بخشی از مقاله
چکیده:
در تحولات پرشتاب امروز علم و فناوری، تعلیم و تربیت بستر اولیه و پایه نخستین برای پرورش هر نوع تربیت و آموزش خواهد بود. در ع صری که تبادل اطلاعات از طرق گوناگون و سریع انجام می پذیرد و ب سیاری از مبانی و ا صول تربیت دینی و فرهنگی و اجتماعی را تحت ال شعاع قرار می دهد، ا صلاح زیر ساخت های تربیتی و اندی شه دینی در جامعه ا سلامی ضروری ا ست. لازمه تربیت اسلامی برنامه ریزی برای ن سل آینده می با شد. اگر یادگیری را تغییرات پایدار بدانیم، لازمه ایجاد تغییر، طراحی آموز شی است.
در طراحی آموز شی، پیش بینی فعالیت های نظام مند و دقیق یا آماده سازی برنامه های پیش بینی شده بر ا ساس اهداف آموز شی و تربیتی و در جهت اجرای آن است با هدف تعیین دقیق کل فرآیند موقعیت های یادگیری است. یادگیری که با مشارکت و فعالیت فراگیران و تعامل معلم و شاگرد می باشد. آموزش در یادگیری نقش انکار ناپذیر دارد و منبع تأمین نیروهای متخ صص است.
طراحی آموز شی ابزار و و سیله تدریس و آموزش است که نقش مؤثر در انتقال محتوا دارد و می تواند دین و اخلاق را که در جامعه ما اهمیت مضاعف و نقش محوری دارند، را به دانش آموزان منتقل نماید. در این مقاله، در پی آنم که با تعریف مفاهیم اساسی مرتبط با طراحی آموزشی ، اهداف، عناصر طراحی آموزشی را با رویکرد م شارکت فراگیران در یادگیری را بیان نموده و الگویی ازطراحی آموز شی با فعالیت گام به گام فراگیران را دردرس چهاردهم کتاب هدیه های آسمانی دوره ششم ابتدایی را ارائه نمایم.
مقدمه:
د ستیابی به اهداف عالی آموز شی در گرو برنامه ریزی و طراحی برای یادگیری ا ست. اکنون در زمانی ه ستیم که جوامع ب شری مدام در حال تغییر و تحول و دگرگونی است، لذا باید پذیرفت که تغییر دربرنامه های نظام تعلیم و تربیت را ازپایه و بنیاد اصلاح و باز سازی نمود. پیچیدگی رفتار فراگیران در کلاس درس و نقش آنها در تحقق اهداف آموزشی، توجه صاحب نظران تعلیم وتربیت را به تحول در برنامه های آموز شی و تربیتی جلب کرده ا ست. با ظهور قرن بی ست و یکم نظام تعلیم و تربیت در حال گذر از شیوه آموزش و تدریس انفرادی و یک جانبه معلم در کلاس ، به سمت شیوه های یادگیری فعال و مشارکت فراگیران می باشند.
نمی توان با انتقال معلومات معلم به فراگیران، آنان را به یادگیری زود گذر و رفتار گرایی عادت داد بلکه باید چگونه آموختن، چگونه اندیشیدن، چگونه تفکر کردن و چگونه برای یادگیری برنامه ریزی کردن در آنان را تقویت نمود. از طرفی در زمان حاضر با گسترش سریع فناوری اطلاعات و رسانه ها و اینترنت وفضاهای مجازی و جهانی شدن تبادل اطلاعات به و سیله های ب سیار متنوع و گوناگون و قابل د سترس بودن آن ها، موجب شده تا د ست اندرکاران تعلیم و تربیت در تدارک اقداماتی جهت یادگیری فعال و عمیق همراه با تفکر و اندیشیدن باشند به طوری که فراگیران توانایی و قدرت حل مسئله در موارد چالشی وتقویت معرفت و تفکر منطقی را دا شته و در صورت لزوم بتواند به پردازش اطلاعات پرداخته و خود در یادگیری م شارکت و ح ضور فعال دا شته با شد.
خصوصاً در تربیت دینی که آموزش دین و اخلاق از طریق سی ستم های آموز شی ر سمیت دا شته و دوره ابتدایی منا سب ترین دوره برای انتقال اصول و ارزشها دینی می باشد.»تربیت که از آن با اصطلاحاتی نظیر تعلیم و تربیت یاد می شود، عبارت است از مجموعه اعمال یا تأثیرات عمدی و هدفدار یک انسان به منظور اثر گذاری برشناخت ها، اعتقادات، احساسات و عواطف رفتارهای انسان با انسان های دیگربر اساس برنامه ای سنجیده -
لذا در مقاله حاضر در صدد پاسخ به این سؤال هستیم که برای یادگیری فعال و اثر پذیری آموزه های دینی و اخلاقی در فراگیران معلم چه رو شی را ارائه دهد تا به یادگیری عمیق و ا ستوار و پایدار تبدیل شود؟ در تربیت دینی کدام روش آموز شی می تواند یادگیری را در وجود کودکان نهادینه کند؟م سلماً برای هر شیو های طراحی آموز شی علمی لازم ا ست تا بر ا ساس آن معلم بتواند برنامه ریزی کرده و اجرا نماید. در این مقاله در 4 مؤلفه طراحی آموزشی بر اساس یادگیری به شیوه مشارکت فراگیران را در دوره ابتدایی بررسی نموده و در پایان الگوی نمونه را ذکر مر نمایم.
شیوه پژوهش در این مقاله تحلیلی- توصیفی است که از تجربه های اجرا در مدارس متعدد نیز استفاده شده است.
الف: مفهوم شناسی واژ های مربوط به طراحی آموزشی
ب: اهداف طراحی آموزشی مبتنی بر مشارکت فراگیران در یادگیری
ج: گامهای طراحی آموزشی مبتنی بر مشارکت فراگیران در یادگیری
د: ارائه الگوی طراحی آموزشی درس چهاردهم هدیه ها ی آسمانی دوره ششم ابتدایی با عنوان "راز موفقیت"
الف: مفهوم شناسی:
قبل از ورود به مبحث طراحی آموز شی لازم ا ست ، مفاهیمی که در طراحی آموز شی کاربرد فراوان داردرا تعریف نموده و سپس به مباحث اصلی بپردازم.
آموزش:
آموزش عبارت است از » مجموعه تصمیمات و اقداماتی که یکی پس از دیگری اتخاذ می شود یا انجام می گیرد و هدف آن دستیابی شاگردان به اهداف مشخص آموزشی است.« - فردانش، - 8 :1374 و در تعریف دیگری گفته شده که » فعالیتهای هدفمند که منجر به ایجاد زمینه یادگیری در فراگیران می شود - .
« زلفی و دیگران، - 147 : 1396 و هم چنین در تعریف دیگر آموزش را » آموزش را هرگونه فعالیت یا تدبیر از پیش طرح ریزی شده ای بدانیم که هدف آن آسان کردن یادگیری برای یادگیرندگان است. این فعالیت در محیطی مشخص و با هدف های آموزشی معین صورت می گیرد.
براون و اتکینس - 2 :1991 - آموزش را فراهم کردن فر صتهایی که دانش آموزان یاد بگیرند، می دانند.« - به نقل از سیف، - 11 :1386 و هم چنین سیف آموزش را این گونه تعریف کرده است.» آموزش به هر گونه فعالیت یا تدبیر از پیش تعیین شده ای گفته می شود که هدف آن ایجاد یادگیری در یاد گیرندگان است.
بنابر تعریف متعددی که ذکر شد استفاده می شود که یادگیری و هرگونه فعالیتهایی که در جهت یادگیری انجام پذیرد، آموزش نامیده می شود که یک طرف آن فراگیران و طرف دیگر معلم و یا سایر ابزارهای یادگیری ا ست. آنچه مسلم ا ست آموزش صرفا از طریق معلم و رودرو انجام نمی گیرد بلکه انواع دیگر آموزش مانند آموزش از راه دور و یا آومزش مجازی و.... علی الخ صوص در قرن حاضرکه عصر تبادل اطلاعات با شیوه های ب سیار متنوع می باشد، آموزش ها هم به صورت های متفاوت می باشد. اما آنچه در این پژوهش بر آن تکیه دارد و مورد برر سی قرار گرفته ا ست، آموزش از نوع رودررو به معنای کنش متقابل فراگیر و یاد دهنده و یا دانش آموز و معلم در کلاس درس است.
تدریس:
در تعریف تدریس تعاریف متعدد بیان شده است.»کاربرد عملی اصول و تئوری های تعلیم و تربیت در جریان آموزش به منظور کسب مهارت های علمی تدریس و اخذ کفایت و شایستگی عملی - .«بهار ستان،» - 1366:27 براون معتقد ا ست » تلا شی ا ست چند جانبه که شامل اطلاع رسانی، پرسش و پاسخ، توضیح دادن، گوش دادن، تشویق و ترغیب کردن و مجموعه ای از فعالیت های دیگر می شود - .
گیج می گوید:»تدریس هر فعالیتی است که از جانب یک فرد به منظور تسهیل یادگیری فرد دیگری انجام شود.« - گیج، - 1376: 42 و» مفهوم تدریس بیانگر آن بخش از فعالیت هایی است که معلم در تعامل با شاگردان و به صورت رودررو انجام می دهد. بنابراین می توان ویژگی هایی مانند تعامل و چهره به چهره بودن را به تدریس نسبت داد - .
گانیه، ویگر،گلاس و کلراظهار داشته اند که »تدریس تنها بخشی از آموزش است و معلمی که آموزش می دهد علاوه بر تدریس فعالیت های دیگری از جمله انتخاب مواد آموز شی، آماده سازی یادگیرندگان، مدیریت زمان، نظارت بر فعالیت های آموز شی و ت سهیل یادگیری را نیز بر عهده دارد.
در تعریف دیگر گفته شده ا ست که مفهوم تدریس »به آن ق سمت از فعالیت های آموزشی که با حضور معلم یا مربی درکلاس درس اتفاق می افتد، اطلاق می شود. تدریس بخشی ازآموزش است و همچون آموزش یک سلسله فعالیت های منظم ، هدف دار و از پیش طراحی شده را در بر می گیرد و هدفش ایجاد شرایط مطلوب یادگیری است.
با این تعاریف تدریس فعالیت هدف دار معلم برای ایجاد تغییر ا ست اما ممکن ا ست تدریس منجر به یادگیری و تغییر ن شود و یا » در برخی موارد ممکن ا ست یک معلم در حال آموزش با شد ولی به تدریس م شغول نبا شد. همچنین هنگامی که دان شجویی برای دریافت گواهینامه کاربری یارانه در حال مطالعه کتابی است که یک موسسه آموزش غیر حضوری آن را تهیه کرده است و قصد دارد که پس از مطالعه کتاب در امتحان مربوطه شرکت کند،آموزش در جریان است ولی تدریس وجود ندارد.
یادگیری:
هدف اصلی آموزش و هرگونه طراحی و فعالیتی در جهت د ستیابی به اهداف یاد دهنده با شد، باید یادگیری صورت پذیرد به تعاریف متعدد یادگیری می پردازم. از آنجا که تعریف یادگیری از نظر رفتار گرایان ، شناخت گرایان و ساختن گرایی متفاوت ا ست دراین مورد به دیدگاه هر کدام را به اختصارمورد بررسی قرار می دهیم. به نظر سیف جامع ترین تعریفی که تا کنون از یادگیری به دست آمده است تعریف هیلگارد3و مارکویز4است که از نظر آنان، تعریف »یادگیری یعنی ایجاد تغییر نسبتاً پایدار در رفتار بالقوه ی یاد گیرندگان، مشروط بر آنکه این تغییر بر اثر اخذ تجربه رخ دهد.
