بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه رسیدن به توسعه اقتصادی و رفاه پیشرفته عمومی بر علم و فناوری استوار است. بنابراین با ارتقای علم و فناوری می توان موقعیت اقتصادی کشور را بهبود بخشید؛ چرا که اقتصاد امروز دنیا، اقتصاد دانش بنیان است و دانش نقش بسیار پررنگی در اقتصاد و سازوکارهای مرتبط با رشد و توسعه بازی می کند. از این رو پژوهش حاضر با هدف ارائه مدل برای ارزیابی علم در حوزه اقتصاد به منظور سنجش حوزه اقتصاد با شاخص های اقتصادی و مدل اقتصادی مخصوص به خود صورت گرفته است.
این پژوهش از نوع مطالعات علمسنجی و کاربردی است و با روشهایی چون روش اسنادی، روش دلفی، و روش پنل نخبگان انجام شده است. جامعه ی این پژوهش 13 نفر از خبرگان اقتصادی است که کاملا به حوزه علم و فناوری اشراف دارند و براساس روش دلفی که یک پیمایش خبرگان در سه دور است، صورت گرفته است.
مدل نهایی استخراجی از شاخص های منتخب، دارای 4 گروه شاخص های ورودی، میانجی، خروجی و کیفی است که هرکدام به زیرگروه هایی دسته بندی شده و آنگاه ارتباطات میان آنها بیان شده است. مدل نهایی به دست آمده، از طریق روش پنل نخبگان، مورد تایید متخصصان خبره، جهت استفاده در طرح ریزی سیاست ها و ارزیابی های بعدی قرار گرفته است.
.1 مقدمه و بیان مسئله
امروزه علم، فناوری و نوآوری نماد تلاش بشر در دستیابی به زندگی بهتر تلقی می شود و اهمیت آن چنان است که بخش اعظمی از توسعه کشورها نیز براساس دستاوردهای علمی وفناوری آنها ارزیابی می شود. در واقع می توان گفت که امروزه علم، فناوری و نوآوری، نمادی از رفاه و قدرت ملی و بین المللی تعریف می شود
ارزیابی و نظارت در علم، فناوری و نوآوری با توجه به ماهیت نرم افزاری و پیچیده ی آن، نسبت به حوزه های دیگری که با عملکردها سروکار مستقیم دارند، مقداری مشکل تر به نظر می رسد. اما به هر ترتیب، برای این که دروندادها در ارتباط با بروندادها و عملکردهای علم، فناوری و دستیابی به نوآوری بهینهسازی شود و زمینههای لازم برای دستیابی به اطلاعات مدیریتی فراهم آید، باید آن را سنجید و ارزیابی کرد - همان، ص . - 44 از این رو در فرآیند سیاست گذاری کشورها، سنجش علم، فناوری و نوآوری نیز همواره مورد توجه جدی بوده است
در جمهوری اسلامی ایران، همواره اراده جمعی برای سنجش و ارزیابی علم و فناوری وجود داشته است، اما مگر در پاره ای از موارد که اقداماتی در خصوص ارائه برخی از شاخص ها و آمارها صورت گرفته است، در مجموع ابزارهای جامعی تدوین نشده که علاوه بر در نظر داشتن ملاحظات بومی، بر مبنای شاخصهای بینالمللی به سنجش علم، فناوری و نوآوری در حوزه اقتصاد بپردازد. همچنین مرجعی تعیین نشده است که بر مبنای همان ابزارها، به ساماندهی توان علمی کشور در سطح ملی بپردازد. با این همه، تاکید مقام معظم رهبری بر مفاهیمی همچون "نهضت نرمافزاری"، "تولید علم" و "نوآوری و شکوفایی"، لزوم پرداختن به موضوع علم، فناوری و نوآوری را در نزد سیاست گذاران و برنامهریزان علمی و پژوهشی کشور دو چندان کرده است
در این میان ملی گرایی و بومی گرایی در عرصه ی توسعه ی علم و فناوری امری است که در تمام دنیا توجیه شده و ضروری تلقی می شود. چرا که بومی گرایی شرط اساسی کارآمد بودن علم و فناوری است لذا بهدلیل اثر بومیگرایی بر رشد اقتصادی کشورها و همچنین گسترش علم و فناوری، باید به گونهای بومیگرایی را ایجاد کرد که با محیطهای مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی سازگار باشد
شایان ذکر است که در دهههای اخیر کشورهای جهان تلاشهای فراوانی به منظور گسترش علم در اقتصاد، و در پی آن رشد و توسعه اقتصادی خود انجام دادهاند و حتی اغلب سیاست های تنظیم شده فعلی در حوزه علم و فناوری مبتنی بر چارچوب هایی نظیر اقتصاد دانش بنیان و نظام های نوآوری تنظیم می شوند و دغدغه اصلی در این چارچوب ها دستیابی به اهداف اقتصادی می باشد. اهدافی مانند بهره وری، رقابت پذیری و رشد اقتصادی به عنوان محور اصلی این سیاست ها بوده و اهداف اجتماعی و توزیعی در حاشیه قرار دارند
به همین دلیل کشورهای مختلف در تلاش هستند تا وضعیت دانش را در اقتصاد خود ارزیابی کنند و با شناسایی توانمندی های خود در این زمینه و تقویت نقاط قوت و رفع نقاط ضعف با سرعت بیشتری به سمت رشد و توسعه ی اقتصادی گام بردارند
از این رو، با توجه به اهمیت سخنان رهبری بر کشف راز توسعه در ارزیابی علم و فناوری، نامگذاری سال 1392 بعنوان سال حماسه اقتصادی، تاکید بر مدل سازی منطبق با شرایط بومی و ملی کشور ، و با توجه به اینکه ارزیابی درست اقتصاد موجب افزایش سطح رفاه و ثروت در کشور است، و همچنین اهمیت ارزیابی علم و فناوری بصورت بخشی و جزیی، باعث شده است که این موضوع در پژوهش حاضر با اهمیت و امری ضروری جلوه دهد.
همچنین در راستای اهمیت مدل ها برای ارزیابی، باید گفت که نوع نگرش آنها به مقوله ارزیابی و تحلیل توانمندی های علم و فناوری، منشا درکی جامع تر از سطح توانمندی فناورانه و تاثیر هرچه بیشتر در حوزه ارزیابی علم و فناوری کشور شده و به بهبود نتایج حاصل از ارزیابی ها کمک می کند. بر این اساس است که سازمان های معتبر اقتصادی جهان به سمت ارائه ی مدلهای جامعتری رفتهاند تا نحوه و میزان این تعاملات و اثرات متقابل آنها را مورد سنجش قرار دهند
