بخشی از مقاله
چکیده
نظارت بر مسئولان یکی از اصول مهم و حیاتی مدیریت در همهي جوامع و سیستمهاست. و ضرورت پرداختن به این رکن در امر مدیریت منابع انسانی و مادي بدیهی و غیر قابل انکار میباشد. در جوامع مختلف، و در سازمانهاي گوناگون، مدیران با استفاده از شیوهها و شگردهاي متعددي بر کارگزاران خود نظارت میکنند، تا امور و سیاستهاي محول شده به آنان به نحو مطلوب و مناسبی اجرا گردد. در جامعهي اسلامی با توجه به نقش و جایگاه ویژهي دین در زندگی افراد جامعه و سازمان، استفاده از روشهاي مدیریتی که مبتنی بر تعالیم اسلامی باشد یا از آن سرچشمه می-گیرد میتواند نتیجه و اثربخشی بهتري را به ارمغان آورد. در این میان الگوگیري از نظامهاي مطلوب مدیریتی در دوران رهبري ائمهي اطهار علیهم السلام نیز از اهمیت خاصی برخوردار است؛ به خصوص دوران پر برکت حکومت و مدیریت الهی امام علی - ع - ، که یکی از نمونههاي عالی و عینی در زمینهي نظارت و مراقبت بر اعمال و رفتار کارگزاران میباشد.
لذا، در تحقیق حاضر تلاش شده است با تکیه بر روش کیفی، و با استناد و استنباط از روایات نقل شده و سیرهي عملی مولاي متقیان، مهمترین شیوهها و روشهاي نظارتی آن حضرت مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهش گویاي این حقیقت است که سیاست نظارتی امیر مؤمنان - ع - مبتنی بر سه روش عمدهي: نظارت آشکار و علنی، نظارت پنهان و مخفی و خودکنترلی یا همان تقواي کاري میباشد. که میتوان با بررسی و آگاهی از سیستم و روشهاي نظارتی آن حضرت، گامی مهم و مؤثر در مسیر نظارت صحیح برداشت و شیوههاي مناسب نظارت بر مسئولان و کارگزاران را شناخت آنها را به کار بست.
واژگان کلیدي: نظارت، نظارت بر مسئولان، شیوههاي نظارتی، مدیریت علوي.
.1 مقدمه
اصل نظارت از عناصر مهم و حیاتی مدیریت در همهي جوامع و سیستمهاست. و ضرورت اجرا و پرداختن به این رکن مهم در امر مدیریت منابع انسانی و مادي بدیهی و غیر قابل انکار میباشد. با گسترش سازمانها و پیدایش مسائل و پیچیدگی مدیریت و ادارهي آنها، اهمیت و لزوم نظارت بر کارگزاران و مسئولان بیشتر احساس شده و دامنهي فعالیتها و وظایف بخش نظارتی نیز گسترش مییابد. آنچه که باعث گردید تا جوامع انسانی، نظامهاى جمعی، به ویژه سازمانها در روند رشد و تکامل خود به کنترل مسئولان و استفاده از روشهاى مختلف نظارتی روى آورند، ضرورت پیشگیرى و جلوگیري از انحراف از اهداف، و حصول اطمینان از صحت حرکت همهي عوامل جامعه یا سازمان به سمت مقاصد تعیین شده میباشد.
بنابراین، نظارت، ضامن حرکت سازمان در مسیر اهداف تعیین شده، و در نتیجه باعث دوام و کارآیی آن میباشد. از نظارت تعاریف و برداشت هاي متفاوتی صورت گرفته است؛ عمده ي این تعاریف ناشی از تاثیرات عوامل تاریخی، سیاسی و اجتماعی در هر دورهي کاري معین است - خدیوي، . - 1378 یکی از قدیمیترین تعاریف نظارت که ریشهي لاتین دارد به معناي » مراقبت کردن« است - رومیلو و همکاران، . - 2014 همچنین نظارت به معناي جهت دهی، کنترل و اداره کار دیگران است - ونگ و سون، . - 2014 از سویی جین فراست نظارت را به معناي مشارکت و همکاري کارکنان و حداکثر کارایی دانسته است - به نقل از خورشیدي،. - 1382
همچنین رایس و دین الوانز از ماهیت مردم سالارانه در نظارت سخن میگوید - به نقل از نیک نامی، . - 1389 وایلز و باندي نظارت را وظیفه ي پیچیده و دشوار براي رهبري دانستهاند - به نقل از نیکنامی، . - 1389 سر جیوانی و استارت در مورد نظارت بر روي تفکر مجدد در زمینهي نظارت تمرکز کرده، و بیشتر به نقش راهنمایی کارکنان در انجام کارها و امور محوله معتقد است - به نقل از نیکنامی،. - 1389 به نظر استونر، نظارت عبارت از فعالیتی منظم است که ضمن آن نتایج مورد انتظار در قالب استانداردهاي انجام عملیات معین میشود. از نظر وینر نیز نظارت چیزي جز ارسال پیام هایی که به طور مؤثر رفتار گیرنده پیام را تغییر میدهد نیست - به نقل از کوآد و همکاران،. - 2014
نظارت تلاش منظمی است در جهت نیل به اهداف استاندارد، بازخورد اطلاعات، مقایسه با استانداردهاي تعیین شده - به نقل از وایلز و باندي، . - 1385 همچنین کیمبل وایلز - به نقل از نیک نامی، - 1389 نظارت را محدود به یک فرد نمی داند و معتقد است همه باید در سازمانها وظیفهي نظارت و راهنمایی کارکنان را بر عهده بگیرند. به طور کلی برنامه هاي نظارت با توجه به تغییرات و تحولات گسترده در سازمانها و پیدایش مشاغل و اهمیت آنها گسترش و تکامل پیدا کرده است - به نقل از کوآد و همکاران،. - 2014 مطالعه ادبیات مربوط به نظارت در دوران معاصر و مطالعه کشوري مثل آمریکا نشان می دهد که مفهوم نظارت در اوایل بیشتر مستبدانه و خودکامه بود و به تدریج به سمت نظارت پیشگیرانه، همکاري، رهبري، حرفه اي ، فنی، همکاري، و تعهد اخلاقی و نظارت درونی پیش رفته است - مارینی و همکاران، . - 2011
پیداست جوامع گوناگون روشهاي مختلفی براي نظارت بر فعالیتهاي کارکنان بکار می برند. در کشور ما با توجه به تعالیم دین اسلام و وجود پیشینه فرهنگی قوي و نیز نظارت درونی و اعتقاد به آخرت، مفاهیم نظارت گسترده است و با فطرت انسانها قرابت بیشتري دارد.به طور کلی گفت اصولاً هیچ سازمان و نظام جمعی بدون بهرهگیري از روشهاي مناسب نظارتی نمیتواند، تداوم و پیشرفت خود را تضمین نماید. همچنین، بیتردید از علائم و نشانههاى اثربخشی سازمان و موفقیت مدیران آن، استفادهي بهینه از امکانات و منابع سازمان، اعم از منابع مادى و انسانی، میباشد. و نیک روشن است که هیچ سازمانی بدون بهرهمندى از یک نظام جامع و مناسب نظارتی نمیتواند از امکانات و منابع موجود سازمان به صورت بهینه استفاده نماید؛ چرا که عدم بهرهگیري از این اصل مدیریتی زمینهساز استفادهي نامناسب از منابع و امکانات خواهد بود و نتیجهي آن عدم دستیابی به اهداف مورد نظر و برنامههاى طراحی شده، میباشد.
این مسأله در جوامع مختلف، و در سازمانهاي گوناگون، مدیرانِ را برآن واداشت که با استفاده از شیوهها و شگردهاي متعددي به نظارت بر مسئولان و کارگزاران خود اقدام کنند، تا امور و سیاستهاي محول شده به زیردستان و کارمندان به نحو مطلوب و مناسبی اجرا گردد.در جامعهي اسلامی با توجه به نقش و جایگاه ویژهي دین در زندگی افراد جامعه و سازمان، استفاده از اصول و روشهاي مدیریتی که از آموزههاي دینی سرچشمه میگیرد و یا مبتنی بر تعالیم اسلامی باشد میتواند نتیجه و اثربخشی بهتري را به
