بخشی از مقاله
چکیده :
طرح توانمندسازی نوجوانان و جوانان - دختر و پسر - در معرض خطر مقطع متوسطه سنین 18 الی 21 سالگی در مقابل آسیب های روانی-اجتماعی به شیوه مشاوره گروهی وآموزش مهارت های زندگی بر روی 200 نفر از دانش آموزنوجوان وجوان با هدف ،ایجاد روحیه تفکر خلاق و نقّادانه ، تقویت روحیه همزیستی مسالمت آمیز ، رشد و تقویت عواطف انسانی ، کمک به شناسایی و بیان احساسات ، تقویت اعتماد به نفس و تصمیم گیری در نحوه مقابله با موقعیت های دشوار زندگی ، رشد مهارت های ارتباطی موثر و اصلاح نگرش های غیر منطقی نسبت به رفتارهای پر خطر مانند ؛سوئ مصرف مواد، والدین معتاد ، فرزندان طلاق ، خانواده نابسامان ، فرار از منزل ، انحرافات جنسی ، بزهکاری شدید رفتاری ، خودکشی ، قتل ، کجرویهای اخلاقی ، پرخاشگری و ... جرا شد .
جامعه آماری از کلیه دانش آموزان نوجوان و جوان درمعرض خطر نواحی هفتگانه مشهد و مناطق تبادکان ، احمدآباد ، و رضویه تشکیل شده است، نمونه آماری200 نفر از دانش آموزان - دختر و پسر به تفکیک جنسیت - به صورت تصادفی خوشه ای انتخاب شد. پژوهش از نوع پیش آزمون و پس آزمون با یک گروه با استفاده از ابزارهای عینی بود ، - پرسشنامه ابراز وجود ، پرسشنامه مهارت های مقابله با استرس و پرسشنامه هویت - که به منظور جمع آوری داده ها در مرحله پیش آزمون و پس آزمون مورد استفاده قرار گرفت .
برای تجزیه وتحلیل داده ها ی به دست آمده از روش های آماری توصیفی - نمودار ستونی ،دایره ای،درصدو.. - وآماراستنباطی مانندآزمون تی گروههای مستقل استفاده گردیده است. نتایج پژوهش حاضربه شرح زیراست: مقدار t بین پیش آزمون و پس آزمون پرسشنامه هویت در سطح 0/05 معنی دار نمی باشد و بقیه t های محاسبه شده در سطح 0/05 معنی دارند و موید فرضیه های پژوهش می باشند.
به عبارت دیگرآموزش مهارتهای زندگی به شیوه مشاوره گروهی موجب افزایش ابراز وجود - قاطعیت - در نوجوانان وجوانان پسر ودختردبیرستانی می گردد . آموزش مهارتهای زندگی به شیوه مشاوره گروهی موجب افزایش پاسخ مهارتهای مقابله ای با استرس در نوجوانان وجوانان پسر ودختردبیرستانی می گردد . آموزش مهارتهای زندگی به شیوه مشاوره گروهی موجب افزایش احساس هویت در نوجوانان وجوانان پسر ودختردبیرستانی نمی گردد .
مقدمه :
طرح توانمندسازی بانام مصون سازی را برای اولین بار در سال 1378 ، ده سال قبل بر روی 240 دانش آموز دختر و پسر دبیرستان در خصوص رفتار پرخطر - فقط اعتیاد - اجرا نمودیم که نتایج آن در طی مصاحبه و ارزشیابی با دانش آموزان و اساتید دوره بسیار خوب گزارش شد ، سعی نمودیم برای دومین بار به شیوه جدیدتراین طرح را برای تمام رفتارهای پرخطر که در مدارس توسط مشاوران شناسایی می شد اجرا نمائیم .
در این طرح دانش آموزان در معرض خطر که شامل دانش آموزان - والدین معتاد ، فرزندان طلاق ، خانواده نابسامان ، فرار از منزل ، انحرافات جنسی ، بزهکاری شدید رفتاری ، خودکشی ، قتل ، کجرویهای اخلاقی ، پرخاشگری و ... - با حضور 200 نفر از دانش آموزان - دختر و پسر به تفکیک جنسیت - از کلیه نواحی هفتگانه مشهد و مناطق تبادکان ، احمدآباد ، و رضویه در اردوگاه شهید هاشمی نژاد از تاریخ 1388/3/27 لغایت 1388/3/29 ویژه دختران و از تاریخ 1388/4/3 لغایت 1388/4/5 ویژه پسران به مدت سه شبانه روز برگزار گردید .که طی مطالعاتی که محقق درطول سالها انجام داد درسال 1393طرح رابه عنوان الگوی عملی توانمند سازی نوجوانان وجوانان دربرابرآسیب های روانی -اجتماعی مطرح نمود.
در این پژوهش هرچند که زمینه های تجربی و مطالعات انجام شده در سایر کشورها فراوان است ولی متاسفانه در داخل کشور مباحث بیشتر متکی به بیان دیدگاههای موجود به صورت نظر ی است وعمدتاً از محک زدن این دیدگاهها در میدان عمل اجتناب شده است شاید یکی از دلایل امر این باشد که انجام شیوه های روانشناختی برروی جمعیتی از دانش آموزان که در معرض آسیب هستند همراه با پذیرش مخاطرات زیادی است جمع آوری بیش از 100نفراز دانش آموزان که هریک دارای عادات یا تجارب نامناسب فردی، خانوادگی واجتماعی هستند اگر نگوییم کاری بسیار خطر ناک است دست کم بسیار مشکل است .
پژوهش های بی شماری نشان داده اند که بسیاری ازرفتارهای پرخطر مثل سوء مصرف مواد،فرارازمنزل،خودکشی و... ، مشکلات بهداشتی و اختلالات روانی عاطفی، ریشه های روانی اجتماعی - sychosocial - دارنداین پژوهش ها سه عامل مهم را با رفتارهای پرخطر مرتبط می دانند.-1 پایین بودن عزت نفس -2 ناتوانی در بیان احساسات -3 فقدان یا کمبود مهارت های ارتباطی - - Botvin G.J-1990 یافته های حاصل از پژوهش های متعددی که در استان های مختلف کشور انجام شده اند، گویای شیوع قابل توجه اختلالات روانی در نوجوانان در دهه های اخیر است.
ضرابی و همکاران در بررسی دانش آموزان مقطع متوسطه شهر رشت در سال 1380، شیوع کلی آسیب شناسی روانی را 10/5 درصد نشان دادند؛ که فراوانی نسبی هر کدام از آسیب های روانی عبارت بودند از: افکار پارانوئیدی - %39/1 - ، حساسیت در روابط متقابل - %17/6 - ، پرخاشگری - %16/5 - ، افسردگی - %16/2 - ، اضطراب - %13/3 - ، وسواس و اجبار - %11/8 - ، روان پریشی - % 11/6 - ، شکایات جسمی - % 7/7 - و ترس مرضی . - % 3/2 - نتایج نشان داد که در همه موارد به جز شکایات جسمانی، ترس مرضی و روان پریشی بین شیوع آسیب شناسی روانی در دو جنس تفاوت معنی داری وجود دارد - ضرابی ، . - 1380
بر اساس نتایج تحقیق سپهرمنش، احمدوند، ساعی و یاوری در سال 83، 10 درصد از نوجوانان دبیرستانی شهر کاشان، مشکوک به اختلال روانی شناخته شدند. شایع ترین علائم روانی بر اساس ابعاد 9 گانه آزمون بترتیب: افکار پارانوئید، حساسیت بین فردی، افسردگی، اضطراب و پرخاشگری بود. در این مطالعه تفاوت معنیداری بین جنسیت و سلامت روان - میانگین کلی ابعاد روانی - مشاهده نشد؛ ولی در بعد افسردگی، حساسیت بین فردی و اضطراب نمرات دختران به طور معناداری از پسران بالاتر بود - سپهرمنش،. - 1387
بر اساس نتایج پژوهش حسینی و همکاران در دانش آموزان شهر ساری در سال 79 -80 ، 42/6 درصد از نوجوانان علایم روان پزشکی داشتند که میزان آن در دختران 67/9 درصد و در پسران 32 درصد بود. در همه ابعاد به جز پرخاشگری بین دختران و پسران تفاوت معناداری دیده شد - حسینی، . - 1380 مسعودزاده، خلیلیان، اشرفی و کیمیابیگی در مطالعه ای در سال 81-82 بر روی دانش آموزان دبیرستانی شهر ساری دریافتند که بر اساس پرسشنامه 58/8 SCL-90 درصد از نوجوانان مشکوک به اختلال روانی هستند - پسران 23/5 درصد و دختران 35/3 درصد - .
شیوع انواع آسیب ها به ترتیب شامل: افکار پارانویید، حساسیت در روابط متقابل، وسواس و اجبار، پرخاشگری، افسردگی، اضطراب، روان پریشی، شکایت جسمانی و ترس مرضی بود - مسعودزاده ،. - 1383 صادقیان، کوشا و گرجی با استفاده از پرسشنامه GHQدر سال 87-88 نشان دادند که 60/2 درصد از دانش آموزان دختر دبیرستانی همدان مستعد اختلال روانی هستند.
اختلال در عملکرد اجتماعی بالاترین شیوع را داشت و پس از آن به ترتیب اضطراب، افسردگی و خودبیمارانگاری از شیوع بالایی برخوردار بودند - صادقیان،. - 1388 نتایج پژوهش رجبی و حریزاوی در سال تحصیلی 88-89 نشان داد که بر اساس پرسشنامه GHQ، 34/1 درصد از دانش آموزان دبیرستانی بخش حمدیه اهواز 35/5 - درصد دختران و 33/5 درصد پسران - مشکوک به اختلال روانی هستند که بالاترین درصدها به ترتیب مربوط به اختلال های اضطرابی، بدکارکردی اجتماعی، افسردگی و شکایت بدنی بود - رجبی،. - 139 همانطور که ملاحظه می شود اکثر مطالعات انجام شده در زمینه وضعیت آسیب های روانی-اجتماعی پرداخته شده است ودرحوزه طرح آموزشی برای پیشگیری رفتارهای پرخطر کمترپژوهشی انجام شده است.
علاوه بر این، تاکنون مطالعه جامعی به عنوان الگوی عملی برای پیشگیری آسیب ها اجرانگردیده است. لذا پژوهش حاضر باعنوان طرح آموزشی – پژوهشی توانمند سازی روانشناختی الگوی عملی دربرابرآسیب های روانی -اجتماعی نوجوانان وجوانان توسط اداره کل آموزش و پرورش صورت گرفته است تا بتوان از طریق آن الگویی برای سلامت روان دانش آموزان مذکور به دست آورده و در جهت برنامه ریزی برای مشاوره و روان درمانی و پیش گیری از اختلال های روانی مورد توجه و بهره برداری قرار دارد و از پیامدهای حاصل از کاهش آسیب های روانی - اجتماعی که منجر به افت تحصیلی و عملکردی می شود، جلوگیری کرد.
روش تحقیق :
طرح پژوهش و شرکت کنندگان
طرح پژوهش حاضر از نوع آزمایشی می باشد. از نوع طرح های پیش آزمون وپس آزمون با یک گروه می باشد.جامعه مورد نظر در این مطالعه را دانش آموزان در معرض خطر سوءمصرف مواد مخدر،فرارازمنزل و..... پایه اول دبیرستان تاسوم دبیرستان پسرانه ودخترانه نواحی هفت گانه مشهد ، مناطق تبادکان ، احمداباد ، رضویه و طرقبه از 44 اموزشگاه را تشکیل می دهند. ازجامعه آماری نوجوانان وجوانان دبیرستانی درمعرض خطربراساس جدول مورگان 100نفر دختر و100نفرپسر به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند.
شیوه نمونه گیری
ازروش نمونه برداری تصادفی چند مرحله ای استفاده شده است . پس از انتخاب نمونه 100دختر و100پسر - در معرض خطر سوء مصرف مواد مخدرو.... - بر اساس دستور العمل به اردوگاه به طور جداگانه - پسران -دختران - دعوت شدند آزمودنی. ها به شیوه کاملاً تصادفی به گروههای کوچک 10- 12 نفری تقسیم شدند - در هر گروه سعی شده است از هر دبیرستان فقط یک دانش آموزش گمارده شود - و8 جلسه، 90 دقیقه ای آموزش مهارتهای ده گانه زندگی همراه مشاوره گروهی در ارتباط با رفتارهای پرخطرو توسط روان درمانگران ومشاوران را دریافت کردند.
