بخشی از مقاله
چکیده
جنگلها متنوعترین اکوسیستمهای زیستی هستند که محصولات و خدمات مختلفی را عرضه میکنند. عملکرد این اکوسیستم بر محیط زیست طبیعی، آب و هوا، توپوگرافی، خاک و غیره موثر بوده، همچنین بر فعالیتهای انسان نیز اثر میگذارد. جنگلها عمدتا برای دستیابی به تولیدات سنتی جنگل از جمله: چوب سوختی، فیبر برای تولید کاغذ، چوب ساختمانی و غیره مدیریت شده و میشوند. سایر تولیدات و خدمات جنگل کمتر مورد توجه هستند. با توسعه علم اکولوژی و بالا رفتن آگاهیهای زیست محیطی، مدیریت جنگل-ها با هدف استفاده چندمنظوره از آنها، بیشتر رایج شده است.
عامل اساسی برای دستیابی به این اهداف، مدیریت پایدار جنگل است. یک نگرانی عمومی در ارتباط با مدیریت جنگل برای حفظ سایر منابع جنگلی شامل حیات وحش، حفاظت از آب و خاک، تفریح و تفرج و غیره وجود دارد که ناشی از استخراج چوب و بهره-برداری تجاری از جنگل برای افزایش درآمد اقتصادی است. لذا جهت کاهش نگرانیهای مربوط به عدم تحقق مدیریت پایدار جنگل و رعایت استانداردهای مربوطه از جمله، عرضه تولیدات چوبی در بازارهای جهانی، نیاز است که جنگلها به استانداردهای بینالمللی در مدیریت پایدار برسند و دارای گواهی استاندارد باشند. بنابراین پیشنهاد میشود که اقدامات قانونی لازم برای صدور گواهینامههای استاندارد جنگلهای کشور انجام شود. این پروسه کیفیسازی میتواند به نفع توسعه پایدار و تدام آن در مدیریت جنگلهای کشور باشد.
مقدمه
جنگلها یک منبع طبیعی مهم هستند که به طور مستمر و پایدار میتوان از آنها محصولات متنوع دارای ارزش اقتصادی برداشت کرد. مدیریت پایدار جنگل، استفاده از منابع جنگل همراه با حفظ تنوع زیستی، بهرهوری، ظرفیت تجدیدشوندگی و بالقوه آنها و استمرار کارکردهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی در حال و آینده میباشد. در حال حاضر مدیریت جنگل در کشور ما با این مفهوم فاصله دارد. مدیریت جنگل با هدف استمرار تولید، در حدود سالهای 1990 به مدیریت پایدار جنگل متحول گردید.
این موضوع بر سه وجه بنیادی اقتصادی اجتماعی، اکولوژیکی و زیست-محیطی استوار است و به طور کلی دارای اصول، معیارها و شاخصهایی است که با پایش آنها میتوان از اجرای صحیح آن مطمئن شد. اجرای این شاخص و معیارها با توجه به شرایط زیست محیطی، اکولوژیکی و اقتصادی اجتماعی هر کشور با مشکلاتی روبروست. کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. معیارهای جنگلداری پایدار برای تمام مناطق مختلف جهان تقریبا یکسان بوده ولی شاخصها با توجه به شرایط مختلف متفاوت است.
از این رو لازم است که شاخص-ها و معیارهای مدیریت پایدار جنگل به صورت ملی و قابل اجرا در تمامی سطوح جنگلهای کشور، تهیه و جهت اجرا در اختیار مدیران قرار داده شود . - Jafari & Zarafshar , 2010 - معیارها و شاخصهایی که مبتنی بر اصول توسعه پایدار باشند. توسعه پایدار، توسعهای است که نیازهای کنونی جهان را بیآنکه توانایی نسلهای آتی را در رفع نیازهای خود به مخاطره اندازد، تأمین مینماید . - Kushwaha et al., 2010 - شکل 1 میزان تأثیر هر یک از عوامل موثر در توسعه پایدار را نشان میدهد.
شکل -1 عوامل مؤثر در توسعه پایدار
امروزه، توسعه پایدار در کشورهای در حال توسعه - مانند ایران - به یکی از الزامات و ضروریات منطقی تبدیل شده است. از سوی دیگر در سالهای اخیر، کمبود منابع جنگلی و چوبی در کشور، حقیقتی تلخ و انکارناپذیر است که کاهش ظرفیت تولید و حتی تعطیلی تعدادی از کارخانههای مرتبط با صنایع چوب را به دنبال داشته است. بر اساس مطالعات انجام شده، ارزش زیست محیطی و اکولوژیکی جنگلها تا 400 برابر ارزش تولید چوب آنها برآورد شده است.
آمار و گزارش-های سازمان جنگلها نشان میدهد که بهرهبرداری از جنگلهای شمال طی ده سال گذشته از 2,200, 000 مترمکعب به کمتر از یک میلیون مترمکعب رسیده و این به معنی کاهش 50 درصدی در عرضه چوب به بازار مصرف است. با نگاهی به وضعیت جنگلهای شمال کشور که تنها 7/5 درصد سطح کشور را شامل میشود و به عنوان اصلیترین منبع داخلی تأمین چوب و مواد اولیه مصنوعات چوبی و کاغذی است، حساسیت و آسیبپذیری آن به وضوح نمایان میشود
یکی از الزامات کاهش نگرانیهای مربوط به عدم تحقق مدیریت پایدار جنگل، صدور گواهینامه بینالمللی استاندارد جنگل است که لازم است برای جنگلهای کشور ما نیز این پروسه کیفیسازی شروع شود. این گواهینامه برای صادرات محصولات چوبی نیز مورد نیاز است.
این گواهینامه توسط سازمان شورای نظارت جنگل ارائه میگردد. شورای نظارت جنگل یک سازمان مستقل، غیردولتی و غیرانتفاعی برای ترویج مدیریت جنگل است که باید از نظر زیست محیطی مناسب، از نظر اجتماعی مفید و از نظر اقتصادی بادوام باشد. این شورا 10 اصل و معیار اجتماعی و زیست محیطی را که برای مدیریت جنگل مورد نیاز است، در نظر میگیرد. شکل 2 زیر یک نمای کلی از الزامات ارائه شده در گواهینامه استاندارد جنگل توسط شورای نظارت جنگل را نشان میدهد :
شکل - 2 الزامات ارائه شده در گواهینامه استاندارد توسط شورای نظارت جنگل
شورای نظارت جنگل دو نوع گواهینامه صادر میکند:
- 1 صدور گواهینامه مدیریت جنگل مطابق با الزامات تعیین شده توسط این شورا
- 2 گواهینامه توقیف: یک سیستم پیگیری است که شرکتهای استفاده کننده از تولیدات جنگلی - مانند چوب، فیبر، و سایر تولیدات جنگلی - را ملزم میکند که محصولات خود را مطابق با اصول و معیارهای این شورا به فروش برسانند.
شورای نظارت جنگل استاندارهای چوب را کنترل کرده و تولیداتی که فاقد گواهینامه هستند را بازبینی میکند و در صورت مغایرت با اصول مدیریت پایدار که از الزامات این شورا میباشد، گواهینامه تاییدیه به آن محصولات نمیدهد. صدور گواهینامه استاندارد مدیریت جنگل، میزان برداشت محصول از جنگل را به نحوی مدیریت میکند که فواید زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی جنگل نیز حفظ شود. این گواهینامه یک سری استانداردها را در مدیریت پایدار جنگل در نظر میگیرد . - FSC, 2015 - محصولات زیر تحت پوشش این گواهینامه قرار میگیرند:
- محصولاتی که از جنگل بدست میآیند مانند - چوب، الیاف، رزین، میوهها، و غیره - .
- محصولاتی که از کاغذ بدست میآیند مانند - کتاب، روزنامهها، مجلات، کارت پستال، پاکت نامه، و غیره -
- محصولاتی که از چوب تولید میشوند مانند انواع مبلمان، مصالح ساختمانی - چوب، تخته سه لا، کفپوش، درب و پنجره - ، ابزارهای چوبی، اسباب بازی، لوازم آشپزخانه.
- مواد غذایی مانند - گوشت گوزن و آهو، قارچ، انواع توتها، و غیره -
- و تولیدات دیگر مانند: لوازم آرایشی
هدف از گواهینامه مدیریت جنگل بر اساس استاندارد، توسعه، حمایت و ترویج استانداردهای بینالمللی، ملی و استانی در راستای ترویج حمایت از محیط زیست، رعایت حقوق بهرهبرداران و برداشت اقتصادی قابل دوام است. در سالیان اخیر با توجه به اهمیت این موضوع و تاثیرات منفی و بروز مشکلات زیستمحیطی حاصل از فعالیتهای صنعتی مورد توجه جدی سازمانهای بینالمللی قرار گرفته است. مجموعههای دارای این استاندارد از مزایای رقابتی نسبت به سایر رقبا و جلب اطمینان مشتریان و همچنین مزیت هماهنگی با قوانین ملی و بینالمللی برخوردار میباشند
