بخشی از مقاله
چکیده
زنان به عنوان نیمی از جمعیت فعال کشور نقش مهم و اثر گذاری در اقتصاد کشور ایفا میکنند به دلیل تحولات دهه های اخیر اشتغال به مطالبه اقتصادی برای تعداد زیادی از زنان بخصوص زنان با تحصیلات دانشگاهی تبدیل شده است. از آنجا که اشتغال زنان تابع عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی مختلفی است؛ بنابراین تمرکز صرف بر یکی از این جنبه ها نمی تواند بیان کننده واقعیت این موضوع باشد. هدف از تحقیق حاضر بررسی عوامل اقتصادی-اجتماعی موثر بر اشتغال زنان در ایران است. برای این مهم از یک مدل لوجستیک و همچنین داده های هزینه درآمد خانوار - 1390 - مرکز آمار بهره گرفته شد. نتایج مدل نشان داد که عواملی چون تعداد افراد شاغل در خانوار، وضعیت تاهل، محل اقامت و همچنین سرپرست بودن زنان تاثیر مثبت و معنی داری بر اشتغال آنها دارد. سن نیز به عنوان یکی از عوامل مهم دارای اثری مثبت اما غیر خطی بر اشتغال است، در حالی که تحصیلات اثر معکوسی بر شاغل بودن زنان دارد
واژههای کلیدی: اشتغال زنان - تحصیلات - سن - عوامل اجتماعیBاقتصادی - مدل لوجستیک
-1مقدمه:
امروزه سرمایه انسانی به عنوان با ارزش ترین نهاده تولید برای هر ملت در حوزه ی رشد اجتماعی-اقتصادی مورد توجه کارشناسان علوم انسانی بخصوص کارشناسان علم اقتصاد قرار گرفته است.تحولات دهه ی اخیر در زمینه های اجتماعی ،فرهنگی و اقتصادی اشتغال را از "نیاز اقتصادی" برای بخشی از زنان به "مطالبه ی اقتصادی" بسیاری از آنان تبدیل کرده است. این موضوع از منظر کارشناسان علوم مختلف بررسی شده و در دهه های اخیر به عنوان یک موضوع میان رشته ای مورد توجه بوده است.در جامعه شناسی تاثیر اشتغال زنان بر الگوی تفکیک نقش ها ،ساختار خانوار و حتی سبک های زندگی به بحث گذاشته شده است. روانشناسان تاثیرات مثبت و منفی اشتغال بر عزتمندی و کامیابی زنان و همچنین تاثیرات روحی -روانی اشتغال بر آنان را مورد مطالعه قرار می دهند.
از منظر دین نیز این موضوع نمی تواند نادیده گرفته شود چرا که اشتغال زنان تاثیرات انکار ناپذیری بر روح و جسم زنان ،رابطه زناشویی ،جمعیت ،نقش مادری و اقتصاد خانوار خواهد داشت. بحث اشتغال زنان به لحاظ تاثیراتی که بر الگوی تولید ،توزیع و حتی مصرف اقتصاد ملی یک کشور می تواند داشته باشد ،مدت هاست که مورد توجه اقتصاد دانان قرار دارد. با توجه به تغییرات رخ داده در دو دهه و بخصوص سال های اخیر در ویژگی های اقتصادی-اجتماعی نیروی کار زنان در ایران و بخصوص ورود افراد با تحصیلات بالاتر ،مشارکت زنان نقش متفاوتی را در اقتصاد ایفا کرده که مطالعه ی عوامل موثر در مشارکت اقتصادی آن ها و اشتغال زنان را برای شناخت هر گونه سیاست گذاری کناسب ضرورتی انکار ناپذیر ساخته است.
-2 اهمیت و ضرورت تحقیق
زنان قریب به نیمی از جمعیت یک کشور هستند که در طول تاریخ در فعالیت های اقتصادی و اجتماعی نقش مهم و تاثیر گذاری داشته اند. این نقش نسبت به زمان و مکان تغییرات قابل توجه ای داشته است. از جمله در جوامع روستایی، نقش زنان هم در تولید کالا و خدمات خارج از خانه و هم تولیدات و خدمات مرتبط با درون خانه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است. در جوامع شهری ظهور فنآوری های مرتبت با وظایف خانه داری - ماشین لباسشویی، ظرفشویی، چرخ گوشت و ... - موجب صرفه جویی در زمان انجام این فعالیت ها شده و فرصت آزادی را برای زنان خانه دار به وجود آورده است که امکان عرضه این نیروی کار بوجود آمده است.از طرف دیگر تقاضا برای نیروی کار زنان در مشاغل خاص و خصوصا مشاغل به دلایل متعددی همچون دستمزد پایین تر، سربه راهی بیشتر، دقت و حوصله بیشتر در حال افزایش است.
همچنین از آنجا که ارتباط ویژگی مهم جامعه اطلاعاتی امروز است و زنان در برقراری ارتباط توانمندتر به نظر می رسند، و از آنجا که زنان با مشاغل دفتری که فعالیتی یکنواخت و منظم است سازگاری بیشتری دارند، رغبت کارفرمایان به بکارگیری زنان بیشتر می شود.کاستلز از انعطاف پذیری زنان در مقام نیروی کار و انعطاف پذیر شدن کار، به عنوان عوامل مهم انفجاری اشتغال زنان در دهه 1990 یاد می کنند. - کاستلز، - 1382 بهرحال امروزه نه تنها در اقتصادهای غربی بلکه در کشورهای در حال توسعه نیز بازار کار زنان از اهمیت خاصی برخوردار است و با توجه با ارتباط متقابل آن با بازار کار مردان، توجه خاص به آن از اهمیت خاصی برخوردار است.
-3 مروری بر تئوری های اقتصادی حاکم بر بازار کار زنان
-1-3 نظریه های نئوکلاسیک:1
نظریه های نئوکلاسیک، برای تشریح تفاوت های جنسیتی و اینکه چرا درآمد حاصل از کار زنان در جامعه غرب کمتر از مردان است به متغیرهایی همچون مسئولیت خانوادگی، نیروی جسمانی، آموزش عمومی، آموزش فنی، ساعت های کار، غیبت از کار، جابجایی در کار و چگونگی تاثیر این متغیرها در بهره وری نیروی کار و عرضه آن می پردازند. - زعفرانچی،1388 ص - 293 یکی از مباحثی که در بین نظریه پردازان نئوکلاسیک های مطرح شده این است که خانواردر جامعه غربی، منابع - وقت و پول - خود را به روش عقلایی بین افراد خود تقسیم می کند. زنان در این فرآیند در سنین کودکی سرمایه های انسانی و مادی کمتری را دریافت می کنند بنابراین در مقایسه با مردان سرمایه انسانی کمتری دارند و تخصیص بهینه منابع ایجاب می کند که مردان به کار در بازار بپردارند نه زنان.
یکی دیگر از استدلال های آنها این است که برخی از زنان برای ازدواج، حاملگی و پرورش کودکان مجبور می شوند که برای مدتی هر چند کوتاه شغل خود را ترک کنند این خود باعث می شود که کارفرما تمایلی برای سرمایه گذاری در امر آموزش آنها نداشته باشد حتی ممکن است از استخدام زنان برای برخی از شغل ها اقدام نکنند. به همین دلیل زنان اغلب در شغل های ساده که نیاز به آموزش چندانی ندارد مشغول فعالیت می شوند که این خود موجب تجربه کمتر زنان در مقایسه با مردان و فرسایش شدید مهارت های آنان است. - امینی 1383ص - 134 در بحث نیروی کار زنان، نئوکلاسیک ها مایل اند در چارچوب نظریه رفتار عقلائی به حداکثر رساندن سود و مطلوبیت، بکوشند تا تفاوت عرضه نیروی کار در جنسیت را تبیین کنند.
مسئله چگونگی انتخاب بین کار خانگی و کار بازاری، یا برخورداری از اوقات فراغت موضوع مورد توجه این اقتصاد دانان است بنابر این نظریه، تفاوت اصلی عرضه نیروی کار زنان در جایگزینی سه عامل کارخانگی، کار بازاری و اوقات فراغت برای زنان است در حالی که درباره مردان جایگزینی تنها بین دو عامل کار بازاری و اوقات فراغت صورت می گیرد. بنابراین تقاضای فراغت برای زنان با کشش تراز مردان است. - افشاری و شیبانی - 1380 در بازار کار زنان، نرخ دستمزد خانگی، هزینه فرصت مناسب و تاثیرگذار است، در حالی که محاسبه نرخ دستمزد بازاری مردان با توجه به مطلوبیت اوقات فراغت و عدم دستیابی به سبد کالاها و خدمات، ارزیابی می شود. جایگزینی کار خانه باید از جانب بانوان نسبت به تغییرات دستمزد بازار واکنش کمتری نشان دهد به ویژه در مراحلی که کودکان کوچک اند و وقت آنها به آسانی قابل جایگزینی برای بازار کار نیست. - - becker 1985
-2-3 رویکرد نئوکلاسیکی نظریه سرمایه انسانی 2
رویکرد سرمایه انسانی به عدم جایگزینی کامل مرد و زن در بازار کار اشاره دارد. اگر چه ممکن است زنان و مردان از هوش و یا تحصیلات مشابهی برخوردار باشند ولی باز هم زنان سرمایه انسانی کمتری از تجربه های کاری کسب می کنند زیرا زنان در
