بخشی از مقاله
چکیده
طبق بررسی های انجام شده خلاقیت یکی از عوامل موثر در روند یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانشجویان معماری است و یکی از مهمترین عوامل موثر بر روی خلاقیت محیط می باشد این پژوهش به بررسی صفات محیطی موثر بر افزایش خلاقیت دانشجویان معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبد کاووس پرداخته است. در این پژوهش توصیفی مقطعی جامعه آماری شامل دانشجویان مقطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبد کاووس به تعداد 400 نفر بود که از این میان 200 نفر از طریق فرمول برآورد حجم نمونه به روش تصادفی طبقه ای - فرمول کاکران - انتخاب شدند.
اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه محقق ساخته شامل 20 سؤال پنج گزینه ای ، جمع آوری گشته و توسط آزمون Chi-Square آنالیز گردید. عوامل موثر بر خلاقیت دانشجویان معماری در بین دو جنس و نیز در بین گروه های سنی مختلف و همچنین بر اساس وضعیت تاهل اختلاف آماری معناداری نداشت - . - P=0.345, P=0.155 ,P=0.562 از میان متغییر های مورد پژوهش، خوانایی محیط، دید به محیط طبیعی، نور، رنگ، استفاده از مصالح طبیعی، طراحی فضایی انعطاف پذیر، اختلاف سطح، ویژگی های صوتی و کیفیت اصوات و...از نظر دانشجویان به طور معنی داری در وضعیت تحصیلی آنان موثر بود. با توجه به یافته های این پژوهش در نظر گرفتن متغییر های فوق برای ارتقاء خلاقیت دانشجویان معماری لازم و ضروری به نظر میرسد.
-1 مقدمه
با توجه به پیشرفت روز افزون علم و به تبع آن وسعت تغییرات روش های آموزشی، ایجاد بستر یادگیری متناسب با تمامی جوانب نیازهای یادگیرنده، در کانون توجه متخصصین آموزش و طراحان قرار گرفته است، زیرا محیط فیزیکی به سبب ساختار خود می تواند تعاملات و در پی آن فرایند یادگیری را تقویت و یا تضعیف نماید - مردمی، . - 1389 دانشگاهها و موسسات آموزش معماری وظیفه دارند زمینه را برای پرورش معماران آینده فراهم آورند. ایجاد بستری مناسب برای شکوفایی خلاقیت و تفکر نقادانه در میان دانشجویان در کنار آموزش اصول پایه معماری بر دوش این ارگانها نهاده شده است.
ولی امروزه دانشکده های معماری توانایی آن را ندارند تا دانشجویان خلاق را وارد عرصه کار کنند و چون خلاقیت امری بسیار مهم در طراحی معماری می باشد این امر دغدغه ی بسیاری از معماران و منتقدین آموزش معماری است. تا کنون مطالعات مختلفی درباره ی این موضوع صورت گرفته اما راه حل ها مربوط به بخش آموزشی طراحی محدود می شود و کمتر در باب فضاهای آموزشی معماری تحقیق و پژوهش صورت گرفته است. از آنجایی که محیط عامل بسیار مهمی در افزایش خلاقیت دانشجویان است و دانشجویان معماری زمان های بسیار زیادی را در محیط دانشگاه سپری می کنند، لذا نمی توان نقش محیط دانشگاه را در برانگیختن خلاقیت آنان نادیده گرفت.
آموزش معماری در جهت توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه، در هر دو سطح ملی و جهانی، سعی در تربیت طراحان یا سازندگان حرفه ای، ذیصلاح، خلاق و دارای تفکر نقادانه و با اخلاق دارد - حقیر و شوهانی زاد،. - 1391 در واقع روح معماری فراتر از یک علم ریاضی- فیزیکی به جنبه های مهم روانشناختی و تربیتی در سطح فرد و جامعه احاطه دارد. با این تعریف می توان گفت معماری علمی جامع و در برگیرنده ی علوم انسانی، علوم اجتماعی و فیزیکی، فن آوری، و هنرهای خلاقانه می باشد - براهنی، - 1387 و هدف آن پرورش استعدادها، ایجاد انگیزه های پایدار، بالابردن ظرفیت افراد، در کنار پیشرفت سریع و فزاینده ی علم و فن می باشد.
-2 اهمیت، ضرورت و اهداف
طبق بررسی های انجام شده، نظام های آموزشی در کشورهای در حال توسعه در مقایسه با کشورهای توسعه یافته در آماده کردن انسان های خلاق در زمینه های مختلف علمی کمتر موفق بوده اند - محمدی، . - 1390 طی سالیان گذشته هدف از ایجاد فضاهای آموزش عالی توسعه کمی موسسات برای پاسخگویی به مشکل دانش گستری بوده است و طراحی دانشگاه های در اکثر موارد بر پایه ی فضاهای آموزشی بسته انجام شده است .
در کاملترین صورت این فضاها با سالن های اجتماعات، آزمایشگاه ها و ورزشگاه ها تلفیق شده است و توجه چندانی به فضاهایی که می توانند نقش موثری در شکوفایی خلاقیت و ارتقاء کیفیت آموزشی داشته باشند نشده است، همچنین عدم توجه به عوامل موثر بر خلاقیت دانشجویان معماری که نکته ی بسیار مهمی در پیشرفت تحصیلی آنان می باشد به نظر میرسد که با ارتقاء کیفیت محیط دانشکده های معماری می توان خلاقیت دانشجویان را افزایش داد که باعث شده این موضوع از دلایل با اهمیت برای انجام تحقیق حاضر باشد. پژوهش حاضر تلاشی در جهت طراحی دانشکده ی معماری خلاق محور جهت ارتقاء خلاقیت دانشجویان معماری می باشد.
-3 پیشینه ی پژوهش
در مورد فضاهای آموزشی پژوهش های فراوانی در کشور ما صورت گرفته است. در این زمینه می توان از پژوهش دکتر حمید رضا عظمتی با عنوان " رهیافت الگوهای معماری فضاهای باز آموزشی مبتنی بر تقویت خلاقیت" نام برد که به بررسی عوامل محیطی که در ارتقائ خلاقیت نقش دارند پرداخت و به این نتایج دست یافت که عوامل طبیعی، مواد و مصالح، رنگ، شکل و وسعت فضاها، عوامل زیبایی شناسانه و تزیینات از جمله عوامل اثر گذار بر ارتقاء خلاقیت می باشند.
همچنین خانم بیسادی در مطالعه ای با عنوان "صفات فضایی موثر برافزایش خلاقیت محققین در مراکز تحقیقات معماری و شهرسازی" به طور کلی ویژگی هایی همچون خلوت، زیبایی، تنوع فضایی و انعطاف پذیری را از جمله عوامل تاثیر گذار بر خلاقیت نام برد. پس از بررسی های صورت گرفته در مورد خلاقیت و علل و عوامل پرورش یک فرد خلاق به بررسی تاثیر انواع فضاهای باز دانشگاه ها، بر میزان خلاقیت و یادگیری دانشجویان پرداخته شده است و به این نتیجه دست یافته اند که فضاهای باز آموزشی باید به گونه ای ساماندهی شوند که اجتماعات کوچکی برای یادگیری و تبادلات اجتماعی ایجاد شود.
- مهدوی نژاد، . - 1384 همچنین تاثیر فضاهای باز دانشگاهی به گونه ای است که می توان به کمک آرایش آگاهانه عناصر منظر خستگی ذهن را کاهش داد - شرقی، . - 1390 در پژوهش دیگری که از طرف سازمان نوسازی مدارس و توسط دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی با اجرای آقای دکتر بهرام صالح صدق پور در سال 1377 با عنوان رنگ مناسب برای فضای آموزشی صورت گرفته است که به مفاهیم و معانی رنگ ها از دیدگاه دانش آموزان و تاثیر رنگ ها بر عوامل مختلف تحصیلی می پردازد.
با عنوان پژوهش دیگری در همان سال توسط دکتر غفاری تحت عنوان " اصول و مبانی طراحی فضاهای آموزشی" - تحت نظر سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور - انجام گرفته که به موضوعات مختلف و متنوعی اشاره می نماید و در برگیرنده ی اصول طراحی مدرسه می باشد. در این پژوهش بخش های مجزا و مفصلی نسبت به هر یک از موارد اصلی و موثر در طراحی مدرسه شامل ساختمان و محوطه پرداخته شده است.
مواردی چون: اصول اقلیمی، مکان یابی، اندازه و سازمان فضایی مدرسه به طور مفصل مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند و در مورد محوطه مدارس به ذکر برخی اصول کلی همچون، ایجاد فضاهای باز متنوع و استفاده حداکثر از طبیعت در محوطه همچنین ایجاد رابطه میان درون و بیرون پرداخته است - غفاری، . - 1387 پژوهش دیگری تحت عنوان "فضای باز در مدارس ابتدایی" توسط آقای دکتر محمد مهدی هرندی و آقای دکتر غلامرضا اکرمی در سال 1377 انجام شده که به مقوله ی جایگاه فضای باز در مدرسه به عنوان منبع بازی و یادگیری می پردازد این پژوهش از آنجا که بخش های متنوعی از موضوع را ارائه نموده است، حائز اهمیت بوده و برای نخستین بار بر این موضوع در ایران تاکید می ورزد - هرندی و همکاران، . - 1377
-4 تعاریف بنیادین خلاقیت
خلاقیت از فعل آفریدن و بوجودآوردن اقتباس شده است و خلاق، شخصی است که دارای عقاید و ایده های نو میباشد، خلاق از صفات اصلی باریتعالی است و قوه ی خلاقیت نیرویی است که منجر به تولید صورت های بدیع میگردد - دهخدا، ج21، 1347،ص. - 677 در فرهنگ روانشناسی شناخت خلاقیت اینگونه توصیف شده است: خلاقیت به توانایی پیدا کردن راه حل های نامتعارف با کیفیت بالا برای حل مسائل اطلاق می شود - مهدوی نژاد، . - 1384 گیلفورد خلاقیت را تفکرجهت دست یافتن به راه حلهای جدید برای مسائل می داند - گیلفورد1،. - 1959
-5 عوامل محیطی موثر بر خلاقیت دانشجویان
با توجه به مطالعات انجام شده ایجاد منظر طبیعی در رشد خلاقیت موثر است - . - Mahdavinejad, 2012 از جمله مطالعات اولیه که در زمینه خلاقیت و نقش محیط در آن شده است می توان به تحقیق هنسی و آمابیل اشاره کرد. تحقیقات آنها نشان داده است که محیط و اجتماع نقش اصلی را در کار خلاقیت ایفا می کنند. آمابیل و همکارانش در مصاحبه ای که با 120 دانشمند در 20رشته ی مختلف داشته اند به این نتیجه رسیدند که عوامل محیطی در رشد خلاقیت برتری دارند .
همچنین تیتمن به عنوان نظریه پرداز اصلی برنامه های آموزشی پنهان و غیررسمی در حیاط باز مدارس بر لزوم طراحی آموزشی حیاط بازمدارس برای برنامه های درسی پنهان و غیررسمی همچون آموزش از طبیعت، آموزش کار تیمی و ...تأکید می ورزد - . - Titman,1994 بنا به یافته های شیباتا و سوزوکی وجود گیاهان نیز در فضاهای آموزشی برفرایند خلاقیت تأثیر فراوانی دارد . - Shibata & Suzuki, 2004 -
در نهایت با توجه به بررسی های انجام شده ویژگی هایی همچون خلوت، زیبایی، تنوع فضایی، انعطاف پذیری 2و همجواری جزء ویژگی های فضای کالبدی تاثیر گذار بر خلاقیت و یادگیری دانشجویان معماری است . - Bisadi, 2012 - خلوت شامل خلوت آکوستیکی و خلوت بصری به معنای دید به محلی است که فرد در آن حضور دارد و مشغول به کار است. داشتن دید به محیط طبیعی، بهره گیری از مصالح طبیعی، رنگ، نور و پیچیدگی فرم و جزئیات بصری زیر مجموعه ی زیبایی محسوب می شوند - . - Mc Coy3,2002
