بخشی از مقاله
چکیده
یکی از بزرگترین بحرانهاي جهانی که سبب اصلی آن شیوه زندگی مدرن انسان امروزي است، تخریب محیط زیست میباشد بنابراین یافتن راههاي مختلف براي کاهش شدت این بحران ضرورت دارد. یک از این راهحلها بازخوانی تعالیم دینی، سنتی و مابعدالطبیعی در باب نقش طبیعت و تقدس آن است. هدف اصلی این پژوهش بررسی نگرش دینی به طبیعت و یافتن جایگاه پدیدههاي طبیعی در آموزه هاي ادیان مختلف با تأکید بر نگاه دین اسلام به محیط زیست است.
تحلیل محتواي منابع مرتبط بیان گر نگرش محترمانه و تقدس آمیز آیین- ها و مکاتب مذهبی جهان و شیوههاي زندگی سنتی به طبیعت است، در رابطه با دین مبین اسلام نیز، مطالعه منابع اصلی این مکتب چون آیات و روایات مرتبط نشان دهندهي جایگاه والاي منابع طبیعی و زیست محیطی و اهمیت حفظ آن در تعالیم اسلامی میباشد.
مقدمه
امروزه زندگی بشر با روند رو به رشد تخریب محیط زیست مورد تهدید قرار گرفته است. آلودگی هوا، آلودگی آب، نابودي پوشش- هاي گیاهی، بیابان زایی، آسیب دیدن لایهي ازن، انقراض نسل برخی از گونههاي جانوري و سایر مشکلات زیستمحیطی که تهدید کننده رشتهي حیات این کره خاکی است سبب نگرانی نوع بشر شده است. این مسائل و مشکلات ناشی از یک بیماري در روح و روان انسان مدرن میباشد.
ظاین سنخ انسان مسؤولیتی در برابر هیچ چیز یا هیچ کس فراتر از قلمرو بشري احساس نمیکرد و در وراي خود، اقتداري الهی نمی شناخت. یعنی از دیدگاه طبیعی و زیست شناختی نوعی بی اعتنایی کلی نسبت به محیط زیست در انسان امروزي بوجود آمد. از آن جا که بحران هاي موجود در جهان مدرن امروز و از جمله بحران زیست محیطی، ناشی از ضعف شناخت هستی و سرگشتگی معنوي انسان در این دنیاي متجدد است، طی چند سال اخیر، توجه به نقش دین در حل بحران زیست محیطی آغاز شده است و نشستهاي زیادي در رابطه با تعامل دین و محیط زیست در سرتاسر دنیا برگزار گردیده است.
در حقیقت، بسیاري از مردم مدعیاند که تنها راه نجات محیط زیست از این بحران، احیاي نگاه دیگري به طبیعت است و بهترین راه براي این کار، بازگشت به سرچشمههاي تعالیم دینی، سنتی و مابعدالطبیعی درباره نقش طبیعت و تقدس آن است - نصر، 1377، . - 98 بنابراین هدف از این تحقیق بررسی نگرش ادیان و آیینهاي مختلف جهان نسبت به طبیعت به طور عام و مطالعه منابع اصلی دین اسلام به طور خاص جهت شناخت جایگاه عناصر طبیعی و زیست محیطی در این ادیان میباشد.
.1 طبیعت در ادیان جهان
تقریبا در تمام مکاتب مذهبی و ادیان و آیینها، طبیعت محترم و مقدس شمرده شده است. در این جا برخی آموزهها از ادیان مختلف را که به نوعی بیان گر توجه آن آیین به طبیعت است، ذکر مینماییم:
-1-1آیین هاي شرقی
در برخی ادیان شرقی مانند مائوئیسم و کنفسیوس نوعی سرسپردگی به طبیعت و ادراك اهمیت متافیزیکی آن مشاهده می- شود. همچنین در آیین دائو - تائو - یا دائوئیسم که یکی از دو سنّت مذهبی فلسفی کهنسال چین است انسان ذاتا جزیی از طبیعت است و لذا تمایز قاطع میان روح و جسم یا نفس و بدن وجود ندارد. بنابراین سنتهاي شرقی آسیایی بهنوعی جزو ادیان حمایت کننده از طبیعت است. چرا که ارتباط منسجم بین خدا، انسان و جهانهاي طبیعی، این سنتهاي دینی را بهمثابه جهانبینی انسانمدارانه معرفی میکند.
همچنین بر اساس تعالیم بودا انسان باید زندگی ساده را از راه ایجاد تعادل در طبیعت حفظ کند و حفظ گیاهان و نباتات وظیفهي مقدس همه ي انسانهاست. در آیین بودا هر فرد باید هر چند سال یکبار درختی را در زمین بکارد و تا زمانی که آن درخت قوام گیرد، از آن نگهداري کند - شوماخر، 1372، . - 46 اندیشمندان این فرقهي دینی علل آشفتگیهاي روحی و معنوي انسان غربی را در علم گرایی مفرط و بیگانگی با طبیعت می- دانند. تا جایی که هاکویین شاعر اوایل قرن 18 ژاپن می گوید: - - رسیدن به بوداییت با نگریستن در طبیعت - - . همچنین در این آیین به واسطه مفهوم تناسخ امکان رفت و برگشت انسان به عالم جانوري و طبیعی وجود دارد - کاظمی، 1386، - 49
-2-1آیین مسیحیت
در کتب عهدین مسیحیت، نگاه مقدسی به طبیعت وجود دارد. در این دین حق مالکیت یا برتري انسان نسبت به سایر موجودات، نمی تواند مجوزي براي سوء استفاده، تجاوز یا نابودي نعمتهاي خداوند باشد. برتري انسان چیزي جز همزیستی مسالمت آمیز با سایر مخلوقات نیست و انسان حق ندارد به صرف احتمال خطر براي بقاي خودش، دست به ایجاد هرج و مرج و نابودي نعمات خدا بزند و هر عمل غیر مسوولانهي انسان نسبت به سایر مخلوقات، در این دین عملی زشت و شنیع تلقی میشود. در تعالیم مسیحیت کاتولیک، انسان مسؤول ساختن یک محیط سالم است و خداوند در طبیعت هماهنگی ایجاد کرده است تا انسان به عنوان مخلوق مسؤول در کرهي زمین از آن حفاظت کند و در غیر این صورت باید در برابر خداوند پاسخگو باشد - عطاریه، 1386، . - 14
-3-1یهود
در دین یهود، رویارویی خداوند و انسان در طبیعت همواره نمود دارد. در این دین عبري بر اهمیت مظاهر طبیعی به ویژه آب تأکید رفته است. از جمله در تورات از تسبیحکردن و عبادت آسمانها، آب، آتش، تگرگ، برف، مه، باد تند و نهنگان و جمیع لجهها یاد کرده است - کتاب مقدس، سفر مزامیر، باب 104، ش - 25-3 و این امر گویاي مهم و محترم بودن این پدیدهها میباشد.
-4-1آیین هندو
برخی تعالیم آیین هندو، عناصر طبیعی همچون رودخانهها، کوهها و جنگلها را مقدس میشمارد. در آیین هندو کل جهان خداست و لذا نمیتوان تفکیکی میان انسان و طبیعت ایجاد کرد. در عقیدهي آنان گرچه بشر در رأس هرم تکامل است، اما عاملی جدا از کرهي زمین و سایر مخلوقات نمیباشد. کتاب ها و دستنوشته هاي قدیمی دین هندو، توجه زیادي به محیط زیست طبیعی نشان می دهد و از دید آنان جنگلها، بیشهزارها، درختان و ... مقدس هستند. در کتاب مهاباراتا آمده است که اگر حتی یک درخت پر از گل و میوه در یک دهکده وجود داشته باشد، آن مکان براي پرستش و احترام با ارزش می شود.
