بخشی از مقاله
چکیده
آبهای زیرزمینی منبع اصلی آب برای استفادههای خانگی، صنعتی و کشاورزی است. تضمین کیفیت آب از طریق محافظت از در برابر مواد آلاینده ضرورت دارد. اگر کاهش کیفی این منابع مدنظر قرار نگیرد چالش آلودگی منابع آبهای زیرزمینی در سالهای آتی به یک بحران جدی تبدیل خواهد شد. در تحقیق حاضر به بررسی کیفیت آبهای زیرزمینی از طریق هیدروژئوشیمی در شهرستانهای ساری، بابلسر و سیمرغ استان مازندران پرداخته شد است.
نتایج نشان داد که مطابق نمودار ویلکاکس، نمونههای آب منطقه موردمطالعه در کلاس C3S1 قرار دارند که این شاخص در کلاس آبهای متوسط و مناسب برای کشاورزی قرار دارد. همچنین ازنظر پارامترهای SAR و EC که مهمترین پارامترهای کشاورزی بهحساب میآیند پارامتر SAR در محدوده مجاز و پارامتر EC در محدوده متوسط یا قابلقبول قرار دارد. درنهایت آب چاههای مورد آزمایش در منطقه موردمطالعه با معیارهای آب مورداستفاده در کشاورزی همخوانی داشته و برای استفاده در کشاورزی مناسب میباشند.
مقدمه
آب یکی از اجزای حیاتی زندگی است و برای بسیاری از فعالیتهای اقتصادی ضروری میباشد. حدود 3 درصد از آب موجود در زمین، آب شیرین است و فقط 0/36 درصد آن قابلاستفاده میباشد. آب زیرزمینی در واقع فراوانترین منبع قابلدسترسی آب شیرین در دنیا است که 97 درصد منابع آب شیرین در دنیا را - بهجز یخهای قطبی و یخچالها - تشکیل میدهد. همچنان که از ارقام بالا مشخص است، آب زیرزمینی بهعنوان یک منبع عظیم آب شیرین بوده و تقرباًی 20 درصد از آب کل مصرفی جهان را تأمین میکند
در ایران 86 درصد از آبهای زیرزمینی برای مصارف کشاورزی استفاده میشوند، لذا دستیابی به اهداف توسعه پایدار کشور، مدیریت منابع آب زیرزمینیخصوصاً برای مقاصد کشاورزی کاری بسیار دشوار و پیچیده میباشد. کشور ایران از نظر وضعیت آب نسبت به متوسطهای جهانی در شرایط بحرانیتری قرار داشته و جزء مناطق خشک و نیمهخشک جهان است، بهطوریکه حدود 85 درصد از مساحت کشور دارای اقلیم خشک بیابانی، نیمهخشک و فرا خشک است و میزان بارندگی سالانه کشور کمتر از یکسوم متوسط بارندگی سالانه جهان است
سهم ایران از کل منابع آب تجدیدشونده تنها 0/36 درصد است و تا سال 2025 میلادی به گروه کشورهایی میپیوندد که بهشدت از کمآبی رنج خواهد برد. در کشور ایران منابع آب زیرزمینی بهعنوان یکی از مهمترین منابع تأمین آب موردنیاز برای کشاورزی، صنعت و شرب میباشد. 52 درصد مصرف آب کشور از طریق منابع آب زیرزمینی تأمین میگردد، در نتیجه بررسی کیفیت و کمیت منابع آب زیرزمینی بهعنوان یک فاکتور با ارزش تأمین آب ضروری است.
ارزیابی کیفی منابع آب امروزه به علل مسائل زیستمحیطی و شرایط بومشناسی ناحیهای اهمیت بیشتری پیداکرده است. ارزیابی کیفی، وضعیت شیمیایی آب را در بررسیهای عمومی هیدروژئولوژی و مرغوبیت آن را در مصارف مختلف از جمله کشاورزی، صنعت و شرب تعیین میکند
هدف از بررسیهای هیدروژئوشیمی بررسی کیفیت آب زیرزمینی میباشد. حرکت آبهای زیرزمینی طی زمان و در طول مسیر حرکت تحت تأثیر عوامل محیطی از قبیل محیط دربرگیرنده، درجه حرارت و ... قرارگرفته است و کیفیت آن تغییر مییابد. لذا بررسی و تحقیقات در این زمینه جهت شناخت عوامل مؤثر بر کیفیت آب به لحاظ تعیین مشخصات کیفی آب و برای مصارف موردنظر لازم و ضروری میباشد. ازآنجاکه آبهای زیرزمینی منبع اصلی آب برای استفادههای خانگی، صنعتی و کشاورزی است، تضمین کیفیت آب از طریق محافظت آن در برابر منابع آلاینده ضرورت دارد.
ناخالصیهای آب تا جایی که از حد معینی تجاوز نکند مانع از مصرف آن نمیشود،زیرا هرگونه مصرف آب معیارهای مخصوص به خود را دارد. مثلاً معیارهای کیفی برای آب شرب با معیارهایی که در کشاورزی مصرف دارد فرق خواهد کرد، این معیارها نیز ارقام، اعداد مشخص و دقیق نبوده بلکه طیف گستردهای را تشکیل میدهد که بسته به وضعیت مصرف متفاوت میباشد
محمدی و همکاران - 1390 - ، به بررسی پارامترهای کیفیت آب زیرزمینی دشت قزوین پرداخته و نشان دادند که در فصول تر سال به دلیل وجود بارندگی، غلظت آلودگی آب زیرزمینی افزایشیافته است. در پژوهشی دیگر محمد زاده و همکاران 1392 - - ، به بررسی روند تغییرات کیفیت آب زیرزمینی آبخوان آبرفتی دشت بجنورد پرداخته و به این نتیجه رسیدند که کیفیت آب زیرزمینی از مناطق جنوبی آبخوان به سمت مناطق شمال و شمال شرق کاهشیافته است.
بهرامی و اسدی - 1394 - ، به پایش کیفی منابع آب زیرزمینی دشت شبستر صوفیان پرداختند و نشان دادند که تنزل کیفی این منابع در حاشیه جنوب غربی منطقه موردمطالعه ملموس بوده و طی یک دهه گذشته به سمت شرق دشت گسترشیافته است، لذا اگر کاهش کیفی این منابع مدنظر قرار نگیرد چالش آلودگی منابع آبهای زیرزمینی در سالهای آتی به یک بحران جدی برای قسمتهای قابلتوجهی از دشت تبدیل خواهد شد.
مواد و روشها
در این مطالعه دادههای هیدروژئوشیمیایی 5 چاه روستاهای درزیکلا، رود بست، سمناکلا، منگلاب و کوچک سرا واقع در شهرستانهای ساری، بابلسر و سیمرغ استان مازندران مطابق شکل 1، طی دوره 5 ساله - - 1386- 1390 برای ارزیابی کیفیت آب و تعیین فرآیندهای کنترلکننده شیمی آب مورداستفاده قرار گرفت.
در این پژوهش بررسیهای هیدروژئوشیمی برای تشخیص کیفیت آب زیرزمینی منطقه صورت گرفت. بررسی خصوصیات شیمیائی و ترسیم نمودارهای مرتبط یک نمونه آب مستلزم تجزیه شیمیایی شامل تعیین مقدار مواد معدنی اعم از کاتیونها و آنیونهای موجود شامل تعیین مقدار، PH، هدایت الکتریکی ویژه آب، سختی آب، TDS، SAR و ... میباشد. دیاگرام ویلکاکس با استفاده از نتایج آنالیز نمونهها تهیه گردید و سپس کیفیت آبهای منطقه موردبررسی قرار گرفت.
شکل - 1 منطقه موردمطالعه
نتایج و بحث
طبقه بندی منابع آب ازنظر کشاورزی - آبیاری - بر مبنای دو پارامتر هدایت الکتریکی - EC - و نسبت جذب سدیم - SAR - استوار است
نقاط حاصل از تقاطع این دو پارامتر در نمودار ویلکاکس بیانگر رده نمونه آبی موردنظر میباشد. روش طبقهبندی ویلکاکس و استفاده از نمودار آن متداولترین و کاربردیترین روش برای طبقهبندی آب ازنظر کشاورزی است
