بخشی از مقاله
چکیده
اصولا" گذران مناسب و مطلوب اوقات فراغت وسیله موثری برای جلوگیری از آسیب های اجتماعی بوده و موجبات رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه دانش آموزان را فراهم می آورد. هدف اصلی این پژوهش بررسی شیوه های مطلوب گذران اوقات فراغت دانش آموزان دختر و پسر دوره متوسطه از نطر آنها، صاحب نظران تعلیم و تربیت و کارشناسان امورتربیتی و همچنین بررسی نقش آن درکاهش آسیب های اجتماعی در بین دانش آموزان دوره متوسطه بوده است. با توجه به ماهیت موضوع و اهداف، طرح پژوهش پیمایشی بوده است.
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان مدارس متوسطه شهرستان های تهران،کارشناسان امور تربیتی اداره کل آموزش و پرورش شهرستان های تهران و استادان رشته های روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه ها و مرکزآموزش عالی استان تهران - صاحب نظران تعلیم و تربیت - بوده است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران در سطح اطمینان ./.95،384 نفر برآورد شد، که با توجه به نسبت جمعیت دانش آموزان مناطق 418 نفر دختر و 482 نفر پسر به عنوان نمونه آماری پژوهش انتخاب گردیدند. همچنین نمونه آماری صاحب نظران 30 نفر و کارشناسان 25 نفر بوده است.
جهت جمع آوری داده های این پژوهش، از سه نوع پرسشنامه محقق ساخته استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد که از نظر دانش آموزان، صاحب نظران تعلیم و تربیت و کارشناسان امورتربیتی استفاده از رایانه و اینترنت، شرکت در فعالیت های تفریحی و ورزشی، مطالعه کتاب های علمی و کمک درسی، انجام فعالیت های هنری، کمک به خانواده در انجام امور منزل، تماشای برنامه های تلویزیون و ماهواره، شرکت در فعالیت های مذهبی و اجتماعی، دیدار با اقوام و خویشان و اشتغال به کار مورد علاقه به صورت نیمه وقت، از شیوه های مطلوب گذران اوقات فراغت دانش آموزان دوره متوسطه بوده است.
مقدمه
در عصر حاضر با افزایش زمان فراغت افراد و به تبع آن آثار و فواید فراوانی که اوقات فراغت ممکن است به دنبال داشته باشد موجب شده است که بیش از پیش علمای تعلیم وتربیت و جامعه شناسان، نسبت به اوقات فراغت و چگونگی گذران مطلوب آن در بین نوجوانان و جوانان توجه داشته باشند. همچنین متخصصان علوم اجتماعی و روان شناسی راجع به عدم توجه به چگونگی گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در جوامع هشدار داده اند و یادآور شده اند که اگر برای اوقات فراغت از سوی مسئولین و دست اندرکاران، برنامه ریزی اصولی صورت نگیرد تبعات منفی همچون اختلالات روانی و انحرافات اجتماعی به دنبال خواهد داشت.
بعد از خانواده مدرسه نقش موثری در گذران اوقات فراغت دانش آموزان دارد. هدف اصلی همه تلاش های تربیتی مدرسه این است که انگیزه ها و محرک های لازم برای ادامه تکامل طبیعی و سالم در دانش آموزان را ایجاد کند و امکانات و شرایط کسب بینش، معرفت وارزش های اخلاقی برای بهره گیری از زندگی مطلوب را فراهم آورد، همچنین مدرسه محیط مناسبی است که می تواند استعدادهای دانش آموز را کشف کرده و معلوم نماید که هر دانش آموزی از چه میزان استعداد و آمادگی برخوردار است.
اوقات فراغت مناسب ترین فرصت برای توسعه مهارت های شناختی و شکوفایی استعدادهاست. زمانی که دانش آموزان بدون این که تکلیف درسی موظفی را عهده دار باشند، باعلاقه وانگیزه شخصی در زمینه های متنوع آموزشی، مانند مطالعه کتاب های علمی، فرهنگی و هنری، شرکت در کارگاه های آموزشی، مطالعه مجلات و نشریات مختلف به فعالیت بپردازند. بطورمسلم تلاش ایشان در این شرایط مطلوب و خوشایند ذهنی و روانی منجر به فراگیری های پایدار خواهد شد که درطی نمودن مراحل تحصیلی بالاتر به آنهاکمک خواهد نمود - افروز،. - 1373
بسیاری از پژوهش های انجام شده در داخل و خارج از کشور در خصوص چگونگی گذران اوقات فراغت در ایام تابستان و رابطه آن با بزهکاری نوجوانان نشان می دهد که در ایام تعطیلی مدارس انواع بزهکاری در میان کودکان و نوجوانان گسترش می یابد واز طرف دیگر بررسی های انجام شده در زمینه ویژگی های افراد خلاق - سیسک1، - 1985نشان می دهد که آنان علاوه بر این که از هوش سرشار، صداقت و انعطاف پذیری برخوردار هستند از اوقات فراغت خود حداکثر بهره را گرفته و با آزاداندیشی و تفکر واگرا مسایل مختلف را بررسی می کنند و به راه حل های نو دست می یابند - نبوی ،. - 1392
نتایج پژوهش کیان - 1392 - در زمینه نحوه گذران اوقات فراغت دانش آموزان مدارس عادی و استعدادهای درخشان شهر یزد نشان می دهد که دانش آموزان مدارس عادی اوقات بیشتری را به فعالیت های ورزشی، ارتباط با دوستان و همسالان و انجام فعالیت های مذهبی اختصاص می دهند. از سوی دیگر، دانش آموزان مدارس استعدادهای درخشان اوقات بیشتری را برای بودن با خانواده و استفاده از محصولات فرهنگی سپری می کنند. اما میزان سرگرمی با کامپیوتر در هر دو گروه یکسان است.
یافته های این پژوهش بر ضرورت توجه مسئولان، برنامه ریزان و والدین را به مسئله برنامه ریزی اوقات فراغت برای دوره حساس نوجوانی تاکید می کند. جامعه شناسان معتقدند در صورت فقدان برنامه ریزی اصولی برای اوقات فراغت، آن دشمن شماره یک افراد جامعه خواهد بود، این امر در مورد دانش آموزانی که در سن نوجوانی قرار دارند ابعادی گسترده ترخواهد داشت. نوجوانان با داشتن نیرو و انرژی مازاد و تمایل زیاد به فعالیت نمی توانند خلاء زمانی را تحمل کنند و آسیب ها و ناهنجاری های رفتاری و اجتماعی نیز از همین خلاء نشات می گیرد - میر کمالی،. - 1376
نتایج پژوهش خواجه نوری و هاشمی نیا - - 1389 که بر روی نمونه 610 نفری از دانش آموزان دبیرستانی شهر شیراز انجام شده است، نشان می دهد که بین فعالیت های اوقات فراغتی سازمان یافته و رفتارهای بزهکارانه رابطه منفی وجود دارد. اما بین فعالیت های فراغتی سازمان نیافته و بزهکاری رابطه معنا دار مثبتی وجود دارد. همچنین نتایج حاصل از مدل رگرسیونی با چهار متغیر وقت تلف کردن، جنسیت، جامعه پذیری بدون نظارت و اوقات فراغت سازمان یافته بر روی هم % 23 تغییرات متغیر بزهکاری را تبیین کرده است.
اصولا" گذران مناسب و مطلوب اوقات فراغت وسیله موثری برای جلوگیری از انحرافات اجتماعی بوده و موجبات رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه دانش آموزان را فراهم می آورد و نداشتن برنامه مناسب برای گذران اوقات فراغت یکی از عوامل زمینه ساز انحرافاتی از قبیل فرار از منزل، اعتیاد وخودکشی محسوب می شود.
مطالعات و پژوهش های میدانی پندروف1 ، - - 1992 ، اورنگ - - 1363، عابدینی زاده - - 1372، رستمی - - 1373، تیرتاشی - - 1375، آزادی - - 1376، طاهانی - - 1379، خواجه نوری و هاشمی نیا - - 1389، نشان می دهد که بزهکاری کودکان و نوجوانان با فقدان برنامه برای گذران اوقات فراغت دانش آموزان همبستگی مثبت دارد به این معنی که افزایش کجروی ها، بزهکاری و آسیب های اجتماعی در بین کودکان و نوجوانان در ایام فراغت به خصوص در طول تعطیلات مدارس بیشتر بوده است.
مطالعات و بررسی های انجام شده نشان می دهد که اوقات فراغت همواره بستر مناسبی برای رشد خلاقیت ها و نوآوری ها بوده است. دانش آموزان دراوقات فراغت می توانند با طیب خاطر و آزادانه اندیشه نموده و برای حل مسایلی که در حوزه شناختی ایشان مطرح هستند از تفکر واگرا بهره گیرند. تفکر واگرا یا خلاق خمیر مایه نوآوری ها واختراعات بشری است - اوتر2 وهمکاران،. - 1995
نتایج پژوهش رضایی صوفی - 1385 - که در زمینه گذران اوقات فراغت دانش آموزان دوره متوسطه شهر رشت انجام شده، نشان می دهد که بیش از 60 درصد دانش آموزان شرکت کننده در پژوهش به دلیل محدودیت امکانات فضاهای فرهنگی و ورزشی، عدم وجود فضاهای ورزشی و تفریحی در محلات و عدم توان مالی والدین در پرداخت شهریه شرکت در فعالیت های ورزشی و فرهنگی موجود از نحوه گذران اوقات فراغت خود ناراضی بوده اند.
