بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه نهاد آموزش و پرورش کشورها نقشی اساسی در تربیت شهروندان جامعه دارد. در واقع تعلیم و تربیت از طریق نهادهای رسمی، یکی از مهمترین و هدفمندترین بخش تربیت آدمی است که اثرات آن را به گونه ای همه جانبه میتوان در زندگی انسانها و در ابعاد مختلف فکری، اجتماعی، مذهبی، هنری و اخلاقی آنان مورد مشاهده، بحث و بررسی قرارداد
هدف اصلی این پژوهش بررسی جایگاه حقوق شهروندی در نظام آموزش و پرورش دوره متوسطه میباشد که سعی شده از طریق جمع آوری اطلاعات به یک نتیجه کلی برسیم. با استفاده از روش کیفی نتایج مطالعات نشان داده که مفهوم شهروندی حداقل شامل چهار عنصر اصلی »هویت ملی، تعلقات اجتماعی و فرهنگی و فراملیتی، نظام اثربخش حقوقی و مشارکت مدنی و سیاسی است.« این مفاهیم دارای ارتباط درونی و تعامل با یکدیگرند و در حقیقت چهار انعکاس یک واقعیت هستند، یعنی مفهوم شهروندی.
مقدمه
یک شهروند یک عضو رسمی یک شهر، ایالت یا کشور است. این دیدگاه، حقوق و مسئولیتهایی را به شهروند یادآور میشود که در قانون پیش بینی و تدوین شدهاست. از نظر حقوقی، جامعه نیازمند وجود مقرراتی است که روابط تجاری، اموال، مالکیت، شهرسازی، سیاسی و حتی مسائل خانوادگی را در نظر گرفته و سامان دهد. ازاین رو از دید شهری موضوع حقوق شهروندی، روابط مردم شهر، حقوق و تکالیف آنان در برابر یکدیگر و اصول و هدفها و وظایف و روش انجام آن است. همچنین نحوه اداره امور شهر و کیفیت نظارت بر رشد هماهنگ شهر است که میتوان بعنوان مهمترین اصولی بدانیم که منشعب از حقوق اساسی کشور است.
در واقع حقوق شهروندی آمیختهای است از وظایف و مسئولیتهای شهروندان در قبال یکدیگر، شهر و دولت یا قوای حاکم و مملکت و همچنین حقوق و امتیازاتی که وظیفه تأمین آن حقوق بر عهده مدیران شهری - شهرداری - ، دولت یا به طور کلی قوای حاکم میباشد. به مجموعه این حقوق و مسئولیتها، » حقوق شهروندی « اطلاق میشود. »حقوق شهروندی« در تعریف خود ناظر بر حقوق فردی و رابطه فرد با دولت و نیز حقوق و رابطه او با دیگر شهروندان است و شامل حقوق سیاسی ،مدنی،اجتماعی ،فرهنگی و جنسیتی می شود .
آموزش شهروندی یک مفهوم متکثر و چند چهره است که ابعاد مختلفی همچون مسئولیت پذیری وحدت و تفاهم ملی ، بردباری ، قانون گرایی، درک و فهم اجتماعی مشارکت سیاسی و اجتماعی ، صلح جویی، وفاق و همدلی ، درک و فهم سیاسی ، مهارت زندگی ،برابری و تنوع را شامل می شود. آموزش شهروندی عبارت از رشد و پرورش دادن ظرفیتهای افراد و گروه ها برای مشارکت و تصمیم گیری و عمل آگاهانه و مسئولانه در زندگی اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی است. این آموزشها شامل حقوق انسانی، رشد مستمر و همه جانبه، اخلاق و ارزشها، صلح و مسالمت جویی، برابری اجتماعی و حرمت نهادن به تفاوتهاست.
آموزش شهروندی بطور غیررسمی در خانه یا محل کار یا کارگاههای آموزشی یا بطور رسمی بصورت سرفصل درسی مجزا در مدارس و حتی مدارس ابتدایی یا بصورت رشته تحصیلی دانشگاهی در واقع به شهروندان میآموزد که چگونه یک شهروند فعال، آگاه و مسئولیت پذیر باشند. در واقع مبنای این آموزشها پرورش یک شهروند نمونه یا شهروند خوب یا ارائه یک الگوی شهروندی نیست بلکه به آنان میآموزد که چگونه تصمیمات خود را با توجه به مسئولیتهایشان در قبال اجتماع و زندگی فردی خود اتخاذ نمایند.
تربیت شهروندی، یکی از فروع شهروندی است که باتوجه به تحولات سریع اجتماعی، فناوری و سیاسی دوران معاصر، ازجمله دل مشغولیهای برنامهریزان و سیاستگذاران تعلیم و تربیت کشورهای جهان بهشمار میآید - . - 3 در کشورهای توسعه یافته مفاهیم شهروندی از دوران کودکی تا نوجوانی آموزش داده میشود و دولت نیز آموزشهای لازم را در اختیار والدین و معلمان قرار میدهد - . - 4 در انگلیس از سال 2002 میلادی، آموزش شهروندی و آشنایی با آن بطور رسمی در برنامه درسی مدارس از سنین 11 تا 16 سالگی قرار گرفت. اهداف این آموزشها عموماً موارد ذیل است:
· آشنایی با حقوق و مسئولیتهای شهروندی
· بحث و بررسی درباره سرفصلها و موضوعات مهم شهروندی
· فهم و شناخت جامعه و آشنایی با فعالیتهای اجتماعی
· مشارکت فعال در یک برنامه اجتماعی یا گروهی - - 5
چگونگی آموزش حقوق شهروندی در دوره متوسطه
این آموزشها می تواند توسط خانواده و مدرسه و رسانه های همگانی و نهادهای اجتماعی صورت گیرد، اما مسئولیت اصلی آن بر دوش نظام آموزش و پرورش است . طیعتاًب آموزش حقوق شهروندی از وظایف نظام آموزشی و بالاخص مدرسه می باشد .مهمترین هدف یک مدرسه تربیت یک شهروند خوب برای جامعه است - از جمله کشورهایی که در زمینه آموزش حقوق بشر وشهروندی توسط مدارس پیشرفت زیادی داشته است، کشور سوئد است - .
این آموزش ها می تواند در برگیرنده راهبردهای گفت و گو، مصالحه، آگاهی یافتن از فوائد تفاوتهای فردی و اجتماعی، رشد ویژگیهای درونی پذیرش تفاوتها و آگاهی از تعارض های تهدید کننده حقوق انسانی - مانند نژاد پرستی، تبعیض جنسی، برتربینی گروههای معین اجتماعی و فرهنگی و تعصبات فرقه گرایانه - و ضرورت مقابله با آنهاست. در مدارس، آموزش حقوق شهروندی باید از تمام مراحل برنامه درسی ملحوظ شود و چنین نباشد که رشته ای جداگانه تشکیل دهد و در بعضی مقاطع به کار برده شود ودر بعضی مقاطع دیگر به کار برده نشود.
وقتی که دانش آموزان به سن نوجوانی و جوانی می رسند مدرسه باید به آنان بیاموزد که چگونه یک زندگی مستقل برای خود ایجاد کنند و علاوه بر مهارتهای ضروری، مشاوره و آموزش لازم در زمینه ادامه تحصیلات، پیدا کردن شغل، استقلال یافتن از خانواده، مدیریت امور مالی خود و آشنایی با قوانین و برقراری ارتباط با ادارات و مسئولان دولتی به آنان آموزش دهددر. برنامه های آموزشی دوره دبیرستان مسلماً فرصت بیشتری برای آموزش حقوق شهروندی به دانش آموزان نسبت به دوره دبستان وجود دارد.
در این دوره آموزش مستقیم این حقوق در دروس تاریخ، مطالعات اجتماعی، تعلیمات دینی وادبیات انجام می گیرد. همچنین دراین دوره دانش آموزان برخلاف دوره ابتدائی که از طریق فعالیتهای ملموس و عینی با این حقوق آشنا می شوند، می توانند از طریق مطالعه کتب و اسنادی که به آموزش این حقوق پرداخته است آشنایی کافی با این حقوق پیدا کنند
همان طور که در منشور حقوق شهروندی نیز تاکید شده آموزش و پرورش به همراه دو وزارتخانه آموزشی دیگر برای آموزش حقوق شهروندی مورد خطاب مستقیم قرار گرفته و به همین دلیل وظیفه ی بیشتری نسبت به سایر دستگاه ها بر عهده دارد.
آموزش حقوق شهروندی در آموزش و پرورش حداقل پیشینه ای پانزده ساله دارد.از اواخر دهه هفتاد، بحث آموزش حقوق برای دانش آموزان به عنوان یکی از دروس پرورشی دوره متوسطه وارد متون درسی شد.
ابتدا در سال 1381 کتاب »آشنایی قوانین اجتماعی«تدوین و در اختیار مدرسین کتاب به عنوان »راهنمای معلم« قرار گرفت و کتاب دیگری هم به عنوان »کتاب کار دانش آموز« در اختیار دانش آموزان. این کتاب ها زیر نظر دفتر برنامه ریزی و مشاوره به چاپ رسید. سپس مقرر شد تا کتاب مذکور توسط سازمان پژوهش و زیرنظر دفتر برنامه ریزی و تالیف کتاب های درسی و طبق معیارها و استاندارهای آن دفتر تالیف و تدریس شود. در آن زمان آقای زرافشان، مدیرکل دفتر مذکور بودند.
در این مرحله کتاب » قوانین مهم اجتماعی « به عنوان یک درس اختیاری در دوره ی متوسطه تالیف شد.این کتاب مشتمل بر سیزده فصل برای راهنمای تدریس معلمان تهیه شد. در پیوست کتاب اسناد مهمی مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر، اعلامیه اسلامی حقوق بشر و کنوانسیون حقوق کودک گنجانده شده بود. یکی از مزیت های این کتاب قرار نگرفتن متن مکتوب در دست دانش آموزان بود و معلم با مطالعه ی متن کتاب و با فعالیت هایی که در هر درس پیشنهاد شده بود،می توانست ضمن آشنایی دانش آموزان با مفاهیم حقوق شهروندی ،دانش آموزان را به فعالیت،تفکر، پژوهش و کار گروهی تشویق نماید.
