بخشی از مقاله
چکیده
خشکسالی سال های اخیر و صدماتی که به بخشهای مختلف کشور وارد آورده بیش از پیش ضرورت توجه دولت به مدیریت جامع مقابله با خشکسالی با تاکید بر مدیریت ریسک را هشدار میدهد. در مقاله حاضر با بررسی نقش دولت و بررسی برنامهها و مدیریت مقابله با خشکسالی در دیگر کشورها، کلیات یک طرح جامع در مدیریت خشکسالی متناسب با شرایط کشور ایران ارائه شدهاست.
در این طرح برای دولت نقش نظارتی و هماهنگی و راهبردی پیشنهاد شده و مرکز ثقل آن در استانها تحت عنوان شورای استانی مقابله با خشکسالی، درنظر گرفتهشدهاست. کمیتههای چهارگانهای در استانها وظیفه پشتیبانی از این شورا را در زمینههای علمی، اجرائی، ارزیابی و آگاهی عمومی عهدهدار هستند. از اصلیترین وظائف شوراها تدوین برنامه مقابله با خشکسالی برای آن استان خواهد بود. مجموعه هماهنگ برنامه و مدیریت جامع پیشنهادی، شرایط لازم برای برخورد فعال با خشکسالی و گذر از مدیریت بحران به مدیریت ریسک را فراهم خواهدآورد.
۱-مقدمه
متاسفانه پدیده هایی نظیر خشکسالی زمانی مورد توجه قرار می گیرند که فراگیر شده اند و مسئولان مجبور می شوند جهت کنترل بحران و پاسخ سریع به آن برخورد انفعالی داشته باشند که علاوه بر مقطعی بودن، هزینههای قابل ملاحظهای را به دنبال دارد. در مقابل این روش، مدیریت فعال خشکسالی یا آنچه مدیریت ریسک نامیده شده، قرار دارد که با ارائه مدلها و برنامهریزیهای دراز مدت و پیشبینی طرحهای مناسب، آمادگی های لازم برای مقابله با خشکسالی را فراهم میآورد.
در ایران مسایل مرتبط با خشکسالی و پیآمدهای آن کمتر از یک دهه است که به صورت جدی مورد توجه قرار گرفته اغلب راهکارهایی که از طرف مراکز تصمیمگیری مورد توجه قرار گرفته متکی بر مدیریت بحران و درواقع اقدامات انفعالی در مقابل کمبود آب بوده است. در مقاله حاضر پس از معرفی بخشی از اقدامات انجام شده در کشور آمریکا به منظور مقابله با خشکسالی که مبتنی بر مدیریت ریسک می باشند، الگویی متناسب با شرایط کشور ایران برای مدیریت جامع خشکسالی ارائه و بررسی شده است.
۲- مقابله با خشکسالی در آمریکا
آمریکا و بخصوص مناطق شرقی و جنوبی آن همواره مورد تهدید خشکسالی قرار دارند و آخرین خشکسالی گسترده قرن گذشته در این مناطق طی سالهای ١٩٨٥ و ١٩٩٦ به وقوع پیوسته است. خشکسالیسال ١٩٨٦ به صورت مستمر تا چند سال ادامه داشت و برخی از مناطق را حدود ٦ تا ٧ سال خشکسالی متوالی تحت تاثیر قرار داد. خشکسالی سال ١٩٩٦ نیز در برخی مناطق خسارتهای سنگینی را بر جای گذاشت . - Wilhite.1997 -
چنین شرایطی زمینه های انجام مطالعات و اقدامات گسترده برای کنترل پدیده خشکسالی در آمریکا را فراهم آورده و به ارایه راهکارها و توصیه های کاربردی موثر به منظور بهبود عملکرد دولت در مقابله با خشکسالی منجر شده است. بررسی و ارزیابی این راهکارها و توصیهها نکات قابل استفادهای دارد که از جمله آنها میتوان به ]: بهنگام شدن آمار و اطلاعات از وضعیت خشکسالی و پهنهبندی آن، ارزیابی صحیح از میزان ضربهپذیری بخشهای مختلف از خشکسالی - بخصوص بخش کشاورزی - ، داشتن طرحهای مقابله با خشکسالی که از قبل طراحی شدهباشند، نحوه هماهنگی و سازماندهی ارگانهای مختلف دولتی و غیر دولتی در زمان وقوع خشکسالی و تاسیس مرکز ملی مقابله با خشکسالی[ اشاره کرد.
شاید بتوان دو اقدام را به عنوان مهمترین دستآورد دولت آمریکا از ارزیابیهای گذشته برای برخورد علمی و اصولی با خشکسالی دانست. ابتدا تاسیس مرکز ملی مقابله با خشکسالی که تاکنون تحقیقات و برنامههای وسیعی برای کنترل خشکسالی، از جمله سیستم پایش کشوری خشکسالی و هم چنین الگویی مناسب برای مدیریت جامع مقابله با خشکسالی در آمریکا ارائه دادهاست - NDMC, 2000 - و اقدام دوم، تدوین برنامه جامع مقابله با خشکسالی که تا سال ١٩٨٧ تنها در سه ایالت به انجام رسیدهبود و پس از آن، تا سال ١٩٩٧ در ٢٧ ایالت و تا سال ١٩٩٩ در ٣٠ ایالت به مورد اجرا گذاشته شد - Wilhite , 1997 , NDMC , 2000 - رشد این برنامهها با عث شد که عملکرد دولت در مقابله با خشکسالی سال ١٩٩٦ برای اولین بار مثبت ارزیابی شود . - Wilhite , 1997 -
۳-برنامه پیشنهادی مدیریت جامع خشکسالی برای ایران
مدیریت جامع خشکسالی ساختاری مدیریتی است که در آن اجزاﺀ تشکیل دهنده، شرح وظائف و روابط اجزاﺀ با هم به تفکیک برای برخورد فعال با خشکسالی - مدیریت ریسک - مشخص شده باشد. برای رسیدن به این هدف، داشتن برنامهای از پیش طراحی شده ضرورت دارد. طرح پیشنهادی نگارندگان برای مدیریت جامع خشکسالی در شکل ١ آمده است.
براساس تجربههای دیگر کشورها و سیاستهای دولت ایران، در این طرح برای دولت نقش هماهنگی، نظارتی، پشتیبانی، رفع تنگناهای قانونی و سیاستگزاریهای کلان در نظر گرفته شده و دولت در بخش اجراﺀ نقش کمتری دارد. دولت در انجام قسمتی از وظائف خود از دو کمیته تحت عنوان کمیته پایش خشکسالی و کمیته فنی- تحقیقاتی که از اساتید و کارشناسان زبده تشکیل یافته ، استفاده میجوید. کمیته پایش خشکسالی به صورت کشوری در این طرح دیدهشدهاست که وضعیت خشکسالی را در سطح کشور، براساس شاخصهای پذیرفتهشده دیدبانی میکند.
شروع هر کدام از برنامههای مقابله با خشکسالی در استانها براساس مقادیر این شاخصها خواهد بود و لازم است این کمیته نتایج کار خود را در اختیار رسانههای کشوری نیز قرار دهد تا بطور وسیعتری در اختیار عموم قرار گیرد. برای رفع تنگناهای قانونی، دولت از طریق پیشنهاد لوایح به مجلس شورای اسلامی نسبت به رفع آنها اقدام خواهد کرد. ضمن اینکه نقش مجلس شورای اسلامی جهت بررسی و تدوین قوانین لازم با بهرهگیری از امکانات خود، از جمله مرکز پژوهشهای مجلس میتواند کارساز باشد.
هسته مرکزی این طرح در استانها پیش بینی شده، بدین منظور دراستانها شورای استانی مقابله با خشکسالی متشکل از مسئولان سازمانهای استان، به ریاست استاندار تشکیل خواهد شد و چهار کمیته زیر نظر شوری استانی انجام وظیفه می کنند که عبارتند از: کمیته فنی- تحقیقاتی، کمیته اجرای طرحهای مقابله با خشکسالی، کمیته ارزیابی خسارتها و تاثیر اقدامات انجام شده و کمیته جلب مشارکت مردمی و آموزش عمومی. این کمیتهها وظیفه پشتیبانی، حمایت و اجرای مصوبات شورای استانی را بر عهده دارند.
