستهای اقتصادی کشور باید حفظ آبرو جایگاه برجستهای پیدا کند.حفاظت از عزت و اقتدار و نیکنامی و آبروی نظام مقدس جمهوری اسلامی و کشور اسلامی ایران و آبروی پیروان اهل بیت - ع - و شیعیان، قطعاً از حفظ آبروی فردی و خانوادگی مهم تر است. در شرایط تحریمها و رویارویی با استکبار و صهیونیسم، باید به بهترین وجه، آبروی ملت بزرگوار ایران و کشور اسلامی شیعی حفظ گردد.اقتصاد مقاومتی مایه سربلندی و عزت ملی ایران خواهد شد. حفظ آبروی ایران اسلامی یکی از شاخصها و اصول اقتصاد مقاومتی است.
امام رضا - ع - در این رهنمود زیبا، برتری و افزونی مال را در گرو صرف آن در حفظ آبرو قرار داده اند.زندگانی اقتصادی فردی و اقتصاد ایران با برنامه ریزی جامع، در میان اقتصاد بین الملل جایگاه برتر را به دست خواهد آورد.برنامه ریزی جامع باید بر اساس قرآن و سنت باشد. توسعه اقتصادی تنها در پرتو توجه جدی و عملی به رهنمودهای امامان معصوم - ع - روی خواهد داد.امام رضا - ع - در این جمله کوتاه راه و روش رسیدن به توسعه و تکامل اقتصادی را آموزش دادهاند.
حفظ اصول و ارزشها در نظام اقتصادی و الگوی مصرف، ضامن پیشرفت و برتری است.شاخص بزرگ و تراز مهم در نظام فضیلت پروری و اعتبار دهی به مال و ثروت در منطق اقتصادی رضوی همین نقش ثروت در حفظ عزت و آبرو و اخلاق است.پایبندی به این اصل در اقتصاد مقاومتی از سوی مدیران اقتصادی کشور و اقشار جامعه، شاهراه بهبود وضعیت اقتصادی و برتری در اقتصاد بینالملل و آبرو و عزت جهانی است.مدیران اقتصادی باید بدانند وظیفه بزرگ و اساسی آنان حفظ عزت و آبروی مردم ایران و شهیدان و انقلاب اسلامی و کشور ایران در جهان است. نظام درآمد و مصرف در اقتصاد مقاومتی باید به انگیزه حفظ آبرو و عزت و افزایش آن باشد تا حافظ منافع ملی و سربلندی و سرافرازی روز افزون ملت ایران گردد.
-1 حاکمیت سیاسی اسلام:
در اقتصاد اسلامی، سعی در حفظ حاکمیت سیاسی اسلام در روابط با بیگانگان است، زیرا در روابط خارجی، مناسبات اقتصادی و سیاسی بسیار به هم پیوسته اند، هم اکنون وابستگی سیاسی بسیاری از کشورهای جهان سوم در اثر وابستگی اقتصادی آنهاست، به این سبب یکی از اهداف اقتصاد اسلامی، حفظ حاکمیت سیاسی اسلام است.در روایتی از پیامبر اکرم - ص - آمده است: »الاسلام یعلوا و لا یعلی علیه، اسلام برتر است و چیزی بر آن برتری ندارد.« - تذکره الفقها، ج1، ص - 446، بنابراین در مناسبات سیاسی نیز باید برتری اسلام و مسلمین مراعات گردد. قرآن کریم می فرماید: »و اعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدو االله و عدوکم ... برای مقابل با دشمنان تا آنجا که می توانید نیرو و اسبهای بسته و آماده فراهم کنید تا به این وسیله دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید.« - انفال. - 60/هم چنین قرآن کریم می فرماید: »ولن یجعل االله للکافرین علی المومنین سبیلا. خداوند برای کافران بر مومنان راه تسلطی قرار نداده است.« - نساء - 141/
-2 تحکیم ارزش های معنوی و اخلاقی:
اسلام در رسیدن به همه اهداف اقتصادیش از قبیل، زدودن فقر، ایجاد رفاه و اجرای عدالت، از چهارچوب ارزش های اخلاقی، خارج نمی شود. زیرا تحقق این ارزش ها همراه با پیاده شدن اقتصاد اسلامی از اهداف مکتب اسلام است. این از اهدافی است که هم افراد باید مراعات کنند و هم دولت باید در تحقق آن بکوشد. کسی حق ندارد از راههای حرام کسب درآمد کند یا با اکراه، طرف مقابل را به معامله ای وادار نماید. قرآن می فرماید: »یا ایها الذین أمنوا لا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل الا ان تکون تجاره عن تراض منکم ... ای کسانی که ایمان آورده اید اموالتان را در میان خود به باطل نخورید مگر این که داد و ستدی از روی رضایت شما باشد.« - نساء - 29/
در اسلام پرداخت زکات و خمس عبادتی است که فرد با رضایت کامل به آن اقدام می کند. به علاوه، قرآن گرفتن زکات را وسیله پاک شدن و تزکیه پرداخت کننده به شمار می آورد. »خذ من اموالهم صدقه تطهرهم و تزکیهم بها... از اموال آنان زکات بگیر و بدین وسیله آنان را پاک و تزکیه کن« - توبه. - 103/ هم چنین به انفال کنندگان سفارش می کند که از بهترین اموال خود انفاق کنید تا به »نیکی« دست یابید . » لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون. هرگز به نیکی نمی رسید، مگر آنکه از آن چه که دوست دارید، انفاق کنید. « - آل عمران - 92/
-3 برپایی عدالت اجتماعی:
عدالت اجتماعی در بعد اقتصادی از نظر اسلام با تامین زندگی متوسط اجتماعی برای فقرا و جلوگیری از انباشته شدن بیش از حد ثروت در دست اغنیا تحقق می یابد..
-4 خودکفایی و اقتدار اقتصادی:
مقصود از خود کفایی این است که جامعه بتواند نیازمندیهای خود را در حد بالایی از رفاه تولید کند و ناگزیر به وارد کردن کالا از خارج نباشد. البته ممکن است ترجیح دهد بعضی از نیازهای خود را از خارج تامین کند، به این سبب که هزینه تهیه آن در داخل بیشتر می شود و با وارد کردن آنها، این جامعه می تواند امکانات خود را در راه مفیدتری به کار گیرد
در این صورت با خودکفایی ناسازگار نیست، زیرا جامعه قدرت لازم برای تولید آن کالا در دارد. در این تعریف، بیان شده که جامعه ای که توانایی تامین نیازمندی های خود را در سطح عالی رفاه داشته باشد، خودکفاست. زیرا ممکن است کشوری به تولیدات داخلی اکتفا کند ولی وضعیت فقیرانه ای داشته باشد. در این حال آن کشور خودکفا نیست، در خودکفایی، توانمندی و اقتدار نهفته است، جامعه خودکفا، روی پای خود ایستاده است. این ایستادگی بدون وجود حیات و نشاط ممکن نیست.
