بخشی از مقاله
چکیده
امنیت غذایی، به عنوان یکی از اصلی ترین شاخصهای توسعه پایدار برای هر اقتصادی به شمار میرود، و یکی از عوامل موثر بر عرضه نیروی انسانی مولد در هر جامعهای، میباشد. این پژوهش بررسی نقش تحقیق و توسعه و دیگر متغیرهای کنترل بر امنیت غذایی در ایران با استفاده از دادههای فصلی از دوره زمانی سالهای 1368 تا 1393 و با استفاده از الگوی خود رگرسیو با وقفه های توزیعی - ARDL - پرداخته است.
نتایج روابط کوتاهمدت حاکی از معناداری اثر تمامی متغیرهای توضیحی بر شاخص امنیت غذایی است. بهطوریکه، اثر متغیرهای وقفه اول شاخص امنیت غذایی، سرمایه انسانی، بهرهوری نیروی کار، متوسط درجه دما در طول سال، تولیدناخالص داخلی و مخارج تحقیق و توسعه بر شاخص امنیت غذایی مثبت و معنادار ظاهر گردیدهاند، اما اثر متغیر شاخص قیمت بر شاخص امنیت غذایی منفی و معنادار بوده است. همچنین نتایج بلندمدت حاکی-است، در بلندمدت نیز تمامی متغیرها اثر معناداری بر شاخص امنیت غذایی داشته و مقدار ضرایب اثرگذاری تمامی این متغیرها بر شاخص امنیت غذایی در دورهی بلندمدت بزرگتر از آن در دورهی کوتاهمدت بوده است.
-1 مقدمه
امنیت غذایی، نخستین اصل برای حفظ سلامت جامعه است تا افراد در زمینه توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایفای نقش کنند و یکی از عوامل موثر بر عرضه نیروی انسانی مولد در هر جامعهای، میباشد. امنیت غذایی و ایمنی غذا از واژههایی مهم و کاربردی است که امروزه در اسناد توسعهای به آن پرداخته شدهاست و از سوی مسوولان بهمنظور ارائه تصویری شفاف و واضح از وضعیت تغذیه در هر کشور بکار گرفته میشود
امنیت غذایی دارای چهار بعد عمده میباشد که میتوان به الف - فراهم بودن غذا که بر اساس تولید داخلی، ظرفیت واردات، وجود ذخایر و کمک-های غذایی سنجیده میشود؛ ب - دسترسی به غذا که به سطح فقر، قدرت خرید خانوادهها، قیمتها و وجود زیرساختهای بازار و حمل و نقل و سیستم توزیع غذا وابسته است؛ پ - پایداری عرضه و دسترسی که متأثر از آب و هوا، تغییر قیمتها، بلایای طبیعی و مجموع عوامل اقتصادی و سیاسی میباشد؛ و ت - استفاده مطلوب از غذای سالم و بهداشتی که به بهداشت و تغذیه، کیفیت و سلامت غذا و دسترسی به آب سالم بستگی دارد، اشاره کرد
بانک جهانی امنیت غذایی2 را دسترسی همه مردم در تمام اوقات به غذای کافی برای داشتن یک زندگی سالم، تعریف کرد که در کنفرانس رم مورد تاکید قرار گرفت. این تعریف به سه عنصر »موجود بودن غذا«، »دسترسی به غذا« و »پایداری در دریافت غذا« استوار است. عنصر "موجود بودن غذا" تنها به میزان مواد غذایی در مرزهای ملی که درگذشته عنصر اصلی امنیت غذایی بود، تکیه ندارد و امروزه شامل تولید - عرضه داخلی - و واردات مواد غذایی میباشد.مفهوم »دسترسی به غذا« نیز دسترسی فیزیکی و اقتصادی به منابع جهت تامین اقلام غذایی مورد نیاز جامعه است که تابعی از درآمد، اشتغال و قیمت بوده و معنای »پایداری در دریافت غذا«، ثبات و پایداری دریافت ارزشهای غذایی مورد نیاز جامعه میباشد.
همچنین فائو، برای تهیه نقشههای آسیبپذیری و ناامنی غذایی کشورهای مختلف جهان ابعاد امنیت غذایی را گسترش داده و شاخصهای تعیینکننده امنیت و آسیب پذیری غذایی را در دو گروه کلی الف: وضعیت تغذیه و امنیت غذایی؛ و : آسیب پذیری غذایی عوامل مؤثر بر امنیت و یا ناامنی غذایی طبقهبندی کرده است
با بررسی شاخصهای ارائه شده از جانب FAO اهمیت بخش کشاورزی به عنوان بخشی راهبردی و مهم در تأمین امنیت غذایی کشور آشکار میگردد. از سوی دیگر ارتقا سطح کمی و کیفی کشاورزی در گرو به زراعی، دستیابی به تحقیقات بنیادی از طریق فناوری موجود در محصولات وارداتی کشورهای توسعهیافته و بومی نمودن فناوری موجود در این محصولات، محور قرار دادن تحقیق و توسعه، بهبود و نوسازی ابزارآلات کشاورزی و بالا رفتن کارایی عوامل تولید در مقیاس وسیع در بخش کشاورزی از طریق تحقیق و توسعه است
به گفته فار و همکاران - 2008 - 3، جذب و انباشت تحقیق و توسعه عمومی و خصوصی لازمه رشد کشاورزی و امنیت غذایی است. نگاهی به آمارهای مربوط به سرمایه انسانی و امنیت غذایی نیز اهمیت مطالعه و بررسی تأثیر سرمایه انسانی بر امنیت غذایی را آشکار نموده است. لذا این پژوهش در نظر دارد به بررسی تاثیر تحقیق و توسعه بر امنیت غذایی بپردازد. در این مطالعه در بخش بعدی به مبانی نظری و مطالعات تجربی انجام شده در این زمینه پرداخته میشود. در بخش سوم به معرفی مدل و در بخش چهارم مدل معرفی شده براورد و تجزیه و تحلیل خواهد شد. و در بخش پایانی نتایج جمع بندی شده است.
-2 مبانی نظری و مطالعات انجام شده در این زمینه
نقش تغذیه در سلامت، افزایش کارایی و یادگیری انسانها وارتباط آن با توسعه اقتصادی، در تحقیقات جهانی به اثبات رسیده است - کارالت و همکاران، . - 2013 بنابراین، در اولویتبندی هدفهای توسعه هر کشور، دستیابی به امنیت غذایی اهمیت ویژهای دارد. ناامنی غذایی، ارزشهای حیاتی و درنتیجه امنیت ملی یک کشور را به خطر میاندازد
خطر ناامنی غذایی، عامل و تسهیل کننده فقر، قحطی، گرسنگی و سبب تهدید جدی یک ملت میشود. بی تردید، برخورداری از غذای کافی، حقی انسانی است و محروم شدن افراد از آن، به هر دلیلی، حکم جنایت را دارد. ناامنی غذایی، ذخیره سرمایه اجتماعی افراد و نیز معناداری هنجارها و ارزشهای انسانی و دینی را به شدت کاهش میدهد و آموزههای دینی و ملی ما نیز بر این موضوع صحه میگذارند - جولایی و همکاران، . - 1393 از آنجاکه نظام سیاسی - اجتماعی کشور بر چنین شالوده هایی استوار است، ناامنی غذایی، تهدیدی بالفعل یا بالقوه علیه ارزشهای بنیادین نظام است.
آمار تیاسن در تعریف امنیت غذایی بر دسترسی، آسیب پذیری و پایداری تاکید میکند و معتقد است مشکل ناامنی غذایی میتواند در شرایطی همراه با عرضه سرانه بالای غذا نیز به وجود آید، چرا که عوامل متعددی به جز عرضه در این باره موثرند که در صورت بی توجهی به آن احتمال گرسنگی شدید، اما گذرا - قحطی - و یا گرسنگی نه چندان حاد، اما درازمدت بخشی از افراد و خانوارها وجود دارد. از نظر سن دسترسی به مواد غذایی تحت تأثیر آن چیزی است که وی استحقاق افراد مینامد. استحقاق هر شخص برخورداری وی از سبد کالاهای مختلفی است که میتواند از مجاری قانونی مختلف تأمین کالا، به ازای عرضهی نیروی کار یا داراییهای تحت تملک خود بدست آورد.
برای فردی که تنها صاحب نیروی کار خود است، سبد کالاهایی که میتواند در اختیار داشته باشد را فضای مبادله استحقاق - دستمزد و قیمت کالا در بازار - تعیین میکند. برای چنین فردی کاهش قدرت نیروی کار و یا کاهش دستمزد و افزایش قیمت کالا به معنای کاهش استحقاق است که بر قابلیت و ظرفیت وی جهت ایفای نقش در نظام اقتصادی - اجتماعی و همین طور پرورش استعدادهای خود تأثیر منفی میگذارد.
سن با طرح مفاهیم استحقاق، فضای مبادله استحقاق و قابلیت بر مجموعه عوامل عمیق و ریشه داری انگشت میگذارد که در ورای عرضه سرانهی غذا بر امنیت غذایی تاثیر میگذارند و حد و حدود سه مولفهی دستیابی، پایداری و آسیب پذیری را برای خانوارها و افراد تعیین میکند. در نتیجه این نظریات در سال 1986 بانک جهانی دسترسی تمام مردم طی تمام زمانها به غذای کافی و لازم برای تأمین زندگی سالم و فعال را به عنوان امنیت غذایی تعریف نمود.
امنیت غذایی نه تنها به معنای تأمین نیازهای استاندارد است، بلکه به معنای توسعهی ساختارهای داخلی نیز است که جامعه را قادر به حفظ سطح استاندارد در شرایط بحرانی میکند - شورای جهانی غذا،. - WFC امنیت غذایی، مفهومی گسترده دارد که با استفاده از آن، نوع تعامل عوامل بیولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی، کشاورزی و فیزیکی تعیین میشود
امنیت غذایی از جنبههای مختلف و از نظر سطح تحلیل، در دو بعد کلان - ملی - و خرد - خانوار - بررسی و مطرح میشود .تعریف کاربردی امنیت غذایی در سال 1996توسط کنفرانس جهانی تغذیه ارائه شد. براساس تعریف کنفرانس جهانی غذا، امنیت غذایی زمانی وجود دارد که همه مردم در هر زمان به غذای کافی، سالم و مغذی، دسترسی فیزیکی و اقتصادی داشته باشند و غذای دردسترس، نیازهای یک رژیم تغذیه ای سازگار با ترجیحات آن ها را برای یک زندگی فعال و سالم فراهم کند .این تعریف که در سطح گسترده ای پذیرفته شده است، به ابعاد گوناگونی اشاره دارد که مهم ترین آنها، چهار مؤلفه موجود بودن عذا ، دسترسی به غذا ، بهرهمندی غذایی و پایداری در دریافت غذا است
تأکید بر سرمایه انسانی به عنوان محرک رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه منجر به توجه بیش از حد به پیشرفت تحصیلی شده است. کشورهای در حال توسعه در پر کردن شکاف بین آنها و کشورهای توسعه یافته بر حسب پیشرفت تحصیلی بهبود زیادی داشتند. اما تحقیقات اخیر بر اهمیت مهارتهای شناختی در رشد اقتصاد تأکید کردهاند.
