بخشی از مقاله
چکیده
ابن تیمیه یکی از علمای مهم اهل سنت است که از وی بهعنوان شیخ الاسلام تعبیر میشود و دیدگاههایش مورد توجه اهل سنت و بویژه طرفداران تفکر سلفی است. امروزه جریانهای تکفیری به نظرات وی استناد کرده و دست به کشتار و قتل و غارت میزنند.
مقاله پیش رو کوشیده است تا با مروری بر آثار ابن تیمیه ظرفیتهایی را از فقه وی کشف کند که با استفاده از آن، بتوان جلوی رشد تفکرات تکفیری را گرفت و یا حداقل آنان را از این جهت خلع سلاح نمود. در آثار ابن تیمیه سه نکته وجود دارد که میتواند به عنوان ظرفیت مورد توجه قرار بگیرد. این سه عبارتند از: طرح قاعده احترام مال و جان مسلمان، تفکیک میان تکفیر مطلق و معین و توجه به موانع تکفیر. این سه ظرفیت در این نوشتار با توجه به آثار ابن تیمیه بررسی شده است.
مقدمه
گسترش اندیشه تکفیر امروزه به عنوان یکی از معضلات بزرگ در میان مسلمانان مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است. رویکرد تکفیری علاوه بر پیامدهای ضدامنیتی و ایجاد آشوب و بلوا در منطقه و جهان، مورد بهرهبرداری دشمنان اسلام برای گسترش اسلامهراسی در سطح جهان قرار گرفته است و بنابراین مقابله با این اندیشه وظیفه تمام دلسوزان جهان اسلام است.
یکی از بهترین ابزارها برای مقابله با اندیشه تکفیری استفاده از ظرفیتهای فقهی اندیشه ابن تیمیه است چرا که ابن تیمیه به عنوان پدر معنوی جریانهای تکفیری شناخته میشود و چنانچه بتوان از نظرات وی اصول و قواعدی را استخراج نمود که در برابر آراء و استنادات تکفیریها عرض اندام نماید عملا باعث کاهش مشروعیت این جریانات میشود و مشخص میشود که وهابیها و تکفیریها کاتولیکتر از پاپ هستند و خطمشی آنان حتی مورد تأیید ابن تیمیه هم نیست.
در این نوشتار کوشیدهایم برخی از ظرفیتهای فقه ابن تیمیه را برای مقابله با اندیشههای تکفیری شناسایی و تبیین نماییم.
معرفی ابن تیمیه
احمد بن عبدالحلیم بن عبدالسلام بن تِیمیّه حَرّانی حَنبَلی معروف به اِبنِ تِیمیّه از علمای اهل سنت در قرن هشتم قمری است. وی دیدگاههای خاصی هم در زمینه عقاید و هم در زمینه فروعات فقهی داشته است. نظرات وی مورد استناد بسیاری از مروجان تفکر تکفیری در دورههای بعدی بوده است.
دیدگاه ابن تیمیه در مورد تکفیر
نظرات ابن تیمیه در مورد تکفیر ابعاد متعددی دارد اما با توجه به نکاتی که در آثار وی هست سه ظرفیت در فقه وی وجود دارد که در زمینه مقابله با اندیشههای تکفیری قابل استفاده است.
-1 تأسیس اصل کلی در مورد نحوه مواجهه با مسلمانان
-2 تفکیک میان تکفیر مطلق و تکفیر معین
-3 تأکید بر موانع تکفیر
ظرفیت اول: تأسیس اصل اولیه در مورد نحوه مواجهه با مسلمانان
.1 تکفیریهای معاصر مانند شکری مصطفی رهبر جماعه التکفیر و الهجره و صالح السریه رهبر گروه جهادی الفنیه العسکریه و عبداالله عزام به افکار ابن تیمیه استناد کردهاند.
ابن تیمیه در مورد نحوه مواجهه مسلمانان با یکدیگر معتقد است که قاعده اولی این است که خون و جان و ناموسشان بر یکدیگر حرام است
وی برای اثبات این قاعده به این چند روایت از پیامبر - ص - استدلال میکند:
* پیامبر - ص - در حجه الوادع فرمودند: خون و مال و عرض مسلمانان بر یکدیگر حرام است. - بخاری، - 87/1
* هر آن کس که به طرف قبله ما نماز بخواند و از ذبیحه ما استفاده کند مسلمان است و در ذمه خدا و رسولش قرار دارد.
اگر* دو مسلمان مقابلِ هم قرار گرفته و با یکدیگر بجگند، چه قاتل وچه مقتول، هر دو در آتشاند. سوال شد ای رسول خدا مقتول چرا؟ حضرت فرمودند: زیرا مقتول نیز قصد جان دیگری را کرده است.
*پس از من، کافر نشوید به گونهای که گردن یکدیگر را بزنید. - بخاری، - 35/1 و بهطور معمول گردن زدن بعد از تکفیرِ یکدیگر محقق میشود.
*هنگامیکه مسلمانی، برادرِ مسلمانش را کافر خطاب کند، به تحقیق این خطاب به یکی از آن دو بر میگردد. - همان، - 26/8 زیرا خطاب کلمه" کافر" به مسلمان از دو حالت خارج نیست، یا آن شخص سزاوار چنین نسبتی است
یا نه، در صورتی که نسبت به دیگری منتفی باشد به شخص خطاب کننده بر میگردد.
ابن تیمیه از این روایات چنین استفاده کرده است که هیچ کسی حق ندارد بدون داشتن دلیل قطعی، به یک مسلمان دیگر نسبت کفر بدهد و چنانچه در موردی فردی شک داشته باشد که آیا دیگری کافر است یا نه باید بر اساس این اصل اولی، از نسبت دادن کفر به وی اجتناب کند.
ظرفیت دوم: تفکیک میان تکفیر مطلق و تکفیر معین
یکی از ظرفیتهای قابل توجه در فقه ابن تیمیه تفکیک میان تکفیر مطلق و تکفیر معین است. چراکه بر اساس این ظرفیت است که میتوان تصور کرد فردی عقیدهای کفرآمیز داشته باشد اما تکفیر نشود. به این بیان که گاهی اوقات، افراد دارای اعتقاداتی هستند که آن اعتقادات کفرآمیز است اما چون فرد به دلایلی آن اعتقاد کفرآمیز را با علم و آگاهی انتخاب نکرده است بنابراین نمیتوان وی را تکفیر نمود. ابن تیمیه با طرح این تفکیک ظرفیتی را برای مقابله با تفکر تکفیری فراهم کرده است. ایمن الظواهری نیز با استناد به همین تفکیک، قتل شیعیان را به جرم داشتن عقاید کفرآمیز جایز نمیداند.
