بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مسائل روز جهان مسأله حفظ محیط زیست روستا است. حفاظت از محیط زیست روستا نه تنها به عنوان جزء تفکیک ناپذیر توسعه پایدار روستایی بلکه به عنوان ارزش بنیادین مورد نیاز نسل امروز و نسلهای آتی مورد پذیرش و تاکید قرار گرفته است.
مصادیق ناپایداری همانند استفاده نامناسب از انرژی، بهرهبرداری و تخریب بی رویه منابع پایه، فقر، افزایش جمعیت، افزایش آلودگیها و عمدتاً مشکلات محیط زیست روستا نیز محسوب میشوند و ناگزیر حفاظت محیط زیست روستا و توسعه پایدار اهمیت روزافزون مییابد. با پیشرفت تکنولوژی مشکلات انسان دامنه وسیعتری پیدا کرده است به طوری که نابسامانیهای زیستی از مهمترین دغدغههای جهان امروز است. مسائل و مشکلات متعدد زیست محیطی، اذهان را به خود مشغول داشته و زمینه را برای تلاش بیشتر جهت وضع سیاست-هایی در خصوص توجه بیشتر به محیط زیست روستا به وجود آورده است.
امروزه توسعه به عنوان یک فرآیند، مهم-ترین بحث کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه است، بررسی و شناخت نواحی روستایی و تحلیل قابلیتها و تنگناهای آنها در فرآیند برنامهریزی توسعه روستایی اهمیت بسزایی دارد. و امروزه آگاهی از امکانات و تنگناهای زیست محیطی نواحی روستایی نوعی ضرورت جهت ارائه طر حها و برنامههای توسعه میباشد.
با توجه به اینکه پروژه-های توسعه با دیدگاه اقتصادی، ایجاد درآمد بدون توجه به تبعات زیست محیطی و نابرابریهای اجتماعی حاصل از توسعه - صرفاً اقتصادی - صورت میگیرند، ضروت توجه و اجرائی کردن مفهوم توسعه پایدار امری الزامی است، از آنجایی که موجودیت و بقای روستا در گرو شکوفایی و پایداری تمامی مؤلفهها و سازوکارهای توسعهای آن است
در واقع پایداری مجموعهای از ابعاد اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی است که در تعامل و تقابل این ابعاد، پایداری یا عدم پایداری تحقق مییابد. توسعه روستایی و نقش حیاتی آن در توسعه و پیشبرد کشورها و به ویژه کشورهای در حال-توسعه، امری انکارناپذیر میباشد. لذا توجه به حفظ محیط زیست روستا پیش شرط ضروری برای دستیابی به توسعه پایدار روستایی میباشد. در نهایت میتوان گفت که توسعه پایدار در روستاهای ما زمانی امکانپذیر است که مردم با دخالت و مشارکت خود در امور و تمامی ابعاد توسعه روستایی سهیم باشند.
-1 مقدمه
محیط زیست محل زندگی و تأمین کننده اصلیترین نیازهای انسان است و پدیدهای میباشد که هر روز بر اهمیت آن افزوده میگردد. اما متأسفانه انسان در دوران سلطهاش بر این کره خاکی به استفاده بیرویه و بدون برنامهریزی از منابع طبیعی، ایجاد آلودگیهای خطرناک در خاک، آب و هوا و از بین بردن توان زیست آن، پرداخته است
بسیاری از تهدیدات مطرح علیه جوامع بشری، از مسائل زیست محیطی سرچشمه میگیرند. این تهدیدات، هرچند ظاهری غیرامنیتی داشته وصرفاً تهدیداتی طبیعی جلوه مینمایند، لیکن در عمل امنیت جامعه و در نتیجه امنیت ملی کشورهای محل وقوع را تحت تاثیر قرار داده و گاهی آثار و تبعات بسیار بیشتر و چشمگیرتری از جنگها را به همراه میآورند
روستاها با توجه به نقش مهمی که در نظام تولید و اشتغال کشور، گستردگی جغرافیایی و جمعیت قابل توجهی که دارند، باید در نظام توسعهی کشور از جایگاه ویژهای برخوردار باشند
مشکلات محیط زیستی روستاها در کشورهای توسعه یافته ناشی از توسعه گسترده و لجام گسیختهای است که موجب تخریب محیط زیست گردیده و در کشورهای در حال توسعه ناشی از افزایش جمعیت و در نتیجه بهرهبرداری بیش از ظرفیت از زمین و منابع آن میباشد
نگرشی گذرا بر وضعیت محیط زیست در روستاهای جهان در دو دهه گذشته نشان میدهد که نه فقط اثرات مخرب انسانی بر محیط زیست کاهش نیافته بلکه مسائل حاد و بغرنج جدیدی مانند آلودگی شدید جو، کاهش تنوع زیستی، پارگی لایه ازون، پدیده گلخانهای و گرم شدن کره زمین، افزایش سطح آب اقیانوسها، تغییرات شدید اقلیمی و اثرات مختلف و متعدد بروز نموده است. و در ایران نیز همانند سایر ملل، توسعه شهرنشینی و تبدیل تدریجی مناطق روستایی و جوامع کشاورزی به مناطق شهری و صنعتی، موجب تغییر روابط مناسب انسانی با محیط زیست اطراف خود گردیده است. این تغییرات به علت عدم اعمال کنترل و نظارت بر محیط زیست روستا حادث شده است
با توجه به روند کنونی، ضرورت توسعه روستاها به عنوان مکانی که روند توسعه شهری و مشکلات آن را کاهش میدهد به عنوان مهمترین استراتژی شناخته شده است. این امر لزوم توسعه روستاها و بحث توسعه پایدار را مطرح می سازد. از آنجایی که روستاها معمولا به عنوان نقاط دورافتاده و توسعه نیافته شناخته میشوند، بحث توسعه پایدار در آنها در حال حاضر محقق نشده است
توسعه پایدار به معنای مدیریت و برنامهریزی استفاده از منابع طبیعی، انسانی و اقتصادی در کنار حفاظت از محیط زیست است، به گونهای که پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جوامع را به دنبال داشته باشد و ابعاد مختلف توسعه انسانی، به ویژه افزایش پایدار و مستمر رفاه ناخالص، برای نسل امروز و آینده بشر را به ارمغان آورد در نتیجه منابع انسانی، فرهنگی و یا اقتصادی ؛ اجتماعی همراه با منابع زیست بوم تشکیل دهنده منابع زیست محیطی به شمار میروند
در نهایت پرداختن به این مهم که توسعه پایدار در روستاها زمانی امکانپذیر است که مردم با دخالت و مشارکت خود در امور و تمامی ابعاد توسعه روستایی سهیم باشند حائز اهمیت است. زیرا مشارکت بهعنوان کلیدیترین عنصر در دستیابی به اهداف عمرانی و توسعه پایدار روستایی از اهمیت خاصی برخوردار است. چون افراد به طور ارادی و آگاهانه و با میل و رضایت خود و بدون هیچگونه اجبار در برنامهها یا پروژه های عمرانی و حفظ محیط زیست شرکت میکنند و این همکاری از مرحلهی تصمیم گیری تا اجرا، نظارت و ارزشیابی برنامه ها تداوم دارد، موجب می شود مردم با سرعت بیشتری در به ثمر رساندن اقدامات کوشش کنند، آن اقدامات را برای خود بدانند و از آنها مراقبت و محافظت کنند و در صورت استهلاک تا تخریب، خود مجددا در پی ساخت آن برآیند
-2 مفهوم محیط زیست و انواع آن
واژه محیط زیست از دهه 1960 میلادی که همزمان با افزایش آلودگیها و تخریب منابع طبیعی بوده، رایج و معمول گشت
محیط زیست عبارت است از محیطی که فرایند حیات را فرا گرفته و با آن برهم کنش دارد. محیط زیست، از طبیعت، جوامع انسانی و نیز فضاهایی که با فکر و به دست انسان ساخته شده اند، تشکیل یافته است و کل فضای زیستی کره زمین، یعنی زیستکره را فرا میگیرد
دانشمندان و کارشناسان محیط زیست معتقدند که محیط زیست به دو بخش تقسیم می شود؛
-1-2 محیط زیست طبیعی: به آن بخش از محیط زیست اطلاق میگردد که در تشکیل آن بشر نقشی نداشته و شامل جنگلها، مراتع، کوهها، دشتها، رودخانهها، دریاها، باتلاقها، چشماندازها و ... میگردد. عوامل تشکیلدهندهی محیط زیست طبیعی، شامل عوامل جاندار - گیاهان و جانوران - و عوامل بی جان - خاک، آب و هوا - میباشد
-2-2 محیط زیست انسانی: به آن بخش از محیط زیست اطلاق میگردد که به دست بشر ساخته شده و زاییدهیتفّ کر او میباشد
-3 آلودگی محیط زیست روستا2 و مهمترین عوامل موثر در تخریب آن
امروزه جامعه روستایی با مشکلاتی جدی روبرو است، مشکلاتی که شاید در طول چند سدهی اخیر به تدریج شکل گرفته و امروز دارد به نقطه اوج خود نزدیک میشود. روستاهای ایران با ساخت و بافت قرون وسطایی و غیربهداشتی خود دیگر نمی توانند در جهت فعالیتها زندگی و تولیدی جاذبه ای داشته باشند. در کنار مشکلات اقتصادی که قسمت اعظم فشار را بر جامعه کشاورزی وارد میآورد، غیربهداشتی بودن محیط زیست و در رأس همه مسائل، آلودگی از مهمترین مشکلات اجتماعی این بخش از جامعهی ایران به شمار میآید
واژه آلودگی در واژهنامهها، لغاتی از قبیل ناپاکی، ناخالصی، کثیفی و مضر بودن به چشم میخورد. میتوان ماده آلودهکننده را چنین تعریف کرد، ماده آلوده کننده مادهای است که در جایی قرار گیرد که بطور طبیعی نمیبایست آنجا قرار گیرد، یا دارای غلظتی بیش از غلظت طبیعی باشد، به نحوی که بر روی موجودات زنده اثر نا-مطلوب بگذارد. هر گاه انسان در طبیعت و عناصر اساسی آن یعنی آب، هوا، خاک، صوت و دما دخالت کند، به توازن موجود در آنها آسیب وارد میشود . در واقع رفتار انسان در محیط زیست باعث ایجاد عدم تعادل در روابط اجزای سازنده محیط شده است
