بخشی از مقاله
مقدمه
با توجه به افزایش جمعیت و گسترش نیازهای انسانی پاسخ گوئی به نیازهای روزافزون جوامع بشری درسایه توسعه امکان پذیر خواهد بود و در این مسیر جوامع بشری باید از بحرانهائی نظیر بحران انرژی ،بحران غذا و آب و .... عبور نمایند که قطعا دانش و تکنولوژی یکی از عواملی است که این امکان را برای جوامع انسانی مهیا خواهد کرد. بنابراین آموزش زیربنای توسعه همه کشورهای دنیا محسوب می شود و بر اساس همین اهمیت است که در بسیاری از کشورها سهم قابل توجهی از اعتبارات سالیانه صرف آموزش ،تحقیق و نوآوری می گردد. زمانی که صحبت از توسعه پایدار می نمائیم
یکی از ارکان بسیار مهم در این توسعه آموزش است بنابراین طرحها و پروژه هائی که به دنبال دستیابی و حرکت به سمت توسعه پایدار هستند باید توجه جدی به مقوله آموزش در دو بعد درون سازمانی و برون سازمانی بنمایند که بدون این مهم بسیاری از ظرفیتها شناسائی نشده و در مسیر اجرای طرح مشکلات عدیده ای بوجود خواهد آمد.
روش تحقیق:
بر اساس همین اهمیت است که طرح مدیریت پایدار منابع آب و خاک حبله رود در سند فاز دوم خود اهمیت در خور توجهی به مقوله آموزش داده و تحت عنوان " ظرفیت سازی برنامه ریزان و تسهیلگران" را به این مهم اختصاص داده است. تجارب فاز اول و ارزیابی های صورت گرفته از سوی کارشناسان بین المللی و داخلی نشان داد که در فاز اول طرح توجه چندانی به ظرفیت سازی درون و برون سازمانی طرح صورت نگرفته است و بر اساس کاستی های مشاهده شده مقرر شد تا در فاز دوم به مسئله آموزش توجه جدی تری صورت گیرد .
بر این اساس ، تیم تحقیق وارد کار میدانی شد. در این مرحله با مصاحبه با مسئولین ،کارشناسان و روستائیان و برگزاری کارگاههای آموزشی نسبت به تکمیل اطلاعات مورد نیاز از طریق کار میدانی اقدام گردید . در گام بعدی نتایج مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت .سپس بر اساس برگزاری کارگاههای آموزشی پتانسیل ها ، مشکلات موجود جوامع روستایی دسته بندی گردید و با استفاده از روش ماتریس زوجی الویت بندی مشکلات صورت پذیرفت و پروژه های منتخب دارای الویت با مشارکت روستاییان بدست آمد، نکته مهم دخالت تمامی جوامع محلی در تصمیم گیریها بوده است که روحیه تعاون که لازمه موفقیت در کارهای اجرایی می باشد را تقویت نموده است. ابتدا صورت جلسات برگزارشده قبل از ورود به حوزه آبخیز ارائه و سپس وضعیت کارگاههای برگزار شده به تفکیک هر روستا بیان گردید.
در برنامه توانمندسازی در سطح مدیران و کارشناسان برای به جریان انداختن توسعه، باید برای ایجاد هماهنگیهای بین بخشی، ابتدا از بالاترین سطح مربوطه شروع گردید و همینطور در ادامه سایر مسئولیتهای کلیدی دیگر که در حوزه انجام شد.
اطلاعات به دست آمده از ارزیابی سریع این روستا در چهار سطح دسته بندی شد که عبارتند از؛ اطلاعات اجتماعی، اطلاعات اقتصادی، اطلاعات محیطی و اطلاعات دامداری-کشاورزی که در قالب سؤالاتی مطرح شده از ساکنین حوزه جمع آوری شد.
بعد از اینکه اطلاعات اولیه توسط هر یک از افراد بهدست آمد، این اطلاعات برای انجام مراحل بعدی با یکدیگر ادغام شدند. قبل از اینکه به سراغ مراحل مختلف PRA ٌبرویم، برای تکمیل نمودن این بخش، لازم به یادآوری چند نکته بود، ابتدا هماهنگی بین تسهیلگران، فیالمثال صحبتی از طرف بعضی از تسهیلگران به میان نیاید که بعدها نتوان آنرا انجام داد، سپس ایجاد صندوق و تشکل برای روستاییان برای هماهنگ نمودن روستاییان با یکدیگر، فیالمثال برخی از روستاییان تنها برای منافع خود حاضر به همکاری نباشند.
همکاری بین روستاییان از آنجاییکه در آینده نه چندان نزدیک احتمال این میرود که دستگاههای حاکم دچار تغییر شوند، خیلی اهمیت پیدا میکند. تسهیلگر در ابتدا میبایست بهعنوان یک کاتالیزور عمل کند، به این صورت که تا حد امکان، ذهن بهرهبرداران را به این سمت هدایت میکند که مثلاً بهرهبرداران با توجه به نیاز محلی تشکیل صندوق مشترک را مطرح نماید.
بعد از این مرحله میبایست کارگاههای مختلف را براساس خواستههای آنها طراحی کنیم. نه اینکه در مسائل فنی تنها خود را اصلح بدانیم و نظر خودمان را انجام دهیم. باید به آنها نیز بفهمانیم که دانش بومی آنها را نیازمندیم تا بتوانیم براساس آن و با آنان برنامههای مختلف را طراحی کنیم. در این مرحله، مراحل چندگانه تکنیک PRA مطرح شد که بهترتیب شامل؛ اعتمادسازی، اولویتبندی مشکلات براساس نیازمندیشان، تشکیل تشکلها و صندوقهای مالی و پروژهنویسی - ارزیابی پروژهها - .
نتایج
با استفاده از روش ماتریس زوجی که طی جدولی در ادامه آورده شده است، اقدام به اولویتبندی در هر یک از مشکلات ذکر شده گردید. به عنوان نمونه یک روستا در جدول ذیل، مشاهده میشود که مشکلات ذکر شده در ردیفها و ستونها بهترتیب نوشته شده است. در اینحالت مشکلات موجود، دو به دو مقایسه شده و براساس نظر روستاییان، هر کدام از مشکلاتی که دارای اولویت بیشتری بود، نوک پیکان در آن خانه از جدول به سمت آن مشکل کشیده شد. در ادامه این روش برای سایر مشکلات نیز به همین صورت پیش رفته و در انتها، با شمارش اولویتها برای هرکدام از مشکلات، اقدام به دستهبندی مشکلات با توجه به اولویتهای اختصاص یافته صورت گرفت.
جدول - - 1 - ماتریس زوجی مشکلات روستای آتشان
تجربه حاصل از فاز اول باید به دقت مجدداً بازنگری و مستند سازی شوند تا بتوان از آن بعنوان مدلی برای اقدامات مردمی مشابه در دیگر مناطق ایران استفاده نمود. به ویژه نیاز به کارگیری تجارب حاصله برای تهیه دستورالعملهای فنی خاص ایران و مواد آموزشی در زمینه چگونگی اجرای برنامه ریزی مشارکتی مردم - محور در پروژه مدیریت پایدار منابع آب و خاک - - SMLWR احساس می شود.
یکی از عوامل بازدارنده تکرار رهیافت مردم - محوری در زمینه مدیریت پایدار منابع آب و خاک، این موضوع است که بیشتر مقامات و تصمیم گیران با مفاهیم بیگانه اند و از فوایدی که توانمند کردن جوامع روستایی برای مسئولیت پذیری مدیریت منابع آب، خاک و پوشش گیاهی خود بهمراه دارد، غافلند. بنابراین لازم است به منظور حساس کردن مقامات و مسئولین و تصمیم گیران در سطوح محلی، استانی و ستادی و نیز نمایندگان جوامع و نمایندگان سیاسی برنامه ای تهیه گردید تا آنها را حساستر و آگاهیشان را از فواید رهیافت حاصل از تجارب حبله رود افزایش دهد.
حوزههای آبخیز اغلب از توانمندی های متنوع منابع طبیعی و منابع نیروی انسانی برخوردار هستند. اما در عین حال از محدودیتهای ناشی از تضاد منابع در سطوح مختلف تصمیم سازی رنج میبرند، انجام پذیربودن، برنامهریزی و پیاده کردن آن اقدامی حساس، باورنکردن - ثقیل - و پیچیده است
