بخشی از مقاله
چکیده
کودکان آینده یک جامعه را می سازند و نحوه ی سپری شدن دوران کودکی، تأثیر مستقیمی بر شکل گیری ساختار شخصیتشان دارد. از آنجا که محیط تأثیر انکار ناپذیری بر شکل گیری ساختار شخصیتی انسان دارد، لذا معماری تأثیر غیر مستقیم برآینده جوامع دارد و می تواند عامل مهمی در راه سعادت آن به شمار آید. توجه به کودکان و نیاز های آنان در محیط شهری، اعم از آموزش، پرورش، رشد، تفریح و سرگرمی می تواند در زندگی فردای آنها نقش به سزایی داشته باشد.
فضاها و مبلمان شهری طراحی شده مناسب با ابعاد وجودی کودک می تواند نقش بهترین استاد را برای تجربه کردن و آموختن درسهای بزرگ زندگی با دیگر جذابیت ها داشته باشد. شهر دوستدار کودک به طور عمده برای ایجاد فرصت برای کودکان در راستای شکل دادن و یا تغییر محیط پیرامون آنها می باشد. به عبارتی طرح های دوستدار کودک به دنبال اعطای حق شهروندی به کودکان و ایجاد بستری مناسب در محیط شهری برای سرگرمی و تفریح، آموزش و پرورش، رشد فکری و اجتماعی این افراد می باشد.
دراین نوشتار - شهرستان مهاباد - به عنوان نمونه موردی و تمام کودکان 7 تا 12 سال این شهرستان به عنوان جامعه ی آماری مد نظر قرارگرفت. بر همین اساس 112 نفر از دانش آموزان دختر و پسر 60 - پسر و 52 دختر - دبستان پسرانه و دخترانه ی شاهد که برترین دبستان های این شهرستان در سال تحصیلی 1392-93 بود، به عنوان گروه هدف و به صورت تصادفی انتخاب شدند که از طریق مصاحبه و پرسشنامه به گرد آوری اطلاعات از این افراد پرداخته شد.
یافته ها نشان داد در محیط مدرسه کودکان دوست دارند با محیطی شاد و جذاب مواجه شوند که بتواند اعم از آموزش و پرورش، نیازهایشان به تفریح و سرگرمی را نیز رفع کند. استاندارد سازی فضاها، مناسب سازی و به عبارتی بهسازی فضای مدارس با در نظر گیری ابعاد وجودی کودک می تواند بهترین کمک را در این راستا انجام دهد. در فضای کوچه کودکان نیاز به امنیت دارند و لازم است که بزرگسالان نیز، بیشتر نیاز کودکان به جنب وجوش در این فضاها را درک کنند.
با ایجاد فضاهای مخصوص برای بازی های ورزشی مانند دهکده های ورزشی با ابعاد وجودی کودک و همچنین ایجاد سینمای کودک در محلات، میتوان علاوه بر آموزش و پرورش کودکان از این طریق، به رفع نیازهایشان نیز بپردازیم. وجود حیاط در خانه ها با در نظرگیری ابعاد وجودی کودک، برای کودکان بسیار مهم است. همچنین این افراد علاوه بر نیاز به وجود گلها و گیاهان در خانه، دوست دارند در اتاقهایشان فضای کافی برای انجام اموراتشان و رفع نیازهایشان داشته باشند.
مقدمه
شهری می تواند ادعای مطلوب بودن را داشته باشد که به رفع نیازهای شهری شهروندانش با هر سنی بپردازد. کودکان نیز به عنوان یکی از اقشار جامعه، زیر مجموعه ای از شهروندان یک شهر به حساب می آیند که با توجه به حساسیت سنی و فراگیری محیطی این افراد، باید هرچه بیشتر در برنامه ریزی شهری مورد توجه قرار گیرند. کودکی مهمترین دوره زندگی برای شکل گیری ساختار شخصیتی یک انسان است و محیط تأثیر انکار ناپذیری بر ساختار شخصیتی انسان دارد و از آنجایی که کودکان، آینده سازان جامعه هستند، لذا معماری تأثیر غیر مستقیم برآینده جوامع دارد و می توان عامل مهمی در راه سعادت آن به شمار آید.
رویکرد جامعه شناختی، کودک را یک فعال اجتماعی تلقی می کند که بخشی از شخصیت او در ارتباط با فضاهای مختلف شکل می گیرد. خانه، مهد کودک، مدرسه، پارک و دیگر فضاهای عمومی نظیر کوچه ها، کوی ها و خیابانها باید قابلیت برآورده کردن نیازهای زیستی، آموزشی و فراغتی کودک را داشته باشند. اما شهرمدرن نه تنها نمی داند چگونه کودک را بپذیرد، بلکه ترجیح می دهد تا زمانی که به سن رویارویی با محیط شهری برسد در اماکن محافظت شده ای مانند زمین های بازی محصور باشد. این در حالی است که طرح های دوستدار کودک در تلاش برای مشارکت دادن کودکان در شکل دادن به محیط اطرافشان است - کامل نیا و حقیر، - 81 :1380اساساً. شهر دوستدار کودک به دنبال ضمانت اجرایی بر تمامی حقوق این شهروندان جوان است که عبارتند از:
-تأثیر خواسته های این افراد در مورد طراحی های شهری -مشارکت در خانواده ، جامعه وزندگی اجتماعی
-دسترسی به خدمات اساسی - مانند سلامتی ، آموزش و سرپناه ، نوشیدن آب سالم و سایر خدمات مرتبط - -محافظت در برابر خشونت و جنایت -با امنیت در خیابان قدم زدن -ملاقات با دوستان و بازی کردن -زندگی در محیط مناسب و خلوت
- به رسمیت شناختن کودکان به عنوان یک شهروند مساوی با داشتن دسترسی به همه ی خدمات بدون توجه به نژاد ، فرصت و ناتوانی - . - Riyyio, 2002: 48
ضرورت تحقیق
در شهر سازی سنتی ما به دلیل هویت مندی و احساس تعلق ساکنین به فضا و سازگار تر بودن آن با جوامع سنتی، کودکان به راحتی می توانستند فضاهای مورد نیاز خود را برای بازی بیابند. امروزه افزایش شهر نشینی و تغییر نحوه زندگی، محدودیت های فضایی و زمانی بیشتری را برای کودکان و بازی آنها ایجاد کرده است. در فضای پر تراکم شهری، واحد های مسکونی روز به روز به دلایل مختلف به کاهش سطح زیربنا دچار شده و فضای تنگ و کوچک خانه قابلیت جنب و جوش و سرگرمی را از این افراد گرفته است که موجب شده تا روش بازی آنهاکاملاً متفاوت از نسل قبل شود.
رواج بازی های کامپیوتری و بازی هایی که جنب و جوش را از کودکان میگیرد،از نمونه های روش بازی کودکان امروزی میباشد. در این حالت وظیفه ی فضای عمومی شهر است که از فرصت پیش آمده نهایت استفاده را ببرد و علاوه بر رفع این نیاز ها، به آموزش و پرورش این افراد نیز بپردازد و از این طریق رشد و تعالی جامعه ی فردا را تضمین نماید.
شهر را نباید فقط محل سکونت دسته ای از افراد و مرکز قرار دادها دانست، بلکه شهر متشکل از روحیات، افکار، آداب و رسوم، اعتقادات و احساسات همه ی افراد است - . - Moeeis , 1968 :10 در خواست برای ایجاد شهرهای دوستدار کودک، ریشه در شناخت این موضوع دارد که شهر ها خانه هایی جهت افزایش حمایت از کودکان و حقوق آنها هستند . - Unicef , 2002:17 -
پیشینه تحقیق
در سال 2007 میلادی ، برای اولین بار شهر »بندیگو« در استرالیا به عنوان شهری که از دیدگاه یونسیف تمام معیار ها و اصول یک شهر دوستدار کودک را دارا بود، به رسمیت شناخته شد. در این شهر حقوق شهروندی کودکان در تمام جنبه های شهری نخستین اولویت است. در کشور ما، بعد از زلزله مخرب سال 1382 در شهر بم، برای بازسازی بخش هایی از این شهر به محورهای دوستدار کودک توجه ویژه ای شد.
در اجرای این طرح کودکان 6 تا 13 سال، از طریق روش های گوناگون نظیر مدل سازی، نقاشی، جداول، مصاحبه و... مشارکت داده شدند - کامل نیا ، حقیر،. - 77:88 در سال »1389شهر اوز «در استان فارس از سوی موسسه پژوهش کودکان دنیا، به عنوان شهر دوستدار کودک معرفی شد - اسماعیل زاده کواکی، . - 146:1390 محمد اسماعیل شیعه در سال1385 کتابی تحت عنوان »آماده سازی شهر برای کودکان، نمونه موردی شهر تهران« را تألیف کرد. در این کتاب از کودکان به عنوان مهمترین گروه اجتماعی شهر یاد می شود و به نحوه ی رفع نیاز ها و انتظارات کودکان از فضای شهری پرداخته می شود.
سعید خوانی و مهرنوش توکلی در سال 1387 کتابی تحت عنوان »ایجاد شهر های بهتر با کودکان و نوجوانان« نوشته دریکل را ترجمه کردند. در این کتاب نمونه هایی از مشارکت مستقیم کودکان در پروژه های طراحی فضای شهری در نقاط مختلف دنیا بررسی می شود و همچنین روشهای گوناگونان نحوه ی این مشارکت معرفی می شود. هستی طحافچی در سال 1389، پایان نامه ای را تحت عنوان »خلق فضاهای اموزنده برای کودکان در واحد همسایگی به کمک طراحی شهری« را در دانشگاه شهید بهشتی تهران ارایه کرد.
هدف این پایان نامه به طور کلی، ارائه راهنمای طراحی شهری است که فضای باز واحد همسایگی بر مبنای آن باید طراحی و ساخته شود تا ضمن فراهم شدن امکان حضور فعال و بازی آزادانه کودکان در فضای باز شهری، امکان رشد و آموزش کودکان به طور ضمنی فراهم آورده شود. لازم به ذکراست که این پایان نامه ، کودکان 7 تا 11 سال را به عنوان گروه هدف مورد مطالعه، بررسی می کند. مهساترابی در تیرماه سال 1390 در دانشگاه تربیت مدرس تهران، پایان نامه ای را تحت عنوان »طراحی شهر دوستدار کودک ، نمونه موردی محله ی شهر آرا« را ارایه کرد.
در این رساله ابتدا به مطالعه و بررسی نظریات، رویکرد ها، تجربیات و تعریف مفاهیم پرداخته شد. سپس محله ی شهر آرا را به عنوان نمونه موردی انتخاب و رضایتمندی و انتظارات کودکان 6 تا 15 سال ساکن این محله و والدین آنها، از محله و فضای شهری پیرامون بررسی می شود. سپس با تدوین و بومی سازی چک لیست و پرسش نامه ای با توجه به استانداردهای جهانی دوستدار کودک، به جمع آوری اطلاعات از این افراد پرداخته می شود. در نهایت به کمک نتایج بدست آمده و همچنین درنظرگیری معیار ها، اصول و راهبرد های طراحی، به تدوین و طراحی محله ی مورد نظر پرداخته میشود.
فرح حبیب و ماهک رفسنجانی در زمستان سال 1387 در مقاله ای تحت عنوان » طراحی فضای شهری به مثابه ی ابزار آموزشی برای کودکان »نمونه موردی نیویورک« به بررسی دو محله Sound 24 ps , Sound 23 ps در شهر نیویورک به عنوان فضاهای آموزنده شهری برای کودکان پرداختند. دراین مقاله با بررسی نکات مثبت و منفی این فضاها و تأثیر آنها بر کودک به یک رشته نتیجه گیری نهایی برای طراحی فضاهای آموزشی در شهر دست می یابند و نتایج نهایی را در قالب یک جدول نتیجه گیری ارایه می دهند.
حامد کامل نیا و سعید حقیر در زمستان 1388 در مقاله ای تحت عنوان »الگو های طراحی فضای سبز در شهر دوستدار کودک نمونه موردی شهر بم« به بررسی انتظارات، تفکرات و علایق کودکان 6 تا 13 سال این شهر در مورد فضاهای شهری خصوصاً فضاهای سبز شهری می پردازند. در این مقاله جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه، پرسشنامه، نقاشی، جداول و پازل کودکان می باشد.
در نهایت با تحلیل و بررسی نتایج، نتیجه گیری نهایی را در قالب 4 بخش کلی و به عبارتی 4 راهکار و راهنما برای طراحی فضاهای سبز شهری ارایه می دهند.پور جعفر و همکاران در بهار سال 1389 در مقاله ای تحت عنوان »بررسی تحلیلی چگونگی برانگیزش آفرینشگری کودکان در طراحی فضاهای شهری « به بررسی امکان برانگیزش و تقویت حس خلاقیت کودکان با طراحی فضای شهری می پردازند. یافته های تحقیق نشان داد که با طراحی فضای شهری، محوطه های عمومی شهر و پارک ها، امکان بر انگیزش حس خلاقیت و آفرینشگری شهروندان به طور عام و کودکان و نوجوانان به طور خاص فراهم می آید.
