بخشی از مقاله
چکیده
بدون شک در دنیای پیشرفته ی امروزی، یکی از علائم موفقیت فرد، موفقیت تحصیلی می باشد که بدون آن توسعه و ترقی هیچ کشوری امکان پذیر نخواهد بود. ترقی هر کشوری رابطه ی مستقیم با پیشرفت علم و دانش و تکنولوژی آن کشور دارد. پیشرفت علمی نیز حاصل نمی شود مگر این که افراد متفکر و خلاق، تربیت شده باشند.تحقیقات متعدددر سالهای اخیر نشان داد که استفاده از تدریس در محیط وب و به روش الکترونیکی و با استفاده از شبکه های اطلاعاتی، نسبت به روش سنتی در پیشرفت تحصیلی فراگیران تاثیر داشته است.
محیط وب و شبکه های اطلاع رسانی در توضیح مطالب، نقد و بررسی آن ها، ایجاد هماهنگی بین مطالب به معلم کمک می کند. یادگیری را برای دانش آموزان غنی تر، موثرتر، جالب تر و زنده تر می سازد و در یادگیری بیشتر و بهتر فراگیران کمک می کند. در این مقاله سعی شده تا شرایط فراگیران، معلم و محیط متنی بر وب و طراحی برنامه درسی مبتنی بر وب توسط معلمان اشاره شود.
-1مقدمه
ما در قرن 21 و در عصر دانایی قرار داریم و شاهد پیشرفت علم و تکنولوژی در همه عرصه های زندگی بشر می باشیم. مفهوم و ساختار آموزش با تکیه بر تجربه گذشته، نظریههای جدید یادگیری و گسترش فناوری های اطلاعات و ارتباطات در اشکال مختلفی ارائه و به کار گرفته میشود؛ به عبارت دیگر در آینده نهتنها طیف متنوع و اشکال مختلفی از مدرسه و دانشگاه شکل میگیرد که اساس آن بر مبنای یادگیری است، بلکه آموزش و یادگیری به کمک محیط و ابزارهای الکترونیکی، شکلی تعاملی به خود میگیرند و یاددهنده و یادگیرنده به طور همزمان و با به اشتراک گذاشتن منابع و تجارب در مسیر ساختن و گسترش دانش قرار میگیرند. چنانکه گریسون - - 4 و کلولند اینس - - 2010 - - 5 بر آن تأکید گذاشتهاند.[1]
امروزه نیاز به روشهای نوین تدریس با توجه به پیشرفت روز افزون علم و فن آوری حس میشود، باید به دنبال روشهای تدریسی بود تا بتوان دانش آموزان را از حفظ طوطی وار به سوی یادگیری سوق داد. استفاده از روشهای فعال تدریس از روشهایی است که کمک شایانی به دانش آموزان و معلمان میکند. روشهای فعال تدریس روش هایی هستند که فعالیت ذهنی دانش آموز را در زمینه نیازهای عمومی وی برمی انگیزند .
در این روشها علاوه بر فراهم کردن شرایط گوناگون باید یادگیری را از طریق ترغیب و تحریک دانش آموزان در آنان ایجاد نمود و تمام پیام های تربیتی و آموزشی را متناسب با کانون رغبت و علاقه کودکان منتقل نمود چراکهاصولاً هیچ تغییری در رفتار یادگیرنده رخ نمی دهد مگر اینکه از میل درونی و رغبت طبیعی آنان سرچشمه گرفته باشد.[2]
-2عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی:
تحقیقات انجام شده در مورد پیشرفت تحصیلی عوامل زیادی را برای رسیدن به آن در نظر گرفته اند، وزنشاین - 1971 - 1، دریافت که افزایش تعامل معلم - شاگرد؛ باعث افزایش »پیشرفت تحصیلی« می شود.[3] نتیجه مطالعه بقایی و همکاران - - 1391 این بود که استفاده از روش آموزش مبتنی بر وب به عنوان یک روش آموزشی باعث ارتقای سطح یادگیری شناختی و پیشرفت تحصیلی در دانشجویان می شود.[4] محیط وب و شبکه های اطلاع رسانی در توضیح مطالب، نقد و بررسی آن ها، ایجاد هماهنگی بین مطالب به معلم کمک می کند. یادگیری را برای دانش آموزان غنی تر، موثرتر، جالب تر و زنده تر می سازد و در یادگیری بیشتر و بهتر فراگیران کمک می کند.
-3 مفهوم آموزش
معمولا فعالیت هایی را که معلم به قصد آسان کردن یادگیری در یادگیرندگان انجام می دهند، آموزش نامیده می نامند. پس بنا به تعریف، آموزش به فعالیت هایی اطلاق می شود که با هدف آسان کردن یادگیری از سوی معلم، الگو پردازی می شود و بین معلم و یک یا چند دانش آموز به صورت کنش متقابل جریان می یابد.[5]
-4تاریخچه اینترنت
اینترنت - مخفف کلمه شبکه های به هم مرتبط2 را باید بزرگترین سامانهای دانست که تاکنون به دست انسانطرّاحی، مهندسی و اجرا گردیدهاست. ریشه این شبکه عظیم جهانی به دهه1960، باز می گردد که سازمانهای نظامیایالات متّحده آمریکا برای انجام پروژههای تحقیقاتی برای ساخت شبکهای مستحکم، توزیع شده و باتحمل خطا سرمایه گذاری نمودند.
این پژوهش به همراه دورهای از سرمایه گذاری شخصی بنیاد ملی علوم آمریکا برای ایجاد یک ستون فقرات جدید، سبب شد تا مشارکتهای جهانی آغاز گردد و از اواسط دهه 1990 ، اینترنت به صورت یک شبکه همگانی و جهانشمول در بیاید. وابسته شدن تمامی فعّالیتهای بشر به اینترنت در مقیاسی بسیار عظیم و در زمانی چنین کوتاه، حکایت از آغاز یک دوران تاریخیِ نوین در عرصههای گوناگون علوم، فنّآوری، و به خصوص در نحوه تفکّر انسان دارد.
اینترنت سامانهای جهانی از شبکههای رایانهای بهم پیوسته است. به عبارت دیگر اینترنت، شبکه شبکه هاست که از میلیونها شبکه خصوصی، عمومی، دانشگاهی، تجاری و دولتی در اندازههای محلی و کوچک تا جهانی و بسیار بزرگ تشکیل شدهاست. اینترنت در برگیرنده منابع اطلاعا تی و خدمات گسترده ایست که برجستهترین آنها وب جهانگستر و رایانامه3 میباشند. سازمانها، مراکز علمی و تحقیقاتی و موسسات متعدد، نیازمند دستیابی به شبکه اینترنت برای ایجاد یک وبگاه، دستیابی از راه دور ویپیان4، انجام تحقیقات و یا استفاده از سیستم رایانامه، میباشند.[6]
-5یادگیری مبتنی بر وب:
یادگیری مبتنی بر وب، معمولا یادگیری آنلاین5، یا یادگیری الکترونیکی نامیده می شود، زیرا محتوای درسی آنلاین را شامل می شود. جلسات بحث و تبادل نظر از طریق پست الکترونیک، ویدئو کنفرانس و سخنرانی های زنده6، توسط »وب«، امکان پذیر هستند. واحدهای درسی مبتنی بر وب ممکن است صفحات ایستا7 مانند مواد درسی پرینت شده را فراهم آورد. یکی از موارد ارزشمند استفاده از وب، برای دسترسی به مواد درسی این است که ممکن است صفحات وب حاوی فراپیوند8 به سایر قسمت های وب باشد، بنابراین قابلیت دسترسی به حجم وسیعی از اطلاعات مبتنی بر وب را دارند.[7]
یادگیری مبتنی بر وب، ساختار دانش را برای خود فرد و همچنین مهارتها را برای کنترل یادگیری خود او مورد حمایت قرار می دهد. فراگیران می توانند در جستجوی مدلها باشند، سوالات خود را مطرح کنند، مفاهیم و استراتژیهای خود را برای مطالعه ی موفقیت آمیز شکل دهند. برای آنها، یادگیری مبتنی بر وب، محیطی مناسب است که در آن می توانند مسئولیت مطالعه خود را بر عهده داشته و فرآیند یادگیری شان را کنترل نمایند. فراگیران در قبال یادگیری خود مسئول تر و اصالت محورتر شده و نسبت به چالش ها، آماده می شوند. آنها مایلند ارزش مواد اطلاعاتی را بدانند و نسبت به باورهایشان و فعالیت کلاسی شان ، اعتماد به نفس بیشتری داشته باشند.[8]
-5-1 مدلهای یادگیری مبتنی بر وب:
رویکردهای متعددی را می توان برای توسعه و ارائه یادگیری مبتنی بر وب مورد استفاده قرار داد و به صورت یک زنجیره به آنها نگاه کرد. در یک سر این زنجیر، یادگیری از راه دور»محض« - که در آن مواد درسی، ارزیابی و پشتیبانی، همگی به صورت آنلاین و بدون هیچگونه ارتباط رو در رو بین معلم و شاگردان ارائه می شوند - ، قرار دارد.
در سر دیگر این زنجیره، یک اینترانت9 سازمانی قرار دارد که مواد درسی مکتوب را به صورت آنلاین تکرار می کند تا از اصالت دوره سنتی رو در رو10، حمایت کند. به هر وب سایتهایی که بدون ارتباط با فعالیت های یادگیری، تعامل و فعالیت های ارزیابی، صرفا مخزن دانش می باشند، یادگیرنده محور نیستند و نمی توانند حقیقتا به عنوان دوره های یادگیری مبتنی بر وب محسوب شوند.[7]
-5-2 طراحی یک دوره درسی مبتنی بر وب :
سراجی - - 1388، یکی از ویژگی های مهم محیط الکترونیکی را تسهیل دسترسی به اطلاعات می داند. بر این اساس، طراح یادگیری الکترونیکی باید با استفاده از امکان چندرسانه ای، ابررسانه ای و پیوندها، امکان دسترسی یادگیرندگان را به مواد و منابع گوناگون یادگیری نظیر: کتاب، نشریه، تصویر، عکس، صداهای ضبط شده، قطعه های کوتاه ویدئویی و نیز همایش ها، اجتماعات، راهنمایان گوناگون فراهم سازد تا یادگیرندگان با استفاده از این امکانات، به دیدگاه های چندگانه و فهم عمیق موضوع یادگیری دست یابند.
همچنین با توجه به ویژگی های ارتباطی، چندرسانه ای و اطلاعاتی و در هر زمانی محیط الکترونیکی، طراح باید برای تسهیل یادگیری، شیوه هایی را به کار گیرد که یادگیرندگان را به تعامل و بحث، آشنایی با دیدگاه های چندگانه و کسب اطلاعات جدید ترغیب کند. بنابراین در این محیط، طراح باید نقش هایی همچون ایجادکننده بحث، تسهیل کننده ی محتوا، وساطت کننده در بحث، ارائه دهنده بازخورد، بیان کننده هدف های آموزشی و راهنمای یادگیرندگان را برای معلم در نظر بگیرد.[9]
هنگام طراحی برنامه های مبتنی بر وب - مثل هر برنامه یادگیری دیگری - ، باید نیازها و تجارب یادگیرندگان در نظر گرفته شود. برای آنکه یادگیرندگان بهتر از عهده یادگیری آنلاین و مبتنی بر وب برآیند، بهتر است تکنولوژی مناسب و مهارت های کامپیوتری آنان در نظر گرفته شود. برای تطبیق مشخصات فنی متفاوت و نسخه های نرم افزارها، می توان برنامه ها و صفحات وب را به دلخواه طراحی نمود. به هر حال اگر یادگیرندگان تلاش کنند تا با اینترنت با سرعت پایین کار کنند یا نتوانند عکس ها و ویدئوهای مورد نیازشان را دانلود نمایند، با ناامیدی مواجه می شوند.[7]
به منظور گزینش راهبرد آموزشی مناسب، طراح الکترونیکی باید از رویکردهای گوناگون یادگیری مطلع باشد. راهبردهای یادگیری که انتخاب شده اند باید یادگیرندگان را برانگیزانند.[10] با توجه به ویژگی های شخصی سازی محیط الکترونیکی، طراح محیط یادگیری الکترونیکی باید امکانات چندرسانه ای و هرزمانی محیط الکترونیکی را به گونه ای شکل دهد که یادگیرندگان بر اساس نیازها، علائق و سبک های یادگیری خود به محتوای آموزشی در قالب انجام فعالیت های یادگیری و فرایند ارزشیابی قرار گیرند.[9]
-5-3 ویژگی و مهارت های مورد نیاز یادگیرندگان در محیط وب:
اگر فراگیران فاقد مهارت های مورد نیاز برای نظم دهی یادگیری شان باشند، ممکن است مهیا ساختن برنامه برای یکپارچه سازی دانش آنها از طریق آموزش مبتنی بر وب موثر نباشد. بدین لحاظ، فراگیران در محیط جدید علاوه بر اینکه نیاز به سواد رایانه ای برای استفاده از سیستمهای جدید اطلاعاتی دارند، باید یاد بگیرند که چگونه یاد بگیرند و چگونه یادگیری خود را تنظیم کنند و چگونه از راهبردهای مناسب برای تنظیم یادگیری خود استفاده کنند، مولفه هایی که در ادبیات پژوهش های تربیت به سازه خودتنظیم مشهور هستند.[11]
برخی از یادگیرندگان، به دلیل عدم تشخیص نیازهای یادگیری، ناآشنایی با امکانات ارتباطی و نداشتن مهارت های شناختی و فراشناختی نمی توانند به طور موثر از امکانات ارتباطی و شخصی سازی محیط یادگیری الکترونیکی استفاده کنند.[9] سراجی و همکاران - - 1389، در پژوهش خود به این نکات اشاره نمودند که یادگیرنده داوطلب ورود به دوره های الکترونیکی باید با کاربردهای اینترنتی آشنا باشد، مهارت های شناختی و فراشناختی داشته باشد و از قدرت خودرهیابی و برقراری ارتباط الکترونیکی همزمان و ناهمزمان برخوردار باشد.[12]
از این رو، به کارگیری ابزارهای تهیه و ارائه محتوا به برخی از یادگیرندگان کمک می کند تا با دسترسی به دانش پایه ای برای مشارکت در بحث ها و به کارگیری نرم افزارهای اجتماعی، آمادگی و انگیزه لازم را کسب کنند. استفاده از ابزارهای مدیریتی نیز، یادگیرندگان دارای مهارت های فراشناختی سطح پایین را به انجام به موقع تکالیف یادگیری ملزم می سازد. بابایی - - 1385، مهارت های مورد نیاز یادگیرنده برای استفاده از سیستم یادگیری مبتنی بر وب را شش دسته به شرح زیر تقسیم نموده است:
- مهارت های زبانی
- مهارت های موضوعی
- مهارت های مطالعه
- مهارت های مدیریت زمان
- مهارت های نوشتاری
- مهارت های فنی رایانه و وب
همچنین، ورود یادگیرنده به محیط یادگیری وب مستلزم پیش نیازهایی است. برخی از این پیش نیازها، نیاز به تجربه قبلی دارد و برخی وابسته به آمادگیهای ذهنی یادگیرنده اند. ورود یادگیرنده به محیط یادگیری وب بدون داشتن آگاهی و مهارت، پیامدی جز وقت تلف کرده، تضعیف روحیه، کامل نبودن یادگیری و شکست برنامه ندارد.
علاوه بر این ، یادگیرندگانی که آمادگی ورود به عرصه یادگیری الکترونیکی را ندارند، اما وادار به ورود به آن شده اند، تجارب تلخی دارند که حتی می تواند بر فرصتهایی که در آینده نصیبشان می شود، تاثیر منفی بگذارد. فراهم کنندگان فرصتهای یادگیری الکترونیکی هم باید بپذیرند که باید به یادگیرنده مجال تفکر کسب آگاهی و مهارت را بدهند و حتی اگر برایشان میسر است تسهیلاتی را نیز در این زمینه فراهم کنند. اذا، فرایند ساده مراحل شرکت یادگیرنده در دروه آموزشی مبتنی بر وب را می توان بدین ترتیب مجسم کرد:
- یادگیرنده تصمیم می گیرد.
- به اینترنت متصل می شود.
- به سایت مورد نظر دسترسی پیدا می کند.
- مطالب آن را می خواند.
- ثبت نام می کند.
- سیستم خود را از جهت نرم افزار برای دسترسی به مطالب درسی آماده می کند.
- درس ها را بر می گزیند.
- مطالب را دریافت و در کلاس شرکت می کند.[13] به گفته بابایی - 1389 - ، پیش نیاز حرکت از مرحله اول و طی سایر مراحل، برخورداری از مهارتهای کامپیوتری است. هر مرحله نوع خاصی از مهارت را می طلبد. وسیله ارتباط یادگیرنده با محیط درس کامپیوتر و خط ارتباط مخابراتی است. لذا تسلط یادگیرنده بر مهارتهای رایانه ای و ابزار و امکانات مرتبط با آن الزامی است. بیان این نکته لازم است که مفهوم آشنایی با تسلط یادگیرنده در اینجا ورود به مباحث تخصصی نیست، بلکه معیار تسلط، رفع نیازهای مرتبط یادگیری است.[14]
