بخشی از مقاله
چکیده
دستیابی به جایگاه رقابتی مطلوب و کسب بازده سرمایهگ ذاري بالاتر از متوس ط سطح صنعت با مدل کسبوکار مناسب امکانپذیر است. تفکر استراتژیک نیز بهمعناي توانایی متحدکردن بینشها با یکدیگر براي خلق مدل کسبوکار نوآورانهاي است که رویکرد منطقی و همگرا را با رویکرد خلاقانه و واگرا براي ارتقاي مزیت رقابتی و خلق ارزش براي مشتریان ترکی ب می کند و بنگاه را در صنعت در جایگاه منحصربهفردي قرار میدهد. در این پژوهش، با مطالعه ادبیات تحقیق و بر اساس روش دلفی، مؤلفههاي تفکر استراتژیک در بنگاههاي صنعتی شناسایی شدند.
در مرحله بعد با استفاده از فرایند مدلساز ي تفسیري ساختاري، روابط بین مؤلفهها بهدست آمد و مدل تفکر استراتژیک براي خلق م دل کسبوکار نوآورانه ارائه شد. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد مؤلفههاي زمینهاي در قالب دو بعد اصلی مدل ذهنی - باورها ي ارزشی و باورهایی در خصوص عوامل ویژة صنعت و عوامل ویژة بنگاه - و بستر فردي و سازمانی حامی گفتمان استراتژیک، بر تفکر استراتژیک اثر میگذارند.
مؤلفه هاي محتوایی تفک ر استراتژیک شامل تشخیص استراتژیک - درك زمینه کن ونی کسبوکار و فرایند شناسایی الگوهاي بازار و عرصههاي مشتري و رقیب - ، مدل کسب وکار و مؤلفههاي فرایندي شامل چشمانداز روشن و نوآورانه، انعطافپذیري، تفکر سیستمی و یادگیري و شهود مبتنی بر تجربه است که به خلق سیستمی از استراتژي براي دستیابی به مزیت رقابتی منجر میشود.
مقدمه
با تغییرات سریع بازار، نیازهاي مشتري و دورنماي رقابتی، مدیران بنگاهها باید بتوانند ضمن شناسایی سریع بینشهاي استراتژیک، آنها را به استراتژي هایی تبدیل نمایند که ارزش متمایزي براي مشتریان خلق کند - هورواث، . - 2015 در چنین شرایطی رویکردهاي کلاسیک استراتژي که اساس آنها بر تعمیم شرایط محیطی امروز به آینده می باشد، کارایی خود را از دست می دهد - غفاریان وعمادزاده، - 2004، لذا تفکر استراتژیک توانایی خلق بینشهایی است که به مزیت رقابتی میانجامد. بنیان هر سازمانی، مدل کسبوکار آن است.
مدل کسبوکار نشان میدهد بنگاه ضمن کسب سود باید چه مجموعه فعالیتهایی را، چگونه و در چه زمانی انجام دهد تا مشتریان از آنچه میخواهند بهرهمند شوند - نیرومند، رنجبریان، و حاجی صادقی، . - 2010 هرچند بسیاري از سازمان ها و شرکت ها به برنامه ریزي استراتژیک روي آورده اند، اما پیش نیاز موفقیت موفقیت در این زمینه، ایجاد تفکر استراتژیک درسازمان است - فیض، . - 2010 با مطالعه مدلهاي تفکر استراتژیک درمییابیم اجماعی بین پژوهشگران براي تعریف تفکر استراتژیک وجود ندارد.
- منوریان، فرمانی و یاجم، - 2011، ضمن آنکه مدلهاي ارائهشده صرف نظر از ارائه مدل مطلوب کسبوکار، تنها مخصوص سازمانها بودهاند. هنوز مدلی براي تفکر استراتژیک در بنگاههاي صنعتی که به مبانی ارزشی، عوامل ویژة بنگاه - اندازه، ساختار، منابع و توانمندي بنگاه - و عوامل ویژة صنعت - عوامل فراصنعت و ساختار صنعت - توجه کند، ارائه نشده است.
پژوهش حاضر از چند جهت حائز اهمیت است؛ اول اینکه تفکر استراتژیک باید به خلق مدل کسبوکاري منجر شود که مجموعهاي از فعالیتهاي اجرایی، چگونگی و زمان اجراي آنها را به همراه استفاده از منابع براي اجراي این فعالیتها و عوامل ویژة صنعت براي آفرینش و ایجاد ارزشهاي برتر و ممتاز براي مشتریان - محصولات متمایز یا هزینه پایین - ارائه کند و بنگاه را بهمنظور بهرهبرداري کامل از این ارزشها در جایگاهی مناسبی قرار دهد.
دوم اینکه الگوي تدوین استراتژي در بنگاهها تابع اندازه و ساختار بنگاه است و پژوهش حاضر از طریق ترکیب عوامل، مدلی براي بنگاههایی ارائه میدهد که ساختار کارآفرینانه دارندسوم اینکه مقاله حاضر به شناسایی مدلی شامل عناصر فرایندي و محتوایی تفکر استراتژیک و همچنین شناسایی روابط و تعاملات موجود میان عناصر یادشده میپردازد و چهارم، مدلهاي ذهنی مدیران بر انواع مختلفی از تصمیمات تأثیر میگذارند که مبناي استراتژيهاي شرکت هستند. چهار نوع از مهمترین این تصمیمات عبارتاند از:
.1 تصمیمگیري دربارة رقابت در صنعت و تعریف کسبوکار؛
.2 تصمیمگیري در خصوص استراتژي سطح کسبوکار؛
.3 تصمیمگیري دربارة استراتژي سطح سازمان و متنوعسازي؛
.4 تصمیمگیري دربارة ساختار سازمانی - دوهیم، استیمپرت و چزلی، . - 2015 پژوهش حاضر از طریق قراردادن مؤلفه هاي مدل ذهنی مدیران به عنوان عامل زمینه اي مؤثر بر تفکر استراتژیک، این خلأ را پوشش می دهد. این پژوهش تلاش می کند به پرسشهاي اساسی زیر در خصوص تفکر استراتژیک در بنگاههاي با ساختار کارآفرینانه - عوامل زمینهاي، مؤلفهها و سطوح تفکر استراتژیک - پاسخ دهد:
1. مؤلفههاي تفکر استراتژیک در بنگاههاي صنعتی کداماند؟
2. مدل مؤلفههاي تفکر استراتژیک در بنگاههاي صنعتی با استفاده از روش مدلسازي ساختاري تفسیري - ISM - بر اساس دیدگاه خبرگان چگونه است؟
پیشینه پژوهش
تفکر استراتژیک به موقعیتهاي استراتژیک مربوط میشود که در آن تنظیم اهداف، شناسایی مشکلات، فرصتها و تهدیدها دشوار است - استیسی، . - 2011 تفکر استراتژیک، فضیلت معماري سازمان محسوب میشود - لشکر بلوکی، - 2013، در مقایسه با تفکر عملیاتی مسئلهمحور است - گلدمن، - 2008 و راه حل مسائل استراتژیک سازمان بهشمار میرود.
بهطوري که رویکرد منطقی و همگرا را با رویکرد خلاقانه و واگرا براي یافتن گزینه هاي رقابت و ایجاد ارزش براي مشتریان ترکیب می کند - مون، . - 2012 برخی از نویسندگان مفهوم تفکر استراتژیک را بهعنوان مفهوم عام براي هرگونه تفکر دربارة استراتژي بهکار برده اند و معتقدند هر گونه تفکر براي تدوین استراتژي سازمان، تفکر استراتژیک شمرده میشود - آلیو، - 2006، در حالی که برخی دیگر از نویسندگان تفکر استراتژیک را تفکر به شیوهاي خاص میدانند - بارالدي، برنان وهریسون، . - 2007 مدلهاي تفکر استراتژیک به شرح زیر دستهبندي میشوند:
مدلهاي تکبعدي
اغلب مدل هاي تفکر استراتژیک تکبعدي هستند. مدل هاي تکبعدي به یکی از مؤلفه هاي محتوایی، فرایندي و عملکرد تفکر استراتژیک یا ترکیبی از آنها می پردازند. بیشتر این مدل ها به عوامل زمینه اي مؤثر بر تفکر استراتژیک توجهی ندارند یا سطوح تفکر استراتژیک را مشخص نمیکنند؛ بلکه به ارائه تفکر استراتژیک در سطح عمومی سازمانها میپردازند - انسف، . - 1994
الف - دسته اول از مدل هاي تکبعدي مانند مدل مینتزبرگ - 1998a - و لیدتکا - 1998 - فقط به فرایند تفکر استراتژیک توجه کرده اند. این مدل ها تنها براي شناخت فرایند تفکر استراتژیک استفاده میشوند. مدلهاي فرایندي اغلب نظم منطقی و مراحل متوالی دارند که اجراي ناقص یا غفلت از هر مرحله، کل فرایند را با مشکل مواجه می کند - استیسی، - 1995 و مانع دستیابی به هدف نهایی، یعنی کارکرد تفکر استراتژیک براي شرکت میشود. درشرایط پیچیده مدل هاي فرایندي به خلق استراتژي منجر می شود - استیسی، . - 1996
ب - دسته دوم مدل هاي تکبعدي را می توان مدل هاي محتوایی تفکر استراتژیک نامید؛ زیرا بیآنکه به فرایند تفکر استراتژیک اشاره کنند - موریسون و رز، - 1993، فقط به تبیین چیستی محتواي استراتژي و عوامل مؤثر محتواي استراتژیک پرداخته اند - پورتر، - 2009، مؤلفههاي محتواي تفکر استراتژیک پورتر شامل تحلیل ساختار صنعت و تعیین جایگاه شرکت در محیط صنعت است، به گونهاي که بازده سرمایهگذاري شرکت از بازدهی متوسط صنعت بیشتر باشد.
