بخشی از مقاله
چکیده
نیاز به افزایش سطح زیر کشت در نتیجه افزایش جمعیت بدون توجه به استعداد اراضی باعث تخریب آنها میشود. جهت نیل به کشاورزی پایدار و حفاظت از اراضی، روش ارزیابی اراضی برای بهرهبرداریهای مختلف بهکار گرفته شد. در گذشته از روشهای سنتی در ارزیابی اراضی استفاده میشد اما با توجه به ظهور رایانه و استفاده صحیح از زمان، سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - به عرصه ارزیابی اراضی راه یافت. تحقیق حاضر با هدف بررسی کاربرد GIS در ارزیابی تناسب اراضی صورت گرفت. بررسی نتایج تحقیقات محققین نشان داد استفاده از GIS بهدلیل دقت بالا در ارزیابی تناسب اراضی پیشنهاد میشود.
. 1 مقدمه و هدف
کشاورزی پایدار در صورتی تحقق مییابد که اراضی بر اساس تناسب برای انواع مختلف کاربریها، طبقهبندی شده و مورد بهرهبرداری قرار گیرد. نظر به رشد سریع جمعیت و توسعه شهرها که باعث محدود شدن کشاورزی شده است، لزوم استفاده بهینه از اراضی، بیش از هر زمان احساس میگردد. امروزه بیشتر مشکلاتی که در بخش کشاورزی و منابع طبیعی وجود دارد ناشی از توجه نکردن به مسئله قابلیت اراضی و نتیجه زیان بار کاربری نامتناسب آنهاست. مشکلاتی از قبیل سیل، فرسایش خاک، زمین لغزش، نابودی جنگلها و مراتع، کویرزایی، اقتصادی نبودن تولید در بخش کشاورزی، کاهش حاصلخیزی خاکها و ... بهطور مستقیم و یا غیرمستقیم در اثر عدم توجه به مسئله قابلیت اراضی و کاربری نامتناسب آنها میباشد.
در این راستا ماهلر - 1970 - نیز معتقد است بهرهبرداری از اراضی باید بر اساس استعداد و تناسب آنها برای مصارف گوناگون صورت گیرد تا علاوه بر کسب حداکثر بازده، ظرفیت تولیدی اراضی نیز برای استفادههای بعدی حفظ شود. محدودیت اراضی قابل کشت از یک طرف و افزایش روز افزون جمعیت از طرف دیگر، بشر را بر آن داشت تا ضمن بهرهبرداری از اراضی قابل کشت، این منبع را برای بقای خود و آیندگان حفظ کند زیرا عدم توجه به استعداد خاکها و مدیریت غیر اصولی آنها، باعث تخریب اراضی خواهد شد. بنابراین در مسیر توسعه پایدار کشاورزی و کاربرد الگوهای صحیح کشت، استفاده صحیح و علمی از خاک بهعنوان منبعی پایدار در تولید محصولات کشاورزی و جلوگیری از فرسایش و تخریب آن اهمیت زیادی دارد بنابراین برای رسیدن به این اهداف، ارزیابی اراضی و مدیریت خاک و اراضی روشی بسیار کاربردی و مهم و پیش نیاز تصمیم گیریهای آگاهانه است
باید به این نکته نیز توجه کرد که کاربریهای مختلف و چگونگی اعمال مدیریت بر اراضی، تأثیر قابل توجهی بر خاکها دارد - فائو، . - 1986 بنابراین قابلیتها و استعدادهای اراضی متفاوت است و شناخت این قابلیت اهمیت دارد و از آن مهمتر انتخاب نوع کاربری متناسب با قابلیت آنها است. بدین ترتیب با اختصاص اراضی به بهترین و سودآورترین نوع بهرهبرداری ضمن حداکثر بهرهوری، هر زمینی برای استفاده آیندگان محفوظ میماند
در گذشته روشهای مختلفی برای ارزیابی اراضی از جمله طبقهبندی قابلیت اراضی به روش وزارت کشاورزی ایالت متحده آمریکا - کلینگبیل و همکاران، - 1966 و روش ایرانی - ماهلر، - 1970 و ارزیابی تناسب اراضی برای محصولات مختلف زراعی و باغی - فائو، - 1976 مورد استفاده قرار میگرفت. که نقشه تناسب اراضی برای یک محصول خاص، الگوی توزیع مناسب آن محصول را برای هر واحد نقشه در هریک از واحدهای اراضی نشان میدهد.
ظهور رایانه باعث ایجاد تحول در ارزیابی اراضی گردید. ارزیابی اراضی حلقهای بسیار مهم در زنجیرهای است که منجر به مدیریت پایدار منابع اراضی از جمله مهمترین آنها خاک میگردد از این رو نیاز روز افزون انسان برای تولید غذا و کمبود منابع، ضرورت روشهای جدید در ارزیابی اراضی را جهت کمک به تصمیم گیران در انتخاب اراضی مناسب و جلب رضایت تولیدکنندگان برای کسب سود زیاد، افزایش میدهد
اگاهی از نسبت تغییرات کاربری اراضی برای مدیریت بهینه مناطق مختلف از ضروریات محسوب میشود. در این میان استفاده از اگاهی سنجش از دور بهعنوان بهترین وسیله برای آشکارسازی و ارزیابی تغییرات شناخته شده است چرا که با پیشرفتهای انجام گرفته دراین تکنولوژی و تولید تصاویر ماهوارهای با قدرت تفکیک طیفی و مکانی بالا و همچنین انواع تکنیکهای پردازش تصویر میتوان تغییرات کاربری اراضی را برآورد نموده و نسبت به مدیریت آنها اقدام کرد
نرمافزار GIS در واقع یک مجموعه رایانهای با قابلیتهای زیادی است که از جمله مهمترین آنها میتوان به پیوند و تلفیق دادهها، تبدیل هندسی، مدلسازی و بازیابی اطلاعات اشاره کرد که طی آن میتوان اطلاعات منابع مختلف اطلاعاتی را با هم پیوند داده و دادهها - نقشههای - مختلف را پس از اختصاص دادن مختصات زمینی، باهم ترکیب کرده و در نهایت با مدلسازی نقشه نهایی ارزیابی منطقه مورد نظر تهیه کرد.
امروزه این نرم افزار در ارزیابی اراضی کاربرد زیادی یافته است که از مهمترین آنها میتوان به بازیابی اطلاعات از منابع مختلف، تبدیل هندسی آنها، مدلسازی و همپوشانی نقشهها روی همدیگر اشاره کرد. در این زمینه، محاسبه فاصله واحد اراضی تا یک نقطه مشخص و تعیین مساحت حداقل برای کاربریها از ویژگیهای مکانی مهم در تصمیمگیری GIS برای ارزیابی است. در نهایت GIS قادر است از ترکیب نقشههای مکانی خصوصیات مختلف اراضی، نقشههای نهایی ارزیابی را استخراج کند
شکل -1 روش اجرایی ارزیابی تناسب کیفی اراضی در محیط ArcGis
بهطور کلی تکنیک GIS، میتواند بهعنوان یک پایگاه اطلاعات و ابزاری مناسب در جهت تجزیه، تحلیل و مدلسازی در علم کشاورزی بهویژه در گرایشهای مختلف خاکشناسی بهطور گسترده استفاده شود - پاکپورربطی و همکاران، . - 1392 بنابراین دانشمندان معتقدند که استفاده از GIS در تناسب اراضی در مقایسه با روشهای سنتی پیشین سبب افزایش دقت و سرعت تحقیق میشود - راندبوش، . - 1985 بنابراین تحقیق حاضر با هدف بررسی کاربرد سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - در ارزیابی تناسب اراضی صورت گرفت.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
محققین زیادی از سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - در ارزیابی تناسب اراضی استفاده کردهاند که از این بین میتوان به پژوهشهای سیکات و همکاران - 2005 - در هند و کالوگیرو - 200 - در یونان اشاره کرد. هوکونگ داک - 1998 - نیز قابلیت اراضی منطقهای در کشور ویتنام را بهکمک GIS تعیین کرد و به این نتیجه رسید که این سامانه در تهیه نقشههای کاربری فعلی اراضی، نقشه واحد اراضی و نقشه تناسب اراضی، بسیار مفید است. در ایراننیز اخیراً این سیستم در ارزیابی تناسب اراضی کاربرد زیادی داشته است.
پاکپورربطی و همکاران - 1392 - طی ارزیابی تناسب اراضی استان آذربایجان غربی با استفاده از GIS، ضمن معرفی آهک، بافت، ذرات درشتتر از شن و توپوگرافی بهعنوان محدودیتهای عمده اراضی در مناطق مورد مطالعه برای محصولات، بیان داشتند که ارزیابی تناسب اراضی بوسیله GIS با قرار دادن دو یا چندین لایه نقشه روی هم و تولید نقشه جدید، نسبت به روشهای سنتی باعث افزایش دقت تحقیق میشود. ردمان و مورسی - 2001 - با بهکارگیری GIS در کشور مصر نشان دادند که 9/34 درصد از خاکها برای کشت گندم، یونجه، ذرت و هندوانه در کلاس S1، 20/74 درصد در کلاس S2 و 70/1 درصد از این اراضی در کلاس S3 قرار دارند.
