بخشی از مقاله
چکیده
پیش بینی صحیح نرخ انتقال رسوب و میزان رسوبگذاري یکی از عوامل مهم و تاثیر گذار در مدیریت مناطق ساحلی میباشد. اگرچه تاکنون تلاشهاي بسیاري به منظور کمی کردن میزان انتقال رسوب، با تاکید بر عوامل تاثیرگذار در حرکت رسوبات، از جمله رابطه نیمه تجربی CERC صورت گرفته، لیکن دقت پیش بینی نرخ و روند انتقال رسوب حاصل از این فرمولها تابع صحت و دقت آمارها، اطلاعات پایه و دادهاي اولیه مورد استفاده است.
در مناطقی که به هر دلیل دسترسی به این گونه اطلاعات امکان پذیر نباشد، استفاده از بررسی هایی نظیر مطالعه ریخت شناسی و تغییرات خط ساحل ضروري است. در مقاله حاضر با استفاده از دادههاي امواج محلی، روند انتقال رسوب موازي ساحل در بخشهایی از سواحل جنوبی کشور در استان هرمزگان، از منطقه برکه سفلین در شمال شرق خلیج فارس تا دماغه نایبند محاسبه شده و با نتایج حاصل از بررسی شواهد ریختشناختی و تغییرات خط ساحل در دماغهها و پشت موجشکنها، مورد صحت سنجی قرار گرفته است.
تفسیر ریختشناسی سواحل و تغییرات خط ساحل در بازه زمانی41 ساله با استفاده از مقایسه تصاویر ماهوارهاي کرونا و اسپات سالهاي 1964 و 2005 میلادي و روند انتقال رسوب موازي ساحل توسط رابطه CERC حاصل شده است. براساس نتایج حاصله، شواهد ریخت شناسی و تغییرات خط ساحل در منطقه مطالعه همگی روند جریان موازي ساحل حاصله از فرمول CERC را تایید مینماید.
1 مقدمه
سواحل به عنوان مناطق داراي پتانسیل فعالیتهاي گوناگون بشري، در کسب سرمایه براي ساحل نشینان و اقتصاد کشورهاي مختلف جهان نقش بسیار چشمگیري دارند. مدیریت و بهره برداري بهینه از این مناطق مستلزم شناسایی عوامل طبیعی دخیل در آنها بوده که از دیدگاه هاي مختلف علوم مرتبط، قابل بررسی هستند. تجزیه و تحلیل مباحث انتقال رسوب از اهمیت فراوانی در مهندسی سواحل برخوردار است.
تعیین میزان و روند رسوبگذاري و پیشبینی صحیح تغییر شکل ساحل در احداث بنادر، بسیار حساس و با اهمیت است. علیرغم پیشرفتهاي درخور توجه در تخمین کمیت و روند رسوبگذاري، شاهد بروز خسارات فراوان مرتبط با رسوبگذاري و فرسایش در مناطق ساحلی به خصوص بنادر می باشیم. انتقال رسوب موازي ساحل1 حاصل از شکست امواج مایل، از جمله مهمترین فرآیندهاي ساحلی است که ریختشناسی، فرسایش، رسوبگذاري و یا پایدار بودن ساحل را تحت تاثیر قرار میدهد.
اگرچه میزان و جهت انتقال رسوب در بخش مشخصی از ساحل با توجه به مشخصات امواج تغییر میکند، لیکن برآیند نرخ انتقال رسوب سالانه، جهت غالب انتقال رسوب موازي ساحل در سال را نشان میدهد. جهت بررسی و تخمین نرخ انتقال رسوب موازي ساحل روابط نیمه تجربی گوناگونی از جمله Kamphuis - 1991 - ، Van der Meer - 1990 - و CERC - 1984 - ارائه شده است.
با توجه به اینکه در اغلب مطالعات انتقال رسوب موازي ساحل در ایران، رابطه CERC بکار رفته و ضرایب تجربی موجود در این رابطه از مطالعات صورت گرفته در سواحل دیگر کشورها استخراج شده و با اقلیم امواج و رسوبگذاري حاکم بر آن مناطق انطباق دارد، استفاده مستقیم از این رابطه در سواحل کشور به تامل بیشتري نیاز دارد - افشار کاوه و سلطانپور، . - 1389 بدین منظور بررسی و صحت سنجی روابط مذکور با شرایط طبیعی هر منطقه ضروري به نظر میرسد.
در این زمینه تحقیقات گوناگونی در ایران و سایر کشورها از دیدگاههاي مختلف انجام شده است. افشار کاوه و سلطانپور - 1389 - با استفاده از اختلاف احجام حاصل از نقشه هاي هیدروگرافی برخی از بنادر سواحل جنوبی ایران به بررسی روابط Kamphuis و CERC پرداخته و تابعی جهت محاسبه ضریب k رابطه CERC ارائه نموده است. Wang & Kraus - 1999 - با اندازه گیري میزان رسوبگذاري پشت رانهگیرهاي2 سواحل غرب فلوریداي مرکزي و تعیین نرخ انتقال رسوب موازي ساحل دریافتند که نوع شکست موج، شدت آشفتگی جریان و آستانه حرکت رسوبات در مقدار ضریب k و نرخ انتقال رسوب رابطه CERC موثر میباشد.
Wang & et al - 1998 - با تعیین میزان رسوبگذاري حاصل از نتایج برداشتهاي میدانی، توسط تلههاي رسوبگیر، دریافتند که نرخ واقعی انتقال رسوب، به مراتب کمتر از مقادیر تخمینی حاصل از فرمولهاي مختلف تجربی است. همچنین بسیاري از محققان از جمله White - 1998 - ، Masselink& Pattiaratchi - 2001 - ، LaValle & et al - 2001 - ، Camenen& Larroude - 2003 - ، Soulsby & Damgaard - 2005 - ، & Griggs - 2008 - Patsch، Brown & Davies - 2009 - در زمینه پدیده انتقال رسوب موازي ساحل و اصول مرتبط با آن، در مناطق ساحلی مختلف، تحقیقات گوناگونی را با روشهاي متنوع انجام دادهاند.
خط ساحل به عنوان فصل مشترك بین خشکی و آب شناخته میشود - Dolan & et al , 1980 and .Horikawa, 1988 - در حقیقت، تغییر موقعیت ساحل بصورت متناوب، ناشی از انتقال رسوب موازي و عمود بر ساحل بوده و این تغییرات خود به علت حرکات دینامیکی آب دریا در منطقه ساحلی، از قبیل امواج و جزرومد میباشند. از طرفی انتقال رسوب موازي ساحل یکی از عوامل تاثیر گذار در تامین و تغذیه رسوبی در طول ساحل است. هرگونه تغییر در این روند از جمله تغییر در کمیت آن سبب بروز تغییراتی بصورت روندهاي افزایشی3 و فرسایشی4 در نوار ساحلی میگردد.
تغییرات خط ساحل یکی از مهمترین موضوعات مورد توجه محققان سواحل بوده و در مباحث مدیریت مناطق ساحلی و مهندسی سواحل بکار میرود. موقعیت خط ساحل و تاریخچه تغییرات آن میتواند در زمینه حفاظت سواحل، طرح هاي توسعه مناطق ساحلی و واسنجی و عددي کردن مدلهاي منطقه ساحلی اطلاعات مهمی تولید کند . - Hanson & et al, 1988 - براي آنالیز روند و تغییرات خطوط ساحلی، تغییرات زمانی و مکانی ساحل، برپایه مبانی اساسی نوار ساحلی باید بررسی شود .2005 -
تغییرات کوتاه مدت خطوط ساحلی به جابجایی خط ساحل در اثر پیشروي5 و پسروي6 آن در مقیاس زمانی چند ده ساله گفته میشود که معمولا ناشی از فرایندهاي فرسایش و رسوبگذاري در طول نوار ساحلی و تغییر شکل پروفیل ساحل میباشد. این تغییرات در حاشیه سازههاي ساحلی و برخی از مناظر ریختشناسی ساحل مانند دماغهها بارزتر هستند.
بدین ترتیب تغییر موقعیت خط ساحل علاوه بر تغییر ریختشناسی ساحل، میتواند به عنوان شاخصی جهت تعیین روند غالب انتقال رسوب موازي ساحل بکار گرفته شود. غریب رضا و همکاران - 1383 - در تحقیق جامعی تغییرات خطوط ساحلی و ریختشناسی سواحل ایرانی دریاي خزر، خلیج فارس و دریاي عمان را در بازه زمانی تقریبا 30 ساله با استفاده از عکسهاي هوایی و تصاویر ماهوارهاي مورد بررسی قرار دادهاند.
