بخشی از مقاله
چکیده
بشر، با همه پیشرفت ها در زمینه علوم و تکنولوژی، به علت انحرافات اخلاقی و تربیتی -که حاکی از عدم وجود یک نظام صحیح تعلیم و تربیت می باشد - گرفتار بحران و نابسامانیهای فراوانی شده است؛ در این میان، مقطع ابتدائی بهترین دوره تربیت اجتماعی است؛ چراکه، در این دوره شکل گیری هنجارها و ارزش های اجتماعی از جمله حجاب بیشتر است.در این نوشتار سعی شده با تکیه بر کتاب مقدس قرآن و به روش هرمنوتیک و با مراجعه به آیات قرآن کریم وتفاسیر قرآنی به الگویی قرآنی در باب تربیت اجتماعی در جهت درونی کردن حجاب اسلامی در دوره ابتدایی آموزش و پرورش طراحی گردد، که با روش تحلیل محتوا، اطلاعات تجزیه و تحلیل و این الگو در قالب اهداف، اصول و روش های تربیت اجتماعی قرآنی ارائه گردید.
واژههای کلیدی: قرآن، تربیت اجتماعی، حجاب اسلامی، دانش آموزان دوره ابتدایی
-1 مقدمه
قرآن کتاب تربیت1 است .تربیت عامتر از معنای خاص هدایت است. قرآن غیر از اسم هدایت بودن ، تعابیر دیگری نیز دارد ؛مثلا - - شفاء لما فی الصدور - - .اگر قرآن کتاب تربیت شد ،باید به همه آیات با این پیش فرض - نگاه تربیتی - نگاه کنیم و یک انتظار تربیتی از آن داشته باشیم ، حتی آیات کیهان شناسی، طبیعت و ... در اینصورت باید به همه آیات با نگاه تربیتی نگاه کرد، یعنی با این پیش فرض، همه آیات مستقیم یا غیر مستقیم هدف تربیتی دارند . - اعرافی وهمکاران ،. - 1387 خداوند انسان را به گونه ای آفریده که دارای شخصیتی چند بعدی است . همان گونه که انسان دارای ابعاد متنوع و گوناگون است، تربیت او نیز دارای ابعاد مختلف است.یکی از بعدهای وجودی انسان، همان اجتماعی بودن او می باشد که باید در مقام تربیت به آن توجه شود.
نقش شگفت انگیز تعلیم و تربیت در زندگی انسان بر هیچ خردمندی پوشیده نیست و تا کنون هم ضرورت آن مورد تردید قرار نگرفته است .چراکه تعلیم وتربیت صحیح می تواند فرد را به اوج ارزش ها برساند و اگر این مسیر به غلط پیموده شود او را به پست ترین نقطه بیقکند و به این ترتیب انسان در مرتبه حیوانیت خود متوقف خواهد ماند ، زیرا انسان در آغاز ولادتش دارای فطرت و غریزه - که در اندیشه اسلامی مدنظر- است وفاقد علم ،ادراک وتربیت می باشد . از طرفی شکل گیری شخصیت انسان به چگونگی تربیتش بستگی دارد به قول کانت - - بشر تنها با تعلیم وتربیت آدم می شود و آدمی چیزی جز آنچه تربیت از او می سازد نیست - - - شکوهی ،1383، ص. - 11
تربیت اجتماعی یکی از ارکان و ابعاد اساسی تربیت را تشکیل می دهد . این بعد از تربیت از سویی رشد شخصیت فردی را به همراه دارد و از سویی دیگر میراث فرهنگی را به نسل آینده منتقل می کند - صانعی ،1387،ص. - 126 از سوی دیگر، از آنجائیکه حجاب اسلامی به منزله ی یک حفاظ ظاهری و باطنی در برابر افراد نامحرم قلمداد می شود، مصونیت اخلاقی، خانوادگی و پیوند عمیق میان حجاب ظاهری و بازداری باطنی و از همه مهم تر امنیت اجتماعی را فراهم می سازد - سلطانی رنانی، 1383، ص.. - 64 در واقع عفاف و حجاب، تضمین کننده امنیت و آرامش زنان در تعاملات اجتماعی و ایجاد کننده ی جامعه ای سالم و متعادل است. تجربه ی آزادی و ولنگاری جنسی غرب طی دهه های متوالی گذشته که منجر به سست شدن شدید بنیان خانواده، رشد منفی جمعیت، مشکلات اخلاقی و ...
شده است، اهمیت تربیت مبتنی بر مبانی وحیانی در جهت درونی سازی عفاف و حجاب را در حیطه های فردی و اجتماعی تأیید می کند؛ لذا با تربیت اجتماعی بر مبنای قرآن که یکی از هدف های اساسی مورد نظر آموزش و پرورش می باشد می توان به آموزش مهارت ها و نگرش های لازم و فعال برای مواجهه با مشکلات و معضلات اجتماعی از جمله عفاف و حجاب که مهم ترین مسأله اجتماعی است پرداخت. به همین دلیل است که یکی از وظایف خطیر برنامه ریزان درطراحی برنامه درسی و در نهایت تربیت فرزندان و نسل آینده، توجه به تربیت اجتماعی آنان است تا استعدادها و توانایی های آنها در عرصه حیات اجتماعی شکوفا شود و بتوانند به صورت فعال، موفق ومتناسب با شرع و عرف در زندگی جمعی حضور یابند.
-2 اهمیت و ضرورت پژوهش
در خصوص اهمیت و ضرورت پژوهش از یک طرف با توجه به تأکیدات فراوانی که بر بحث بومی سازی علوم شده، می طلبد که علوم تربیتی نیز به عنوان یکی از با اهمیت ترین رشته های علوم انسانی در فرآیند بومی سازی قرار گیرد. بدون شک پرداختن به بحث بومی سازی علوم تربیتی، بدون پرداختن به منابع و آموزه های اسلامی امکان پذیر نمی باشد؛ چرا که شالکه ی فرهنگی جامعه ما منبعث از تعالیم اسلامی است. این در حالی است که متاسفانه در سال های اخیر جامعه ی ما به دلیل هجوم گسترده ی آموزه های نا صحیح به ویژه از سوی فرهنگ های مادّی گرای غربی در مرز بحران فرهنگی از جمله بی حجابی قرار گرفته است و به یقین می توان گفت بهترین شیوه رویارویی با چالش پیش رو پاسخگویی به نیاز ها و مسائل جامعه رجوع به آموزه ها و تعالیم غنی اسلامی و ایرانی است.
از طرف دیگر نقش آفرینی انسان ها در طول زندگی و حرکت آن ها به سوی سعادت و شقاوت رابطه ی مستقیم با نوع ترکیب و شیوه های اعمال دارد. همچنین باید توجه داشت که انسان موجودی اجتماعی است و برای توفیق او در زندگی اجتماعی، لازم است بخش عمده ای از فرایند تربیتی انسان ها معطوف تربیت اجتماعی1 باشد که در واقع به واسطه ی این بعد یا اهمیت در تربیت، انسان برای نقش آفرینی و زندگی بهتر در جامعه مهیا شده و می تواند مسیر کمال خویش را بهتر بپیماید. این در حالیست که بهترین زمان برای اعمال شیوه های تربیتی و پژوهشی انسان، متناسب با اصول تربیتی، دوران کودکی است زیرا در این دوران تاثیر پذیری انسان از تربیت، آموزش و محیط پیرامون بیشتر بوده و شالکه ی اصلی شخصیت انسان در این دوران شکل می گیرد.این پژوهش بر مبنای درک ضرورت های مذکور با استفاده از منبع ارزشمند اسلامی؛ قرآن، به موضوع درونی سازی حجاب دانش آموزان در دوره ابتدائی آموزش و پرورش به عنوان حساس ترین و تحت تأثیر ترین گروه سنی، با تکیه بر تربیت اجتماعی و طراحی الگو در این خصوص پرداخته است.
-3 چهارچوب نظری و ادبیات تحقیق
عفاف واژه ای عربی است که با فرهنگ اسلامی و دینی وارد زبان فارسی شده است، عفاف را به معنای خود نگهداری و بازداشتن نفس انسانی از محرمات و خواهش های نفسانی دانسته اند. راغب اصفهانی در المفردات فی غریب القران ذیل ماده ی عفّ"" می گوید: " عفت، حالت نفسانی است که مانع تسلط شهوت بر انسان می شود و انسان عفیف کسی است که با تمرین و تلاش مستمر و پیروزی بر شهوات به این حالت دست یافتهباشد" - راغب اصفهانی، 1362، ص. - 339 از نظر اصطلاحی، عفاف معنایی رفاخ تر از پاکدامنی و پالودگی از فحشا و زنا دارد و قرآن کریم و نصوص روایی نیز عفاف را در معنایی وسیع تر از عفاف و پاکی جنسی به کاربرده و آن را به معنای در پیش گرفتن رویه ی عدالت، خود نگهداری، تسلط بر خویشتن، صبوری و ایستادگی در برابر کامجویی ناروا می دانند که در حوزه ی تمایلات جسمی و جنسی می گنجد و نفس انسانی خواهان برآورده شدن بی قید و حصر آن نیازهاست - هاشمی، . - 1384
حجاب: از نظر لغوی، هم به معنی پوشیدن و هم به معنی پرده و حاجب به کار می رود - مطهری، 1374، ص. - 78 در لغت نامه دهخدا کلمه ی حجاب، هم به معنای پوشیدن است هم به معنای پرده و حاجب که کاربدش بیشتر به معنای پرده است - دهخدا، 1373، ص. - 7640 ولی در اصطلاح فقهی، حجاب پوشش زن در برابر بیگانه است، البته کتب فقهی از واژه ی حجاب به این معنا کمتر بهره گرفته اند و برای بیان این مقصود در دو مقوله ی کاملاً مرتبطِ " پوشش" و " نگاه" از دو واژه ی" ستر" و "نظر" استفاده کرده اند - خلقی، 1386، ص. - 77از دید شهید مطهری، وظیفه ی پوشش که اسلام برای زنان مقرر نموده، بدین معنا نیست که زنان از خانه بیرون نروند و در خانه محبوس باشند بلکه پوشش زن در اسلام این است که زن درمعاشرت خود با مردان بدن خود را بپوشاند و به جلوه گری و خودنمایی نپردازد - مطهری، پیشین، ص. - 79
-4 فطری بودن حجاب:
عفاف، حجاب و حیا از امور فطری انسان است، متداول بودن حجاب در میان ملل مختلف با آنکه دارای عقاید، مذاهب و شرایط جغرافیایی متفاوت بوده اند، نشانگر آن است که تمایل به پوشش و حجاب امری فطری است - سادات موسوی، . - 1385 انگیزه ی گرایش زن به حجاب، احساس فطری یا غریزی شرم و حیا می باشد، شرم و حیا، عشق و اشتیاق به عفاف و پاکدامنی، تدبیر و مکانیسمی نهفته در خاقت است، همان چیزی که او را وادار می کند که حتی گناهی به صورت ناخودآگاه خود را از چشم نامحرم بپوشاند. به همین لحاظ وقتی احساس حجب و حیا را از دست می دهد در محیط ناامن اجتماع هم کشف حجاب می کند.روان شناسان معتقدند که حیا با آفرینش زن به هم آمیخته است و تحولات جسمی دوران بلوغ، عامل درونی حیا را به نمایش می گذارد - عظیمیان و بهشتی،1388،ص. - 85 قرآن کریم دین را فطری می داند یعنی دین بنیان کننده ی طبیعی ترین قوانین وجود بشری است و به عبارت دیگر دستورات اسلامی منطبق بر مسیر شکوفائی فطرت بشری است و با کمی دقت بر این دستورات و احکام فطری، اهداف، آثار و نتایج عقلانی و حکمیانه آن ها نیز آشکار می گردد. بر همین اساس
