بخشی از مقاله
چکیده
هویت منظر شهری به عنوان یکی از شاخصه های اصلی سنجش کیفیت فضاهای شهری است که مهمترین ابزار خوانش متن هر فضای شهری محسوب می شود و در این راستا جداره های شهری نیز به عنوان یکی از مهمترین عوامل ارتباطی هستند که کیفیت منظر شهری را به نمایش عموم می گذارند . در این پژوهش هدف ارتقا هویت منظر شهری در مهمترین جز فضای شهری یعنی جداره خیابان ها است که در ارتباط مستقیم شهروندان و گردشگران هر شهری می باشد .
دستیابی به معیارها و مولفه های ارتقا هویت منظر شهری و چگونگی روند طراحی جداره خیابان های شهری با هویت از عمده سواالات مطرح شده بود که در طی پاسخ به این سوالات از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده و از اطلاعات کتابخانه ای و اینترنتی نیز جهت جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. در راستای مقاله ابتدا به منظر و جداره شهری پرداخته و سپس به تبیین مفهوم هویت منظر شهری و توقعات موضوعی و موضعی شهروندان از جداره خیابان های شهری با هویت اقدام شده است.
در گام بعد به تبیین معیار های هویت منظر شهری به عنوان یک توقع موضوعی عام پرداخته و شاخصه های معیارهای هویت منظر شهری زیر شاخه سه بعد عینی ، ذهنی و عملکردی مورد بررسی قرار داده شده است و نهایتا به زمینه بستر طراحی و اهمیت آن و توقعات موضعی حاصل از زمینه در طراحی جداره های شهری هویت مند پرداخته شده است و نتایج و پیشنهاداتی در رابطه با طراحی جداره خیابان های شهری با هویت منظر شهری مطلوب بیان شده است.
-1 مقدمه
اکثر شهرهای ایران از اواخر دوره قاجار تا به اکنون دچار تحولات پرشتاب و گسترده شهرسازی بوده اند که منجر به گسست های جدی درون بافت های سنتی و بی نظمی مناظر شهرهایمان شده است که پیدایش جداره خیابان ها با نماهایی بی ضابطه و خود محور نیز از جمله تاثیرات منفی آن بوده است که نتیجه عدم پیوستگی نو و کهنه و نبود همنشینی مسالمت آمیز این دو در جوار هم بوده است .
ارتقا هویت منظر شهری جداره ها گامی در جهت ترکیب و پیوستگی سبک های زمانی بناهای مختلف در کنار هم می باشد تا در یک چهارچوب کلی، متنی هماهنگ و منطبق با توقعات عام و خاص شهروندان از خیابان های شهری ارایه دهد و نهایتا در این پژوهش سعی بر این است که با دخل و تصرف در خصوصیات فضای شهری، عینیات محیط واقع را به تصورات ذهنی شهروندان از جداره خیابان های شهری با هویت نزدیک کرده تا توقعات موضوعی و موضعی مردمی از این فضای شهری بر آورده شود تا یک قدم به هدف ارتقا هویت منظر شهری جداره خیابان ها در شهرها نزدیکتر شویم.
-2 منظر شهری
مفهوم منظر شهری مفهوم گسترده ای است که ابعاد مختلفی را در برداشته و با توجه به دیدگاه های مختلف محققان رویکردهای متفاوتی نیز به این مفهوم اتخاذ شده است. آن چه که در این مفهوم ملموس است ارتباط دو سویه منظرشهر با شهروندان و مورد مخاطب قرار دادن دایمی انسان ها و ادراکات و احساسات و نیازهای آن ها می باشد به طوری که می توان گفت " منظر شهری زمینه فعالیت های ما محسوب می شود و ما در آن ساکن بوده و به واسطه ادراکاتمان آن را درک می کنیم."
"زبان منظر پیوند پویای بین مکان وکسانی که در آن سکونت دارند را باز می یابد ." [2] به این ترتیب مفهوم منظر شهری مفهومی سیال بین ادراکات مردم از محیط کالبد وتداعی های ذهنی آن ها است که همواره ارتباطی رفت و برگشتی بین عینیات محیط واقع و ذهنیات محیط باالفعل را برقرار می کند.
اگر چه منظر شهری در ابتدا از طریق کالبد و احساسات درک می شود، اما آنچه بدان معنا می بخشد ،ذهنیت شهروند است. منظر شهری نه خاطرات صرف است - غیر محسوس-ذهنی - و نه کالبد صرف - محسوس عینی - . پدیده ای است که از تعامل این دو در شهر حاصل می شود، پدیده ای عینی-ذهنی .
-3 جداره شهری
جداره در ضوابط و مقررات ارتقا کیفی سیما و منظر شهری یه این صورت تعریف شده است: " منظور از جداره ،سطوح مربوط به دیوارهای محوطه هایی است که هیچ ساختمانی به صورت بلافصل به آن ملحق نیست نظیر دیوار باغات و نظایر آن". [4] جداره ممکن است یک سطح عمودی پیوسته بدون باز شو باشد. و یا اینکه یک سطح عمودی با تعدادی باز شو باشد و یا تنها یک سری عناصر عمودی - ستون یا درخت - یعنی سطح شفاف با امکان ارتباط بصری - چه ارتباط فضایی امکان پذیر باشد ، چه نباشد - باشد
نتیجتا جداره ها سطوح عمودی تعریف کننده معابرند که همواره شامل وجهی از بنا نیستند و می تواند تشکیل شده از یک سری عناصر عمودی همچون ستون ها و یا درخت ها باشد و یا گاهی جداره یک سطح عمودی بدون باز شو و پیوسته است. آنچه که در طراحی شهری به مفهوم جداره است غالبا مجموعه ای از بناهای مشرف به فضای شهری است که در کنار همدیگر قرار دارند .
-4 هویت منظر شهری
هویت منظر شهری جز کیفیات جدا نشدنی هر شهریست که همانند شناسنامه آن شهر عمل می کند و معرف ذات منحصر بفرد هرشهر بوده و وجه تمییزی برای موجودیت آن از دیگر شهر ها است که در این راستا تفاوت ها و شاخصه های گوناگون و منحصر بفرد شهر را نمایش داده و موجودیت خاص آن را عرضه عموم می کند.
در هر سطحی که هویت سنجی موضوعیت می یابد، ذهن ابتدا سعی می کند از طریق مقایسه تطبیقی و یافتن شباهت ها، فاصله خود با مکان را کاهش دهد و آن را برای خودش ملموس سازد و در لایه بعدی تلاش می نماید که از طریق پیدا کردن تفاوت ها ، مکان را از مکان های مشابهش قابل تمییز نماید. بر این اساس نخستین گام در راه تشخیص هویت ؛ امکان باز شناسی پدیده بر اساس شباهت های آن با پدیده های هم سنخ و تفاوت هایش با پدیده های غیر هم سنخ در ذهن است
در مرحله بازشناسی ما به توقعات موضوعی و عامی که از یک پدیده داریم نیازمندیم به طور مثال توقعات موضوعی که از همه خیابان ها انتظار میرود تا آن ها را داشته باشند.
مرحله بعدی مرحله منحصر بفرد شدن پدیده بر اساس ویژگی های خاص ذاتی است که آن پدیده را بین پدیده های هم نوع خود منحصر بفرد و خاص می کند و مرحله تشخیص هویت را تکمیل می کند که ما به این نوع توقعات، توقعات موضعی میگوییم که در طراحی جداره ها برای براورده کردن توقعات موضعی به زمینه خاص موجود در بستر سایت مراجعه می کنیم .
در راستای حفظ هویت منظر شهری مهم این است که هر مکانی ضمن هر گونه تغییری ، هویت خود را حفظ کند، تداوم و دگرگونی بر این امر دلالت دارد که به رغم همه تغییر ها و دگرگشت ها، چیزی پا برجا و ثابت می ماند، مکان هم ثبات دارد و هم بر خوردار از تغییر پذیری است" هر مکانی باید هویت خود را از طریق تغییر و تحول درونی حفظ کند، یعنی همان بماند بی آنکه اینهمان شود
1؛-4 ابعاد هویت منظر شهری
هویت منظر شهری همچون هرمی چند بعدی است که دارای ابعاد مختلفی چون بعد اقتصادی ، اجتماعی ، زیست محیطی ، کالبدی و.. در سطح شهر است که همگی در ارتباط هم بوده و از هم تاثیرپذیرند و جدای از هم نیستند .
بهتر است هویت مکانی همچون یک گرادیان چند وجهی در نظر گرفته شود. گرادیانی مشتمل بر ابعاد چند گانه و به همان پیچیدگی فرایندهای جاری در هر محله. این گرادیان نه تنها می باید تجسم پذیری و جذابیت های زیبا شناختی را توضیح دهد، که در سطحی فراتر، می باید ملاحظات اجتماعی را نیز در بر گیرد، یعنی همان گفتارها و معانی ای را که میان اعضا یک اجتماع، مشترک هستند. این گرادیان می باید نسبت به بافت و زمینه حساس و پاسخگو باشد
ابعاد هویت منظر شهری همچون بافتی منسجم، مکمل هم بوده و تک به تک قابل جداسازی و تفهیم در محیط واقع نیستند ولیکن جهت سهولت بیان مفاهیم ، ابعاد هویت منظر شهری را در این مقاله در سه بعد عینی و ذهنی و عملکردی تبیین می نماییم .
بعد عینی هویت، بعد ملموس محیط و آن چه که در مقابل دیده قرار دارد را شامل می شود و دربردارنده اطلاعات باالقوه محیط اطراف است. بعد عینی هویت را گاها تحت عنوان هویت کالبدی نیز یاد می کنند که در رابطه با فرم و شکل عناصر شهری و کالبد عناصر فضاهای شهری است.
هویت کالبدی به معنای صفات و خصوصیاتی است که جسم شهر را از غیر متمایز کرده و شباهتش را با خودی آشکار می کند. این صفات باید به گونه ای باشند که جسم شهر ، در عین حفظ تداوم زمانی ،درحال تحول و تکامل نیز باشد و نهایتا به پیدایش یک کل منجر گردد.
