بخشی از مقاله
چکیده
انشقاق و تخریب زیستگاههای حیاتوحش و کاهش تنوعزیستی، از مهمترین پیامدهای الگوی نامتناسب توسعه شهری، صنعتی و کشاورزی در دهههای گذشته محسوب میشود. انشقاق زیستگاهی با ایجاد جزایر بوم شناختی، جمعیتها را بگونهای منزوی میکنند که باعث بروز پدیده ابرجمعیت و کاهش ذخایر ژنی میگردد. امروزه یکی از راهکارهای اساسی که در جهت کاهش دامنه اثرات نامطلوب فعالیتهای انسانی بر روی زیستگاههای جانوری پیشنهاد میشود، ایجاد راهگذر است.
راهگذرهای حیاتوحش بین توسعه فعالیتهای انسانی و ضرورت حفاظت و بهبود زیستگاههای حیاتوحش تعادل بوجود میآورد و به افزایش بقاء بسیاری از گونهها بواسطه امکان دسترسی به منابع غذایی بیشتر، ایجاد امنیت، ارتباط مجدد بین تکهها و جمعیتهای منزوی و در نتیجه افزایش واریانس ژنتیکی کمک می کند.
علاوه بر نادیده گرفته شدن عوامل موثر در تعیین وسعت مناطق تحت حفاظت - گستره خانگی و میزان جابجایی گونه های چتر - ، در سالهای گذشته مطلوبیت زیستگاهی برخی از مناطق تحت حفاظت محیط زیست کشور بدلیل ایجاد شبکههای ارتباطی - جاده و بزرگراهها - و عدم لحاظ ضوابط محیطزیستی در طراحی آنها دستخوش تغییر شدهاند. این تحقیق، با توجه به کمبود اطلاعات در ارتباط با مفاهیم و معیارهای اکولوژیک در طراحی راهگذرها و اهمیت آنها در مدیریت زیستگاهها در کشور صورت گرفته است.
-1 مقدمه
در دنیایی که به سرعت به سوی جهانی شدن پیش می رود، حفظ تنوع زیستی، یکی از بزرگ ترین و مهم ترین چالش های پیش روی بشر امروز به شمار می رود. در دهه های گذشته، افزایش جمعیت انسان ها و پیامد آن الگوی نامتناسب توسعه شهری و روستایی، افزایش وسعت زمین های کشاورزی، استفاده از نهاده های کشاورزی، گسترش صنایع و آلاینده ها، احداث سدها و بزرگراه ها به سرعت در حال تخریب زیستگاه های حیاتی حیات وحش و کاهش تنوع زیستی می باشند
از عوامل موثر در کاهش جمعیت های حیات وحش، آبزیان و جوامع گیاهی تکه تکه شدن زیستگاه - Habitat Fragmentation - است - Conrad و همکاران ، . - 2012 حیات وحش به طور مداوم در حرکت است. به دنبال منابع غذایی فصلی، سرپناه / امنیت، جستجو برای جفت یابی، تولید مثل و یا رفتارهایی مانند جدا شدن از والدین توسط گونه های جوان. اما انشقاق زیستگاهی مانع از تحرک و پویایی حیات وحش می شود و با ایجاد جزایر بوم شناختی - Ecological Island - ،جمعیت ها را بگونه ای منزوی می کنند که باعث بروز پدیده ابرجمعیت - Metapopulation - میگردند - شکل . - 1 در این موارد جمعیت های تشکیل دهنده یک گونه چنان از یکدیگر منزوی می شوند که هرگز امکان تبادل فرد بین آنها وجود نخواهد داشت و بدین ترتیب زمینه برای انقراض ژنتیکی فراهم می شود
در حال حاضر مهمترین فعالیت انسانی که در انفصال زیستگاهی نقش دارد احداث جاده و بزرگراه است. در این موارد، نرخ مرگ و میر و کاهش مهاجرت یا جابجایی حیات وحش اثرات مخربی بر دینامیک و پویایی جمعیت حیات وحش می گذارد. مطابق با رفتارهای اکولوژیک، گونه های حیات وحش در جابجایی از عرض جاده، الگوهای متفاوتی را نسبت به حجم ترافیک بروز میدهند
شکل : - 1 - اثر تکه تکه شدن زیستگاه بر پویایی جمعیت حیات وحش و شکل گیری تئوری ابرجمعیت
شکل : - 2 - اثرات ناشی از حجم ترافیک جادهای بر میزان جابجایی و مرگ و میر گونههای حیات وحش
نتایج مطالعات Seiler و همکاران - 2004 - نشان داد که:
الف - در زمان حجم ترافیک کم - میانگین تردد سالانه کمتر از - 2500 نسبت مرگ و میر جاده ای پایین است.
ب - زمانیکه حجم ترافیک افزایش یابد و میانگین تردد بین 2500 تا 10000 باشد، میزان مرگ و میر بشدت افزایش می یابد. تعداد افرادی که با موفقیت از عرض جاده عبور می کنند کاهش خواهد یافت.
ج - زمانیکه حجم ترافیک بطور متوسط سالانه به بالای 10000 برسد، تلاش گونه ها برای عبور از عرض جاده کاهش می یابد. در نتیجه از میزان مرگ و میر کاسته می شود. سر و صدای ناشی از وسایط نقلیه و همچنین استرس های بوجود آمده در گونه ها مانع از نزدیک شدن به جاده ها می شوند و زمینه جهت انزوای جمعیتهای حیات وحش مهیا می گردد.
جاده ها علاوه بر افزایش مرگ و میر در اثر تصادف، از طریق ایجاد آلودگی های صوتی و نوری نیز بر جمعیت های حیات وحش اثر می گذارند. این آلودگی ها در تداخل با توانایی خزندگان، پرندگان و پستانداران در برقراری ارتباط، شناسایی طعمه یا اجتناب از شکارچیان است
مطالعات Reijnen و همکاران در سال 1996 نشان دادند که سر و صدای ناشی از ترافیک جاده ای و زمین های کشاورزی که از ابزار و ادوات در طیف وسیع استفاده می کنند، اثرات نامطلوبی بر روی تولید مثل پرندگان در هلند دارد. وقتی میزان صدا از حد آستانه 40 دسی بل و 50 دسی بل فراتر می رود، تراکم پرندگان به حداقل ممکن می رسد. واکنش به افزایش آلودگی صوتی در گونه ها و در زیستگاه های مختلف - جنگلی یا علفزار - متفاوت بود
