بخشی از مقاله
چکیده
آب ، خاک ، هوا و مناسبات بیولوژیک بین آنها و محیط زیست طبیعی موهبتی بزرگ است که خدا به بشر ارزانی داشته و قرآن بر مصونیت منابع طبیعی از هرگونه تجاوز و تعدی تأکید ورزیده است . نیاز انسان به محیط زیست سالم یک نیاز انسانی ، فرهنگی و اجتماعی است و زمانی این نیاز عملی می شود که اخلاق محیط زیست در فرهنگ مردم رخنه کند.
این پژوهش به بررسی ضرورت آموزش محیط زیست در دوران کودکی و مقطع ابتدایی می پردازد و نتایج این پژوهش نشان می دهد با توجه به افزایش آلودگی محیط زیست ناشی از آلودگی آب ، هوا و ... اتخاذ سیاست گذاری مناسب در جهت آموزش و فرهنگ سازی از همان دوران کودکی در تعامل با محیط زیست می تواند موجب کاهش آلودگی محیط زیست شود و در صورت تداوم این الگو در آینده شاهد کاهش بحران های زیست محیطی و افزایش گردشگری در کشور خواهیم بود.
ٌ. مقدمه
محیط زیست طبیعی که حیات بیولوژیکی گیاهان وجانوران در آن شکل گرفته از چنان اهمیتی برخوردار است که به عنوان مهمترین موضوع زیستی انسان و دیگر موجودات زنده مورد توجه قرار گرفته است. از طرف دیگر تمدن صنعتی ناشی از تأسیسات و بناها و مکان ها و محل زندگی انسان ها و تمدن مدنی مربوط به مناسبات اجتماعی انسان ها و تأثیر متقابل محیط زیست طبیعی با محیط زیست انسانی، هر دین پژوه را به مطالعه عمیق متون دینی، جهت دریافت موضع دین در این زمینه فرا می خواند.
قرآن کریم مهمترین منبع شناخت موضع دین اسلام در زمینه ی محیط زیست طبیعی و انسانی است ، قرآن کریم سند نهایی وحی مشتمل بر گزاره هایی توصیفی از طبیعت و دستوری نسبت به رابطه انسان با طبیعت است که از مجموع آنها می توان به قواعد اخلاقی و حقوقی مورد نظر قرآن در زمینه ی محیط زیست طبیعی و انسانی دست یافت که نتیجه آن مصونیت محیط زیست از تجاوز و تعدی است .
طبیعت و محیط زیست از مصادیق آفریده هایی است که اساس آفرینش آنها بر تعادل، حسن و زیبایی است ، لذا دستگاه خلقت ما را به شناسایی تعادل زیستی طبیعت و حفظ زیبایی های آن به عنوان یک حق اساسی و بنیادین رهنمون می کند و از آفرینش موجودات زنده در می یابیم که آنها از استعداد زیستن و بقا برخوردارند؛ این استعداد طبیعی مهمترین سند برای شناسایی حق تعادل اکولوژیک برای آنهاست. لذا حق محیط زیست که از منظر قرآن کریم ناشی از اعطای خلقت و هدایت موجودات است یک حق فراگیر برای هر موجود زنده ، از جمله بشر به شمار می آید]ٌ.[
حفظ محیط زیست، پاسخ به یکی از نیازهای امروز جامعه برای نگاهداری بیشتر از محیط زیست و رعایت حقوق عمومی است و تخریب محیط زیست معلول نابرابریهای اجتماعی و استفادههای غلط از طبیعت و یکی از عوامل تضییع حقوق انسانهاست در سالهای اخیر یکی از دلایل بروز مشکلات محیط زیستی، استفادههای انسانی در قالب فعالیتهای طبیعتگردی است.
امروزه، رفتار دوستانه با طبیعت به عنوان راهکاری برای گردشگری طبیعت پایدار مورد توجه است. از سوی دیگر نگرانی، ارزش و دانش محیط زیستی، با نگرش محیط زیستی رابطه دارد. در سالهای اخیر مشکلات محیط زیستی به دلایل و اشکال مختلفی - مانند گرمایش زمین، کاهش تنوع زیستی، کاهش منابع، آلودگی آب و خاک و هوا و - … بروز کرده اند. شاید بتوان گفت یکی از دلایلی که محیط زیست مورد سوء استفاده بشر قرار گرفته است، گردشگری و به ویژه گردشگری در طبیعت است.
در واقع، اثرات منفی گردشگری غیر مسوولانه روی طبیعت شامل آلودگی هوا به خاطر افزایش ترافیک، آلودگی آب در اثر رها کردن زبالههای جامد در آب به دست گردشگران، تخلیه پسابهای کشتیهای گردشگری، آلودگی خاک با افزایش میزان زباله در منطقه، فشار بر اکوسیستم طبیعی به دلیل استفاده از پارکهای ملی و مناطق حفاظت شده به عنوان جاذبه گردشگری، آسیب به درختان و گیاهان برای ساخت پناهگاه یا سوخت و… میشود ، لذا ضرورت آموزش و فلسفه مدیریت و اخلاق محیط زیستی با هدف جلوگیری از آلودگی محیط زیست بیشتر از گذشته احساس میشود و امروزه ترویج رفتار و اخلاق محیط زیستی مسوولانه به عنوان راهکاری در جهت گردشگری طبیعت پایدار مورد توجه قرار گرفته و باید بین توسعه گردشگری و حفاظت از محیط زیست تعادل برقرار شود ]ٍ.[
ٍ. پرسش های پژوهش
از جمله سوالات مهمی که در بحث لزوم محیط زیست مطرح می شود می توان به موارد زیر اشاره نمود:
ٌ- آیا آموزش محیط زیست در جهت اخلاق زیست محیطی در کشور ما ضروری است و اگر ضروری است باید از کجا و کی نسبت به آن اقدام کرد؟
ٍ- فلسفه ی حفاظت از محیط زیست چیست و چرا باید از دوران کودکی به او آموخت؟
با توجه به فرهنگ جامعه امروزی که در آن زندگی می کنیم آموزش محیط زیست یک نیاز ضروری است چرا که امروزه در تمام کشورهای پیشرفته و در حال توسعه آموزش های زیست محیطی و اندیشه های حفاظت از محیط زیست به سطح مدارس کشیده شده است و اعتقاد بر این است که اگر اخلاق زیست محیطی در ذهن و اعتقادات کودکان نهادیه شود بسیاری از مسائل و معضلات جامعه حل می شود.
این موضوع در کشور ما تا چه حد در دروس آموزش و پرورش انعکاس یافته است واقعیت این است که حجم آموزه های زیست محیطی در کتب درسی مقاطع ابتدایی و راهنمایی در آموزش و پرورش ما فوق العاده ناچیز است و برای اینکه فرهنگ و اخلاق محیط زیست در تمام جامعه نهادینه شود باید حجم آموزه های زیست محیطی را در کتابهای درسی افزایش داد و در غالب داستان و حکایتهای آموزنده ذهن کودکان را از همان کودکی بارور و از دوران پیش دبستانی فعال کرد]َ.[ آموزش محیط زیست بر این اعتقاد است که انسان می تواند در سازگاری با طبیعت زندگی کند و در این راستا می تواند تصمیمات آگاهانه ای اتخاذ نماید که طی این تصمیمات به نسل های آینده نیز توجه شود و توجه به نسل های آینده هدفی است که در آموزش محیط زیست باید مورد توجه قرار گیرد]ُ.[
َ. روش پژوهش
در پژوهش حاضر از منابع کتابخانه ای و مجلات تخصصی و منابع اینترنتی استفاده شده است.
ُ. لزوم و اهمیت پژوهش
امروزه بحران محیط زیست یک مسئله جهانی تلقی شده و آنچه به عنوان عوامل تهدیدکننده محیط زیست انسان مطرح میشود بسیارند از جمله : افزایش آلودگیها، کاهش منابع طبیعی نظیر جنگلها، افزایش جمعیت، نابودی لایه اوزن و... معهذا این مسئله که نسبت آموزش و پرورش با بحثهای زیست محیطی چیست و آموزش محیط زیست از کجا و چه زمانی باید آغاز شود؟ جایگاه این آموزشها در مدرسه و در کلاس درس کجاست؟
مشکلات محیط زیست و خطراتی که انسان برای محیط زیست به وجود آورده کدامند؟ و چگونه میتوان از افزایش آنها جلوگیری کرد؟ موضوعهایی است که نیاز به آموزش را بیشتر ساخته و مسؤولیتهای بیشتری را برای نظام آموزش و پرورش ایران به همراه آورده است. کشورهای پیشرفته با برنامهریزی به - هنگام سعی کرده اند این آموزشها را به خانواده، مدرسه و کلاس درس بیاورند.
در ایران هم باید این مباحث به شکل جدیدی در برنامههای آموزشی و درسی و حتی آموزش خانواده وارد شود و این فرصتهای یادگیری در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گیرد. فرصتهای یادگیری که دانشآموزان را به طور عینی با این مسائل آشنا و جامعه را متوجه این مباحث سازد. به طوری که یک مادر هم بتواند این آموزشها را به فرزندانش منتقل کند ]ِ.[
ِ. نقش مربیان مهد کودک ها برای آموزش محیط زیست به کودکان دوران کودکی به عنوان دورهای حساس در زندگی هر انسان تلقی میشود×؟دوره ای که رشد انسان به مرحله کمال خود میرسد سالهای اولیه زندگی، دوران بسیار حساسی است که در آن نگرشها، ارزشها و مهارتهای مورد نیاز برای حفظ و پشتیبانی محیط زیست شکل میگیرد تحقیقات اخیر بر روی رشد عقلانی و مغز نشان میدهد که در طول زندگی، دوران کودکی نقش بسیار مهمی در آغاز یادگیری هر انسان دارند .
امروزه در همه جای دنیا ، آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان در تأمین زمینه های رشد همه جانبه و شکوفایی استعدادهای کودکان، از حساسیت و ضرورت ویژهای برخوردار است؟برای کسب اطمینان بیشتر از کیفیت این نوع آموزش، تربیت دقیق معلمان و مربیان پیش از دبستان، امری بسیار لازم به نظر میرسد×؟کیفیت آموزشهای این دوره ، علاوه بر تجهیزات لازم، نیاز به وجود افرادی حساس، پرانرژی و خلاق و علاقمند به کار با کودکان دارد؟افرادی که بتوانند وقت و انرژی خود را برای رشد و تحول و شکل دهی سالهای سرنوشت ساز کودکی به کار بندند؟ زیرا آنچه یک معلم یا مربی در این سالهای اولیه انجام میدهد، میتواند اثرات بسیار عظیمی بر زندگی و موفقیت های آینده کودک داشته باشد]ّ.[
